New Dedications from Phaselis to Apollon Epidamos, Artemis Pergaia and Hephaistos
LIBRI X (2024) 113-128
Geliş Tarihi: 10.12.2024 | Kabul Tarihi: 25.12.2024
DOI: 10.5281/zenodo.14556057
Elektronik Yayın Tarihi: 28.12.2024
Abstract: This article presents three new votive inscriptions from Phaselis. The first inscription was carved on a pedestal that had been reused as spolia in repairs made in Late Antiquity on the main street of the city, which descends to the Central Harbour. It is dedicated to Apollon Epidamos. Since the epithet Epidamos was first documented for Apollon at Phaselis, the present study firstly focuses on the meaning of the epithet and its usage for Demeter, and then tries to analyse the connection of the epithet with Apollon and Phaselis. The second inscription is a votive stele dedicated to Artemis Pergaia by a foreign couple (metoikoi) living in Phaselis, which was found in front of pier no. A9 during the excavations carried out at the piers of the Phaselis aquaeducts. The final inscription is dedicated to Hephaistos and was recovered as a surface find between the Tetragonal Agora and the south wall of the Great Bath. The votive inscription of Hephaistos, documented for the first time at Phaselis has been analysed in a multifaceted way in relation to the settlements and the hinterland where the god was worshipped, and the god’s connection with the city of Phaselis is evaluated.
Keywords: Phaselis, Votive Inscriptions, Apollon Epidamos, Artemis Pergaia, Hephaistos
Öz: Bu makalede Phaselis kentinden ele geçmiş üç yeni adak yazıtı tanıtılmaktadır. Yazıtlardan ilki kentin Merkezi Liman’a inen ana caddesinde Geç Antikçağ onarımlarında devşirme malzeme olarak kullanılmış bir kaideye kazınmış olup Apollon Epidamos’a adanmıştır. Epidamos sıfatı Apollon için ilk kez Phaselis’te belgelendiğinden bu çalışmada öncelikle epithetin anlamı ve Demeter’e ait kullanımları üzerinde durulmuş ardından söz konusu lakabın Apollon ve Phaselis’le bağlantısı analiz edilmeye çalışılmıştır. İkinci yazıt ise Phaselis su kemerlerinin ayaklarında gerçekleştirilen kazı çalışmalarında A9 no’lu ayağın önlerinde bulunmuş ve Phaselis açısından ünik bir örnek teşkil eden, Phaselis’te ikamet eden yabancı (metoikoi) bir çiftin Artemis Pergaia’ya adanmış bir adak stelidir. Son yazıt Hephaistos’a adanmış olup Tetragonal Agora ile Büyük Hamam’ın güney duvarı arasında yüzey buluntusu olarak ele geçmiştir. Phaselis’te ilk defa belgelenen Hephaistos’a ilişkin bu adak yazıtı tanrının tapınım gördüğü yerleşimler ve hinterlandları üzerine çok yönlü bir şekilde ele alınmış ve tanrının Phaselis kenti ile olan bağlantısı değerlendirilmiştir.
Anahtar sözcükler: Phaselis, Adak Yazıtı, Apollon Epidamos, Artemis Pergaia, Hephaistos
Adak M. 2003, Metöken als Wohltäter Athens. Untersuchungen zum sozialen Austausch zwischen ortsansässigen Fremden und der Bürgergemeinde in klassischer und hellenistischer Zeit (ca. 500-150 v. Chr.). München.
Adak M., N. Tüner & S. Şahin 2005, “Neue Inchriften aus Phaselis I”. Gephyra 2, 1-20.
Akar Tanrıver D. S. 2009, Apollon Klarios Kültü, Kehanet Pratikleri ve Adaklar. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ege Üniversitesi. İzmir.
Akdoğu Arca E. N & Gökalp N. 2009, “Antalya’dan Yeni Adak Yazıtları”. Adalya XII, 261-275.
Akgönül S. O. & Köker H. 2024, “Sikkeler Işığında Pisidia’da Apollon Propylaios Kültü”. Lycus Dergisi 9, 53-71.
Arslan M. 2024, Memnon: Herakleia Pontike Hakkında (PERI HERAKLEIAS). Çeviri, Notlar ve Yorum. İstanbul 2024.
Baker P. & Thériault G. 2018, “Xanthos et la Lycie à la basse époque hellénistique: nouvelle inscription honorifique xanthienne”. Chiron 48, 301-331.
Bernand A. E. 1970, Le Delta égyptien d’après les textes grecques, I: Les Confins libyques. 3 vols. Cairo.
Bernand A. E. 1981, Recueil des inscriptions grecques du Fayoum. Vol. 3: La Méris de Polémôn. Paris.
Borchhardt J. & Şişmanoğlu Ş. 1999, “Das Diptychon von Tubure/Tyberissos”. Eds. P. Scherrer, H. Taeuber & H. Thür, Steine und Wege. Festschrift für Dieter Knibbe zum 65. Geburtstag. Wien, 275-297.
Brandt H. 1992, Gesellschaft und Wirtschaft Pamphyliens und Pisidiens im Altertum. Bonn.
Brommer F. 1972, “Die kleinasiatischen Münzen mit Hephaistos”. Chiron 2, 531-544.
Brommer F. 1974, “Hephaistos im südwestlichen Kleinasien”. Eds. E. Akurgal & U. B. Alkım, Arif Müfid Mansel’e Armağan / Mélanges Mansel. Ankara, 139-145.
Cartledge P. 2000, “Metoikos”. DNP 8, 104-107.
Chiai G. F. 2019, “Paphlagonien: das Land, seine Herrscher und seine Götter in der Zeit des pontischen Königshauses und in der Kaiserzeit”. Gephyra 18, 97-135.
Czech-Schneider R. 1998, Anathemata: Weihgaben und Weihgabenpraxis und ihre Bedeutung für die Gesellschaft und Wirtschaft der frühen Griechen, Unpublished PhD Thesis, Wilhelms-Universität Münster/Westf. Münster.
Çizmeli Öğün Z. 2009, “Fare, Veba ve Apollon. Bir Kutsal Alanın Kuruluş Söylence İkonografisi”. Eds. O. Tekin & A. Erol, Ancient History, Numismatics and Epigraphy in the Mediterranean World Studies in memory of Clemens E. Bosch and Sabahat Atlanand in honour of Nezahat Baydur. İstanbul, 113-122.
Demir M. 2021, “Eski Hellen Literatüründe İlahi Cezalandırmanın Tezahürü Olarak Veba Metaforu: İki Örnek”. OANNES – Uluslararası Eskiçağ Tarihi Araştırmaları Dergisi 3/2, 457-479.
Ehrhardt N. 1989, “Apollon Ietros. Ein verschollener Gott Ioniens?”. Ist.Mitt. 39, 115–122.
Farrington A. 1995, The Roman Baths of Lycia: An Architectural Study (BIAA Monographs). Ankara.
FHG III. Muller K. (Ed.) 1841-1870, Fragmenta Historicorum Graecorum III. Paris.
French D. H. 1994, “Inscriptions from Gerede and Region”. EA 23, 113-117.
Graf F. 2008, Apollo. London-New York.
Heipp-Tamer C. 1993, Die Münzprägung der lykischen Stadt Phaselis in griechischer Zeit (Saarbrücker Studienzur Archäologie und Alten Geschichte VI). Saarbrücken.
Hicks E. L. 1890, “Ceramus (Κέραμος) and Its Inscriptions”. JHS XI, 109-128.
Horstmanshoff H. F. J. 1992, “Epidemie und Anomie: Epidemien in der griechischen Welt (800–400 v. Chr.)”. Medizinhistorisches Journal 27/1-2, 43-65
IDidyma McCabe D. F. (Ed.) 1985, Dydima Inscriptions. Texts and List (The Princeton Project on the Inscriptions of Anatolia, The Institute for Advanced Study). Princeton.
Kallet L. 2013, “Thucydides, Apollo, The Plague, and The War”. The AJP 134/3, 355-382.
Kılıç O. 2017, “Eskiçağ’dan Yakınçağ’a Sıtma ve Tarihe Etkileri”. Eds. Ş. Köse, Ç. Büke, F. Çakmak & E. Akççek, Tarihsel Süreçte Anadolu’da Sıtma. Ankara, 117-159.
Lalagüe-Dulac S. 2007, “Héphaistos et les armes d’Achille: schéma artistique convenu ou reflet de cultes locaux?”. Ed. P. Brun, Scripta Anatolica. Hommages à Pierre Debord. Bordeaux, 297-314.
Leibovici M. E. 1993, The Asiatic Artemis. Thesis submitted for the degree of Master of Arts, Department of Classics, McGill University. Montreal.
LGPN VA Corsten T., R. W. V. Catling & M. Ricl (Eds.) 2010, A Lexicon of Greek Personal Names. Volume VA: Coastal Asia Minor: Pontos to Ionia. Oxford.
LGPN VB Balzat J.-S., R. W. V. Catling, É. Chiricat, F. Marchand & T. Corsten (Eds.) 2013, A Lexicon of Greek Personal Names. Volume VB: Coastal Asia Minor: Caria to Cilicia. Oxford.
LGPN VC Balzat J.-S., R. W. V. Catling, É. Chiricat & T. Corsten (Eds.) 2018, A Lexicon of Greek Personal Names. Volume VC: Inland Asia Minor. Oxford.
Liddell H. G. & Scott R. 1940, A Greek and English Lexicon. Oxford.
Longrigg J. 2000, “Death and Epidemic Disease in Classical Athens”. Eds. V. M. Hope & E. Marshall, Death and Disease in the Ancient City. London-New York, 55-64.
Malten L. 1912a, “Hephaistos”. RE VIII.1, 310-366.
Malten L. 1912b, “Hephaistos”. Jahrbuch des kaiserlich deutschen archaeologischen Instituts 27, 232-264.
Marek C. 1993, Stadt, Ära und Territorium in Pontus-Bithynia und Nord-Galatia (Istanbuler Forschungen 39). Tübingen.
Nollé J. 1995, “Athena in der Schmiede des Hephaistos. Militär-, wirtschafts- und sozialgeschichtliche Implikationen von Münzbilder”. Jahrbuch für Numismatik und Geldgeschichte 45, 51-77.
Norrie Ph. 2016, A History of Disease in Ancient Times: More Lethal than War. London.
Oesterheld C. 2014, “La parole salvatrice transformée en remède perpétuel: l’oracle d’Apollon de Claros rendu à la ville de Hiérapolis en Phrygie”. Ed. J.-C. Moretti, Le sanctuaire de Claros et son oracle. Actes du colloque international de Lyon, 13-14 janvier 2012. Lyon, 211-226.
Onurkan S. 1969, “Perge Artemis Kabartmaları ve Artemis Pergaia”. Belleten XXXIII/131, 303-324.
Pace B. 1923, “Diana Pergaea”. Eds. W. H. Buckler & W. M. Calder, Anatolian Studies Presented to Sir William. London, 297–314.
Perlstadt H. 2016, “The Plague of Athens and the Cult of Asclepius: A Case Study of Collective Behavior and a Social Movement”. Sociology and Anthropology 4/12, 1048–1053.
Petersen E. & von Luschan F. 1889, Reisen im südwestlichen Kleinasien. Vol. II: Reisen in Lykien, Milyas und Kibyratis. Vienna.
Robert L. 1948, “Deux textes inutilisés sur Pergé et sur Sidé”. Hellenica V, 64-76.
Robert L. 1987, Documents d’Asie Mineure. Paris.
Schachter A. 1981, Cults of Boiotia: 1. Acheloos to Hera (Bulletin Supplement 38.1). London.
Sosin J. D. 2016, “A Metic was a Metic”. Historia 65/1, 2-13.
Talloen P. 2015, Cult in Pisidia: Religious Practice in Southwestern Asia Minor from Alexander the Great to the Rise of Christianity (Studies in Eastern Mediterranean Archaeology 10) Turnhout.
Turgut M. 2022, “Antik Akdeniz Bölgesinde Salgın Hastalıkların İnanç Değişiklikleri Üzerindeki Etkileri”. Selçuk Üniversitesi. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 48, 92-107.
Versnel H. S. 2011, Coping with the Gods: Wayward Readings in Greek Theology. Leiden-Boston.
Wernicke K. 1895, “Artemis”. RE II/1, 1336-1440.
Wiechmann I. 2012, “The History of Plague”. Eds. M. Harbeck, K. von Heyking & H. Schwarzberg, Sickness, Hunger, War, and Religion: Multidisciplinary Perspectives (3). Munich, 65–66.
Wörrle M. 1978, “Epigraphische Forschungen zur Geschichte Lykiens II: Ptolemaios II und Telmessos”. Chiron 8, 201–246.
Wörrle M. 1988, Stadt und Fest im kaiserzeitlichen Kleinasien. Studien zu einer agonistischen Stiftung aus Oinoanda. München.
Kalıcı Bağlantı Adresi: http://www.libridergi.org/2024/lbr-0341
Murat ARSLAN
Prof. Dr., Akdeniz University, Faculty of Letters, Department of History, Antalya, Türkiye. marslan@akdeniz.edu.tr
Nihal TÜNER ÖNEN
Prof. Dr., Akdeniz University, Faculty of Letters, Department of Ancient Languages and Cultures, Antalya, Türkiye. nihaltuner@akdeniz.edu.tr