M. ALİCAN, Malazgirt Kıyametin İlk Günü 1071. İstanbul 2017. Kronik Kitap Yayıncılık, 219 sayfa. ISBN: 9786058301160

Burada eseri tanıtılan M. Alican, Selçuklu Devleti ve Ortaçağ’da Türk İslam Ta­rihi üzerine Prof. Dr. M. Ersan ile yapmış olduğu çalışmaların yanında Bü­yük Selçuklular ve Türkiye Selçukluları üzerine yapmış olduğu araştırmalarla da tanınmaktadır. Malazgirt Kıyametin İlk Günü 1071 adlı eseri Malazgirt savaşı üzerine yazılmış müstakil eserlerden biridir.

Eser, Önsöz (13-17) ile başlamakta, Kaynakça (199-209) ve Dizin (211-219) kısımlarıyla son bulmaktadır. Eserin Giriş (17-32) kısmında genel bir Selçuklu tarihi ile Selçuklular üzerine yapılan araştırmalar ve araştırmacılardan söz edil­miştir. Kıyametin İlk Günü Malazgirt (33-51) ile başlayan birinci bölüm kro­nikler hakkında bilgi vermektedir. Ayrıca Doğu Roma’daki kıyamet keha­net­lerine ve İstanbul’un fethi sürecinin Malazgirt Savaşıile başladığına deği­nil­miştir. İkinci bölüm ise Malazgirt Savaşına Doğru (51-62) adıyla verilen ana bölüm ise Romanos Diogenes ve Sultan Alparslan arasında cereyan eden olay­ların teferruatlı anlatımını içermektedir. Malazgirt Savaşı’nda Selçuklu şeh­zadelerinin rolleri de bu bölümde aktarılmıştır.

Bizans Ordusundaki Ünlü Selçuklu Şehzadesi Kimdi? (63-69) başlıklı ana bö­lümde Doğu Roma imparatoruna sığınan bir Selçuklu şehzadesi ve Selçuk­lu Devleti’nin bu durum karşısındaki siyaseti aktarılmıştır. Bölüm içerisinde Ma­nuel Komnenos’a iltica eden Elbasan’a imparatorun verdiği unvan ve şeh­zadenin durumu hakkında ayrıntılı bilgiler bulunmaktadır. Sefere Daha Yeni Çıkan İmparatorun Başına Birçok Uğursuzluk Gelmişti (71-76) ana bölümün­de ise 1071 kışı başlarında sefere hazırlanan imparatorun baharda sefere çık­ması ve başına gelen uğursuzluklar anlatılmıştır. Ayrıca imparatorluk içinde yaşanan tuhaf olayların imparatorlukta yarattığı etkiler teferruatlı olarak aktarılmıştır.

Selçuklu Sultanı Alparslan Mısır Seferine Çıkmıştı (77- 90) başlıklı diğer ana bölümde ise Alparslan’ın Mısır’da yönetimi ele geçiren Fatımi Halifeliği’ne kar­şı yaptığı sefer, seferde yaşanan olaylar ve Selçukluların Urfa önlerinde tuzağa dü­şü­rülmeleri ve sonuçları aktarılmıştır. Bizanslılar İlerlerken Selçuk­lular Halep Kuşatmasındaydı (91-100) ana bölümünde Urfa kuşatmasını kal­dıran Sultan Alparslan’ın Halep Kalesi’ne yürümesi ve Selçuklu ordusunun du­rumu hakkın­da bilgiler verilmiştir. Sultanın Halep kuşatması hakkında da bilgiler bu kısımda zikredilmiştir. Bölüm içerisinde ayrıca Sultan Alparslan ve imparator Romanos Diogenes’in Malazgirt Ovası’nda karşılaşmak için hare­kete geçmeleri de anlatılmıştır.

İmparator Selçuklular Konusunda Yanılmıştı (101- 110) bölümünde Doğu Roma ordusunun hangi sebeplerden dolayı zarar gördüğü ve orduların is­tihkâm mevkileri hakkında bilgiler mevcuttur. Ermenilerin Doğu Roma ordu­su karşısında takındığı tavır ve imparatorun tecrübeli askerlerini dinlememe­si sonunda ordusunun aldığı zararlar aktarılmıştır. Bölüm içerisinde anlatılan Malazgirt Kalesi’nde yaşanan bir gasp hadisesi de ilgi çekici ve dönemin dü­şün­ce algısını yansıtması bakımından ehemmiyetlidir. Selçuklu Ordusu Savaş­tan Önce Ağır Kayıplar Vermişti (111- 119) bölümünde ise Alparslan’ın Mısır Seferi, sefer sonrasında Fırat Nehri’nden geçerken yaşadıkları ve ordunun or­talama sayısı verilmiştir. Ardından Mısır Seferi’ni sonlandıran sultanın Ma­lazgirt Ovası’na gelişi ve savaş meydanında yaşananlar aktarılmıştır.

Bizans Öncü Birlikleri Ardarda Mağlup Edildiler (119-124) ana bölümünde Selçuklu ordularını karşılamak üzere harekete geçen Doğu Roma ordusunun Türk kumandanların saldırıları karşısında yaşadığı zorluklar ve Doğu Roma or­du­su içindeki bazı komutanların Selçuklularla iş birliği yapması ve Doğu Roma ordusunun bu şekilde dağınık bir hal alması aktarılmıştır. Bir sonraki ana bölüm olan Atlarınız Hemedan’da Kışlar da Sizi Bilemem (125-130)’de ise Ahlat yakın­larında orduların karargah kurması ve Selçuklular ile Doğu Roma arasında elçi­ler ile yapılan görüşmeler aktarılmıştır. Savaş öncesinde halife­nin duası da eser­de tam olarak aktarılmıştır. Bu Meydanda Sultanlık Askerlik Yoktur (135- 144) bö­lümünde savaşın bir gün öncesinde yapılan hazırlıklar ve Alparslan’ın Malaz­girt Hutbesi aktarılmıştır. Savaş esnasında uygulanan stra­tejiler ve savaşın gidi­şatı hakkında da bilgi verilmiştir. Ayrıca Doğu Roma or­du­sunun savaş meydanını terk etmesi üzerine alınan savaş ganimetleri de ayrıntılı olarak belirtilmiştir.

Malazgirt’te Tarafların Askeri Açıdan Durumları Neydi? (145-160) bölü­münde ise Doğu Roma imparatorunun askeri hazırlıkları ve farklı ırk ve din­lere mensup bulunan askerlerden oluşan ordusu hakkında bilgiler bulun­maktadır. Ordular hakkında çeşitli kaynakların rivayetleri de bu kısımda yer almak­tadır. Bölüm içinde Selçuklu sultanının askeri durumu, teçhizatı ve or­du içindeki farklı kitleler hakkında bilgiler de bulmak mümkündür. Savaş es­nasında Doğu Roma ordusundaki Türklerin durumu hakkında da açık bilgiler bu bölümde mevcuttur. Bir sonraki bölüm olan Benim Yerimde Sen Olsaydın Ne Yapardın? (161-174)’da Malazgirt Savaşı’nın sonunda çok az bir askeri birlik ile savaş meydanında kalan imparator Romanos Diogenes’in Selçuklu askerleri tarafından yakalanışı ve Doğu Roma ordusunun bu durum karşısın­daki hali aktarılmıştır. İmparatoru esir alan askerin kökeni ve bu hikâyenin fark­lı kaynaklarda nasıl ele alındığı hakkında bilgiler de bu bölümdedir. Sel­çuklu sultanı ve Doğu Roma imparatoru arasında yaşanan olaylar ve savaş sonu­cundaki anlaşma üzerine tetkikler de bölümün zikrettiği diğer bilgiler arasındadır.

Romanos Diogenes’in Hazin Sonu (175-182) bölümünde ise Malazgirt sonrasında Doğu Roma imparatorunun tahtını kaybetmesi ve Doğu Romalı kumandanlarına teslim edilişi üzerinde durulmuştur. Sultan Alparslan, Ma­lazgirt Savaşı’ndan Bir Süre Sonra Öldürüldü (183-190) başlığında da Malaz­girt Seferi’nden sonra İran’a dönen sultanın, Romanos Diogenes’in başına gelenleri öğrendiğinde aldığı tedbirler, Karahanlılar ile yaptığı mücadeleler ve Alparslan’ın Maveraünnehir Seferi hakkında bilgiler verilmiştir. Daha son­ra ise Yusuf el-Harezmî ile sultan arasında geçen münakaşa, sultanın yaralan­ması ve vefatı aktarılmıştır. Eserin son ana bölümü olan Sonuç Yerine Malaz­girt’in Anlamı (191-198)’nda ise araştırmacının Malazgirt Zaferi üzerine aka­demik değerlendirmeleri bulunmaktadır.

Sonuç itibariyle bu eser Malazgirt Savaşı’nın anlaşılması açısından kıymet­lidir. Malazgirt Savaşı’nın Türk ve Dünya tarihi açısından önemini dönemin kaynaklarından değerlendirmesi olayların daha kolay anlaşılmasına zemin hazırlamıştır. Türk tarihinin önemli bir dönüm noktası olan Malazgirt’in akıcı ve anlaşılır bir şekilde kaleme alındığı eser Selçuklu tarihinde önemli bir noktayı aydınlatmaktadır. Araştırmacıların ve Selçuklu tarihçilerinin eseri incelemelerinin faydalı olacağı kanaatindeyiz.

M. ALİCAN, Malazgirt Kıyametin İlk Günü 1071. İstanbul 2017. Kronik Kitap Yayıncılık, 219 sayfa. ISBN: 9786058301160

Burada eseri tanıtılan M. Alican, Selçuklu Devleti ve Ortaçağ’da Türk İslam Ta­rihi üzerine Prof. Dr. M. Ersan ile yapmış olduğu çalışmaların yanında Bü­yük Selçuklular ve Türkiye Selçukluları üzerine yapmış olduğu araştırmalarla da tanınmaktadır. Malazgirt Kıyametin İlk Günü 1071 adlı eseri Malazgirt savaşı üzerine yazılmış müstakil eserlerden biridir.

Eser, Önsöz (13-17) ile başlamakta, Kaynakça (199-209) ve Dizin (211-219) kısımlarıyla son bulmaktadır. Eserin Giriş (17-32) kısmında genel bir Selçuklu tarihi ile Selçuklular üzerine yapılan araştırmalar ve araştırmacılardan söz edil­miştir. Kıyametin İlk Günü Malazgirt (33-51) ile başlayan birinci bölüm kro­nikler hakkında bilgi vermektedir. Ayrıca Doğu Roma’daki kıyamet keha­net­lerine ve İstanbul’un fethi sürecinin Malazgirt Savaşıile başladığına deği­nil­miştir. İkinci bölüm ise Malazgirt Savaşına Doğru (51-62) adıyla verilen ana bölüm ise Romanos Diogenes ve Sultan Alparslan arasında cereyan eden olay­ların teferruatlı anlatımını içermektedir. Malazgirt Savaşı’nda Selçuklu şeh­zadelerinin rolleri de bu bölümde aktarılmıştır.

Bizans Ordusundaki Ünlü Selçuklu Şehzadesi Kimdi? (63-69) başlıklı ana bö­lümde Doğu Roma imparatoruna sığınan bir Selçuklu şehzadesi ve Selçuk­lu Devleti’nin bu durum karşısındaki siyaseti aktarılmıştır. Bölüm içerisinde Ma­nuel Komnenos’a iltica eden Elbasan’a imparatorun verdiği unvan ve şeh­zadenin durumu hakkında ayrıntılı bilgiler bulunmaktadır. Sefere Daha Yeni Çıkan İmparatorun Başına Birçok Uğursuzluk Gelmişti (71-76) ana bölümün­de ise 1071 kışı başlarında sefere hazırlanan imparatorun baharda sefere çık­ması ve başına gelen uğursuzluklar anlatılmıştır. Ayrıca imparatorluk içinde yaşanan tuhaf olayların imparatorlukta yarattığı etkiler teferruatlı olarak aktarılmıştır.

Selçuklu Sultanı Alparslan Mısır Seferine Çıkmıştı (77- 90) başlıklı diğer ana bölümde ise Alparslan’ın Mısır’da yönetimi ele geçiren Fatımi Halifeliği’ne kar­şı yaptığı sefer, seferde yaşanan olaylar ve Selçukluların Urfa önlerinde tuzağa dü­şü­rülmeleri ve sonuçları aktarılmıştır. Bizanslılar İlerlerken Selçuk­lular Halep Kuşatmasındaydı (91-100) ana bölümünde Urfa kuşatmasını kal­dıran Sultan Alparslan’ın Halep Kalesi’ne yürümesi ve Selçuklu ordusunun du­rumu hakkın­da bilgiler verilmiştir. Sultanın Halep kuşatması hakkında da bilgiler bu kısımda zikredilmiştir. Bölüm içerisinde ayrıca Sultan Alparslan ve imparator Romanos Diogenes’in Malazgirt Ovası’nda karşılaşmak için hare­kete geçmeleri de anlatılmıştır.

İmparator Selçuklular Konusunda Yanılmıştı (101- 110) bölümünde Doğu Roma ordusunun hangi sebeplerden dolayı zarar gördüğü ve orduların is­tihkâm mevkileri hakkında bilgiler mevcuttur. Ermenilerin Doğu Roma ordu­su karşısında takındığı tavır ve imparatorun tecrübeli askerlerini dinlememe­si sonunda ordusunun aldığı zararlar aktarılmıştır. Bölüm içerisinde anlatılan Malazgirt Kalesi’nde yaşanan bir gasp hadisesi de ilgi çekici ve dönemin dü­şün­ce algısını yansıtması bakımından ehemmiyetlidir. Selçuklu Ordusu Savaş­tan Önce Ağır Kayıplar Vermişti (111- 119) bölümünde ise Alparslan’ın Mısır Seferi, sefer sonrasında Fırat Nehri’nden geçerken yaşadıkları ve ordunun or­talama sayısı verilmiştir. Ardından Mısır Seferi’ni sonlandıran sultanın Ma­lazgirt Ovası’na gelişi ve savaş meydanında yaşananlar aktarılmıştır.

Bizans Öncü Birlikleri Ardarda Mağlup Edildiler (119-124) ana bölümünde Selçuklu ordularını karşılamak üzere harekete geçen Doğu Roma ordusunun Türk kumandanların saldırıları karşısında yaşadığı zorluklar ve Doğu Roma or­du­su içindeki bazı komutanların Selçuklularla iş birliği yapması ve Doğu Roma ordusunun bu şekilde dağınık bir hal alması aktarılmıştır. Bir sonraki ana bölüm olan Atlarınız Hemedan’da Kışlar da Sizi Bilemem (125-130)’de ise Ahlat yakın­larında orduların karargah kurması ve Selçuklular ile Doğu Roma arasında elçi­ler ile yapılan görüşmeler aktarılmıştır. Savaş öncesinde halife­nin duası da eser­de tam olarak aktarılmıştır. Bu Meydanda Sultanlık Askerlik Yoktur (135- 144) bö­lümünde savaşın bir gün öncesinde yapılan hazırlıklar ve Alparslan’ın Malaz­girt Hutbesi aktarılmıştır. Savaş esnasında uygulanan stra­tejiler ve savaşın gidi­şatı hakkında da bilgi verilmiştir. Ayrıca Doğu Roma or­du­sunun savaş meydanını terk etmesi üzerine alınan savaş ganimetleri de ayrıntılı olarak belirtilmiştir.

Malazgirt’te Tarafların Askeri Açıdan Durumları Neydi? (145-160) bölü­münde ise Doğu Roma imparatorunun askeri hazırlıkları ve farklı ırk ve din­lere mensup bulunan askerlerden oluşan ordusu hakkında bilgiler bulun­maktadır. Ordular hakkında çeşitli kaynakların rivayetleri de bu kısımda yer almak­tadır. Bölüm içinde Selçuklu sultanının askeri durumu, teçhizatı ve or­du içindeki farklı kitleler hakkında bilgiler de bulmak mümkündür. Savaş es­nasında Doğu Roma ordusundaki Türklerin durumu hakkında da açık bilgiler bu bölümde mevcuttur. Bir sonraki bölüm olan Benim Yerimde Sen Olsaydın Ne Yapardın? (161-174)’da Malazgirt Savaşı’nın sonunda çok az bir askeri birlik ile savaş meydanında kalan imparator Romanos Diogenes’in Selçuklu askerleri tarafından yakalanışı ve Doğu Roma ordusunun bu durum karşısın­daki hali aktarılmıştır. İmparatoru esir alan askerin kökeni ve bu hikâyenin fark­lı kaynaklarda nasıl ele alındığı hakkında bilgiler de bu bölümdedir. Sel­çuklu sultanı ve Doğu Roma imparatoru arasında yaşanan olaylar ve savaş sonu­cundaki anlaşma üzerine tetkikler de bölümün zikrettiği diğer bilgiler arasındadır.

Romanos Diogenes’in Hazin Sonu (175-182) bölümünde ise Malazgirt sonrasında Doğu Roma imparatorunun tahtını kaybetmesi ve Doğu Romalı kumandanlarına teslim edilişi üzerinde durulmuştur. Sultan Alparslan, Ma­lazgirt Savaşı’ndan Bir Süre Sonra Öldürüldü (183-190) başlığında da Malaz­girt Seferi’nden sonra İran’a dönen sultanın, Romanos Diogenes’in başına gelenleri öğrendiğinde aldığı tedbirler, Karahanlılar ile yaptığı mücadeleler ve Alparslan’ın Maveraünnehir Seferi hakkında bilgiler verilmiştir. Daha son­ra ise Yusuf el-Harezmî ile sultan arasında geçen münakaşa, sultanın yaralan­ması ve vefatı aktarılmıştır. Eserin son ana bölümü olan Sonuç Yerine Malaz­girt’in Anlamı (191-198)’nda ise araştırmacının Malazgirt Zaferi üzerine aka­demik değerlendirmeleri bulunmaktadır.

Sonuç itibariyle bu eser Malazgirt Savaşı’nın anlaşılması açısından kıymet­lidir. Malazgirt Savaşı’nın Türk ve Dünya tarihi açısından önemini dönemin kaynaklarından değerlendirmesi olayların daha kolay anlaşılmasına zemin hazırlamıştır. Türk tarihinin önemli bir dönüm noktası olan Malazgirt’in akıcı ve anlaşılır bir şekilde kaleme alındığı eser Selçuklu tarihinde önemli bir noktayı aydınlatmaktadır. Araştırmacıların ve Selçuklu tarihçilerinin eseri incelemelerinin faydalı olacağı kanaatindeyiz.