Bizans: Yeni Roma İmparatorluğu

C. MANGO, Bizans: Yeni Roma İmparatorluğu. İstanbul 2016.
Yapı Kredi Yayınları. 343 sayfa (3 harita ile). Çev. G. Çağalı Güven. ISBN: 9759780814105

C. Mango tarafından 1980 yılında “Byzantium – The Empire of the New Ro­me” adıyla İngilizce yayımlanan çalışma 2016 yılında Gül Çağalı Güven tara­fından Türkçe’ye çevrilmiştir. Bu çalışma da Bizans üç kısım, on dört bölüm halinde incelenmektedir. Bu doğrultuda, yazarın çalışmasında yardımı bulu­nanlara teşekkürlerini sunup, Hellen isim ve sözcük yazımı hakkında bilgi ver­diği Önsöz (7-8) ardından Giriş (9-16) kısmına geçiş yapılmaktadır. Yazar tarafında burada Bizans’ın Erken, Orta ve Geç dönemleri için kısa açıklamalar yapılarak ana hatlarıyla Bizans Tarihi’nin temel evreleri hakkında bilgi veril­mektedir. Ayrıca “Bizans” kelimesi için düşüncelerini açıklayan yazar bu keli­menin kullanışlı bir etiket olduğu belirterek “Gerçekte hiç kuşku yok ki, Bizans imparatorluğu diye bir devlet asla var olmamıştır” ibaresini kullanmaktadır. Akabinde Bizans tarihyazımı için kullanılacak kaynak ve belge kıtlığından bah­setmekte ve bu açığı kapatmanın ise arkeolojik buluntulardan geçmekte ol­duğuna işaret etmektedir. Yazar aynı zamanda bu kısımda hazırlamış olduğu çalışmanın diğer bölüm ve kısımları hakkında okuyucuya önbilgi vermektedir.

Birinci bölüm, imparatorluğu sosyo-ekonomik alanda incelemekte olup Bizans Yaşamının Çeşitli Yönleri (17-164) başlığını taşımaktadır. Bu bölüm kendi içerisinde altı ara bölüme ayrılmaktadır. Birinci ara bölüm, Halklar Ve Diller (19-38) başlığını taşımaktadır. Bu ara bölümde Bizans İmparator­luğu’nun en geniş sınırlarına ulaştığı I. Iustinianus döneminden Orta Bizans döneminin sonlarına kadarki zaman dilimi konu alınarak bu geniş coğrafyada yaşayan halklar ve kullandıkları diller okuyucuya aktarılmaktadır. İkinci ara ise bölüm, Toplum ve Ekonomi (39-68) başlığını taşımaktadır. Bu ara bö­lümde Bizans’ın merkeziyetçi yapısından bahsedilmekte olup, ekonomiye bağlı toplumda ileri gelen kimselerin oluşumunun engellenmeye çalışılması anlatılmaktadır. Ayrıca dönemin kaynakları doğrultusunda Bizans ekonomisi­nin ana hatları örnekler verilerek açıklanmaktadır. Üçüncü ara bölüm, Kentlerin Ortadan Kayboluşu ve Yeniden Canlanışı (69-98) başlığını taşımak­tadır. Burada imparatorluğun yıkılış sürecine kadarki kent hayatı konu edil­mektedir. Dönemin historiograflarının ve azizlerinin tanıklıklarına başvurula­rak anlatılan kent yaşamı hakkında önemli ipuçları verilmekte olup Bizans coğrafyasında gerçekleşen kıtlık, istilalar ve salgın hastalıklar vb. nedenler­den dolayı gerileyen kent hayatı tasvir edilmektedir. Ayrıca imparatorluk baş­kenti Constantinopolis’in kuruluşu ve zaman içerisinde yapılan yatırımlarla birlikte gelişmesi anlatılmaktadır. Dördüncü ara bölüm, Muhalifler (99-118) başlığını taşımaktadır. Bu ara bölümde Bizans’ın tek din ve tek mezhep üze­rine çalışması incelenmekte olup hükmettiği coğrafyalardaki paganları, Ya­hudileri, Maniheistleri ve diğer Hıristiyan mezhepleri Ortodoks kilisesi altında birleştirme politikası anlatılmaktadır. Manastır Hareketi (Monastisizm) (119-138) başlığını taşıyan beşinci ara bölümde ise manastır kültürünün doğuşu, gelişimi, yayılması ve Bizans sonrası Avrupa kültürüne etkisi incelenmektedir. Altıncı ara bölüm Eğitim (139-164) başlığını taşımaktadır. Burada Bizans eği­tim sistemi ve eğitim hayatının ayrıntıları üzerinde durulmaktadır. Ayrıca Hı­ris­tiyanların zamanla pagan öğretilerine karşı cephe alması ve bunların gö­rüş­lerini reddetmeleriyle yeniden şekillenen eğitim sistemi konu edilmekte­dir.

İkinci ana bölüm, Bizans’ı düşünsel ve dinsel alanda incelemekte olup Kavramsal Bizans Dünyası (165-250) başlığını taşımaktadır. Bu bölüm kendi içerisinde altı alt başlık içerisinde incelenmektedir. Bölümün ilk alt başlık İyi ile Kötü’nün Gözle Görülmez Dünyası (167-182) ismini taşımaktadır. Bu alt başlıkta Bizans’ın Ortodoks mezhebine göre inanç sistemi üzerinde durularak azizlerden örnekler verilmektedir. Diğer alt başlık Fiziksel Evren’de (183-194) Hıristiyan inancına göre yaratılıştan bahseden yazar tarafından Tekvin’in birinci bölümünden alıntılara yer verilerek okuyucuya sorular sorulup metin içerisindeki çelişkilerden bahsedilmektedir. Akabinde azizlerin Tekvin’in üze­rindeki tefsirlerine yer verilmektedir. Üçüncü alt başlık, Yeryüzünün Sakinleri (195-206) adını taşımaktadır. Tekvin’den örneklerle başlanan bu alt başlıkta insanlar ve hayvanlar hakkında Hıristiyan inancı doğrultusunda bir Bizanslı için yeryüzünün anlamı okuyucuya nakledilmektedir. İkinci ana bölümün dör­düncü alt başlığı ise İnsanlığın Geçmişi (207-218) ismini taşımaktadır. Burada Bizanslı tarih yazıcıları ve bir takvim sistemi olan annus mundi’nin önemi üzerinde durulmaktadır. Bir diğer alt başlık olan İnsanlığın Geleceği’nde (219-236) Bizanslıların kıyamete dair kehanetleri işlenmekte olup geleceğe dair azizlerin tahminlerine yer verilmektedir. Ana bölümün son alt başlığı olan İdeal Yaşam’da (237-250) ise Bizans toplumunun Hıristiyanlık ile şekillenen yaşam tarzı örnekler ile incelenmektedir.

Eserin üçüncü ana bölümü, sadece edebiyat, sanat ve mimarlık alanları ile sınırlandırılmış olup iki alt başlık içerisinde incelenerek Miras (251-302) başlığını taşımaktadır. İlk alt başlık olan Edebiyat’ta (203-276) Hıristiyanlığın etkisiyle pagan edebiyatı özelliklerinin reddedilmesiyle birlikte yeniden şekil­lenen Bizans edebiyatı irdelenmektedir. İkinci alt başlık ise Sanat ve Mimarlık (277-302) başlığını taşımaktadır. Bu alt başlıkta inancın sanat ve mimaride oynadığı büyük rolden bahsedilmekle birlikte Bizans’ın kendisine has bir üslup geliştirdiği belirtilmektedir. Ayrıca erken dönemde az da olsa Antik kültürün izlerini taşıyan sanat ve mimarinin ilerleyen yıllarda uygulanmadığı anlatılmakta, öte yandan üretilen eserlerin genellikle sanatçısının ve mimarı­nın belli olmadığının üstünde durulmaktadır. Yazar tarafından sadece büyük yapıların mimarlarının adının günümüze ulaştığı önemle vurgulanmaktadır. Aka­binde yazar IV. yüzyıldan XV. yüzyıla değin şekillenen Bizans sanat ve mi­marisi hakkında yorumlarına yer vererek çalışmasını sonlandırmaktadır.

Eser, Bizans Hükümdarları (303-306), Notlardaki Kısaltmalar (307-308), Kaynakça (309-328) ve Dizin (329-343) kısımlarıyla son bulmaktadır. Sonuç olarak yazar çalışmasında ağırlıklı birincil kaynakları kullanmış, Bizans dönemi ruhban sınıfı mensuplardan ve Geç Antikçağ ile Ortaçağ historiograflardan alıntılar yaparak çalışmasını zenginleştirmiştir. Ayrıca yer yer çağdaş Bizans araştırmacılarının yorumlarını özetleyen yazar konu hakkında kendi yorumla­rına da yer vermiştir. Kitap Erken, Orta ve Geç dönem Bizans’ının düşünsel yapısını iyi bir şekilde özetleyip sunmasıyla araştırmacılara ve entelektüellere önemli bir kaynak teşkil etmektedir.

• Görüntüleme5465

• Makaleyi Paylaş
• Twitter
• Facebook
• Google +1
• Email