E. AYGÜN (Haz.), Egill’in Sagası. İstanbul 2015. Kaynak Yayınları, 278 sayfa (12 resim ve 1 harita ile birlikte). ISBN: 9789753439640

­

Eski Nors’ta hikâye anlamına gelen ‘saga’, söylemek manasındaki ‘segja’ keli­mesi ile doğrudan ilişkilidir. 1000 yılı öncesindeki kadim İskandinav dünyasını konu alması açısından üç farklı saga çeşidi bulunmaktadır. Bunlardan ilki For­nal­darsögur Sagası mitsel ve kahramanlık hikâyelerini, kral sagaları olarak bili­nen Konungasögur Sagası ise Norveç krallarını konu almaktadır. Diğer bir saga türü olarak ele alabileceğimiz Íslendingasögur sagaları ise özellikle 850-1050 dönemleri arasında yaşamış İzlandalı bireyleri anlatmaktadır. Yazılı İskandinav tarihinin 1000 yılı dolaylarından sonra başladığını düşünecek olursak 826 ile 1140 yıllarını konu edinen “Chronicon Roskildense” adlı anonim eser dışında b­ugün için güvenilir kaynak sıkıntısı yaşanmaktadır. Bu nedenle sagalar Orta­çağ İskandinav tarihi içerisinde önemli bir yer tutmaktadır. Atalarının kahra­manlık hikâyelerini konu alması bakımından destansı nitelik taşıyan sagalarda za­man kavramının algılanması güçtür. Dolayısı ile tarihçiler birinci derece kay­nak olarak kullanmaktan ziyade eleştirisel yaklaşımlar sergilemişler ve karşı­laştırmalı olarak kullanmayı tercih etmişlerdir.

Îslendingasögur sagaları öbeğinden olan Egill’in Sagası’nı kim veyahut kim­ler tarafından yazıldığı bilinmemekle birlikte hâkim görüş İzlandalı tarihçi ve politikacı Snorri Sturluson (1179-1241) tarafından yazıldığı yönündedir. Sa­ganın belli parçaları 1670 yılında Ketill Jörundsson (1603/7-1670) tarafından kıs­men bir araya getirilmiş ve hazırlanmıştır. Çeviriye kaynaklık eden ana metin 1893 yılında Londra’da William C. Green tarafından yayınlanmış The Story of Egill Skallagrímsson’dur.

Eser genel hatları ile giriş niteliğinde Sunuş (13-51) ve bu bölüm içerisinde ve­rilen bilgilere ithafen ön bir Kaynakça (51-53) ile başlayıp kahramanımızın hayatının anlatıldığı Egill’in Sagası (53-250) bölümü ile devam etmektedir. Bu bö­lüm, eseri hazırlayan Emre Aygün tarafından kendi içerisinde doksan iki ayrı alt başlığa ayrılarak sunulmuştur. Biz bu kısmın, okuyucuyu yoracağı düşüncesi ile ayrı alt başlıklar altında değerlendirmek yerine genel ve tek bir başlık altında incelemeyi tercih ettik.

Sunuş kısmının ilk başlığı Viking Çağı’na Genel Bir Bakış’tır (13-25). Bu baş­lıkta Vikinglerin kimler olduğuna dair genel bir değerlendirme yapıldıktan sonra Viking saldırıları Batı ve Doğu kolu olmak üzere ikiye ayrılarak Viking Ça­ğı’nın genel tablosu çizilmiştir. Akabindeki ikinci başlık olan Viking Kültü­rü‘nde (25-36) bölgeler ve topluluklar, Vikinglerde din, ahlak, Run yazıtları, ta­rih­çilik ve şiir ele alınmıştır. İzlanda Saga Türleri (36-40) adlı üçüncü başlıkta, saga­ların genel nitelikleri ve bilim dünyasındaki saga tartışmaları okuyucuya aktarılmış­tır. Dördüncü başlık olan Egill’in Sagası’nda (40-48) 910-990 yılları arasında yaşamış Egill’in yaşam öyküsüne değinilmiştir. Sunuş bölümünde yazarın eseri vücuda getirirken izlediği metotların anlattığı Çeviri Hakkında (48-50) kısmı ve Kaynakça (51-52) bölümü ile tamamlanmaktadır. Egill’in Sagası (53-250) adlı birinci bölümün sonunda kitap içerisinde kullanılan görsellere eklemeler yapı­larak Resimler (251-262) bölümü ile tekrar verilmiştir. Saga içerisinde bahsi geçen yerlerin ve kronolojinin daha iyi anlaşılabilmesi için Yer Adları Sözlüğü (263-273) ve Zamandizini’nin (273-277) verilmesi okuyucuya kolaylık sağlaya­cağı aşikârdır. Bunlara ek olarak yazarın çeviri sırasında istifade ettiği Kaynakça (277-278) bölümü ile eser tamamlanmıştır.

Egill’in Sagası (53-250) ana bölümün ilk kısımlarında bir Viking olan Egill’in önce soyu araştırılmış daha sonra uzak atalarının üzerinde durulmuştur. Buna göre Skallagrímur ve Bera çiftinin dört çocuğundan birisi olan Egill’in iki kız kar­deşi (Saeunn ve Thórunn) ve Thórólf isimli bir ağabeyi bulunurken en uzak atası olarak Korkusuz Úlfr gösterilmiştir. Egill yedi yaşlarına değin ağabeyi Thórólf’un politik yeteneklerinin gölgesinde kalmıştır. Sagada Egill hakkında ilk somut Viking izlenimi oyun arkadaşı Grímr’u balta ile öldürmesinden sonra oluşmak­tadır. Çevresine karşı mesafeli duruşu ve soğukkanlılığı ile sagadaki diğer kah­ra­manlardan kolaylıkla ayrılabilen Egill, henüz on iki yaşında ağabeyi Thórólf’un yanında sefere çıkmıştır. Bu seferler esnasında Hersis (vali) Thórir gibi dostluk­lar edinirken taşkın Viking ruhunun getirdiği düşmanlıklarda kazanmıştır. Bu düşmanlığın en büyüğü Norveç kralı Eiríkr ve Kraliçe Gunnhildr’ın dinmek bil­meyen öfkesi olmuştur. Kral Eiríkr ve Egill arasındaki bu çatışma Egill’in ölü­münden kısa süre öncesine kadar devam edecektir. Norveç toprakları üzerinde kral tarafından Egill’e kurulan baskı onun daha çok İzlanda’da ikamet etmesine ya da yağma için Danimarka, İngiltere ya da Baltık bölgelerinde gezinmesine sebep olacaktır. Saga’nın özellikle İngiltere-Viking ilişkileri için sunduğu bilgiler önemlidir. Bu nedenle saga salt siyasi tarih yazımı ya da kurgu-biyografinin öte­sinde yer işgal etmektedir.

Sagada, Anglosaksonların ilk monarkı Alfred’in (İngilizlerin atfettiği üzere Muh­teşem Alfred’in torunu Æthelstan ya da Æðelstān, d. 894-ö.27 Ekim 939) torunu Athelstan’ın önderliğinde ki, İngiliz-Viking ilişkileri siyasi olduğu kadar sosyolojik ve teknik bilgileri de içerisinde barındırmaktadır. Sosyolojik bir mesele olarak Viking Çağı’nın bilinenin tarihin aksine birlikte yaşama kültürü­nün de oluştuğuna dair görüşleri destekler niteliktedir. Bu savın güzel örneklerinden birisi Egill ve ağabeyi Thórólf’un İngiltere saflarında İskoç lider Óláfr’a karşı savaşması ve Egill’in İngiltere kralı Athelstan’ın yanında farklı dönemlerde kesintiler ile konaklamasıdır. Yine Óláfr’ın Nordimbraland’ı işgal ederek Vínuskógar yakınlarındaki Vínheidr’a kadar gelmesi ve burada İngiliz bir­likleri ile çarpışmalarını anlatan canlı savaş anlatıları bize Viking savaş silah­ları ve stratejileri hakkında kesitler sunmaktadır.

Eserde bir yandan kesintisiz olarak Egill’in yaşam öyküsü ve kahramanlıkları anlatılırken diğer yandan Norveç içesindeki mücadelelere de değinilir. İlginç bir nokta olarak Norveç, Kral Eiríkr’ın yönetiminden kısa süre sonra İngiltere Kralı Athelstan’ın evlatlığı Hákon tarafından yönetilir. Bu zaruri bir savaşı berabe­rinde getirse de Kral Eiríkr öldürülmez ve İngiltere’de İskoç ve İrlandalılara karşı Nordimbraland Bölgesi’ne yerleştirilir.

Egill’in doksanlı yaşlarda ölümüne kadar eser, onun ve çocuklarının (Thór­dís, Thorgerdr, Bera, Bödvarr ve Thorsteinn) dar çevresi etrafında kurgu­lanmış olsa da genel çıkarımlarda bulunmak mümkündür. Egill’in ölümünden sonra Thorsteinn’in Hıristiyanlığı kabul etmesi ve damadı Sverting oğlu Grímr’in Egill’in kemiklerini Mossfell’de yaptırttığı kiliseye taşıtması bize Hıristiyanlığın X. yüzyıla doğru Viking toplumunda kabul gördüğünü göstermektedir. Bu ise tarihçilerin daha genel çıkarımlarını destekler. Sagaların birincil kaynak olarak kullanımları için elimizde yeterli düzeyde bilgi mevcut olmamasına karşın Egill’in Sagası Vikinglerin kültürü, inanışları, adalet sistemleri, ahlak kuralları, ya­şam biçimi, dünya görüşü gibi pek çok konuda bilgi sunacak nitelikte bir eser­dir. Sagaların günümüzde yürütülen arkeolojik çalışmaları destekler yönde de­ğer kazanması ilerleyen dönemlerde akademik çalışmalardaki kaynak konu­mu­nun değişeceğinin açık tezahürüdür.

E. AYGÜN (Haz.), Egill’in Sagası. İstanbul 2015. Kaynak Yayınları, 278 sayfa (12 resim ve 1 harita ile birlikte). ISBN: 9789753439640

­

Eski Nors’ta hikâye anlamına gelen ‘saga’, söylemek manasındaki ‘segja’ keli­mesi ile doğrudan ilişkilidir. 1000 yılı öncesindeki kadim İskandinav dünyasını konu alması açısından üç farklı saga çeşidi bulunmaktadır. Bunlardan ilki For­nal­darsögur Sagası mitsel ve kahramanlık hikâyelerini, kral sagaları olarak bili­nen Konungasögur Sagası ise Norveç krallarını konu almaktadır. Diğer bir saga türü olarak ele alabileceğimiz Íslendingasögur sagaları ise özellikle 850-1050 dönemleri arasında yaşamış İzlandalı bireyleri anlatmaktadır. Yazılı İskandinav tarihinin 1000 yılı dolaylarından sonra başladığını düşünecek olursak 826 ile 1140 yıllarını konu edinen “Chronicon Roskildense” adlı anonim eser dışında b­ugün için güvenilir kaynak sıkıntısı yaşanmaktadır. Bu nedenle sagalar Orta­çağ İskandinav tarihi içerisinde önemli bir yer tutmaktadır. Atalarının kahra­manlık hikâyelerini konu alması bakımından destansı nitelik taşıyan sagalarda za­man kavramının algılanması güçtür. Dolayısı ile tarihçiler birinci derece kay­nak olarak kullanmaktan ziyade eleştirisel yaklaşımlar sergilemişler ve karşı­laştırmalı olarak kullanmayı tercih etmişlerdir.

Îslendingasögur sagaları öbeğinden olan Egill’in Sagası’nı kim veyahut kim­ler tarafından yazıldığı bilinmemekle birlikte hâkim görüş İzlandalı tarihçi ve politikacı Snorri Sturluson (1179-1241) tarafından yazıldığı yönündedir. Sa­ganın belli parçaları 1670 yılında Ketill Jörundsson (1603/7-1670) tarafından kıs­men bir araya getirilmiş ve hazırlanmıştır. Çeviriye kaynaklık eden ana metin 1893 yılında Londra’da William C. Green tarafından yayınlanmış The Story of Egill Skallagrímsson’dur.

Eser genel hatları ile giriş niteliğinde Sunuş (13-51) ve bu bölüm içerisinde ve­rilen bilgilere ithafen ön bir Kaynakça (51-53) ile başlayıp kahramanımızın hayatının anlatıldığı Egill’in Sagası (53-250) bölümü ile devam etmektedir. Bu bö­lüm, eseri hazırlayan Emre Aygün tarafından kendi içerisinde doksan iki ayrı alt başlığa ayrılarak sunulmuştur. Biz bu kısmın, okuyucuyu yoracağı düşüncesi ile ayrı alt başlıklar altında değerlendirmek yerine genel ve tek bir başlık altında incelemeyi tercih ettik.

Sunuş kısmının ilk başlığı Viking Çağı’na Genel Bir Bakış’tır (13-25). Bu baş­lıkta Vikinglerin kimler olduğuna dair genel bir değerlendirme yapıldıktan sonra Viking saldırıları Batı ve Doğu kolu olmak üzere ikiye ayrılarak Viking Ça­ğı’nın genel tablosu çizilmiştir. Akabindeki ikinci başlık olan Viking Kültü­rü‘nde (25-36) bölgeler ve topluluklar, Vikinglerde din, ahlak, Run yazıtları, ta­rih­çilik ve şiir ele alınmıştır. İzlanda Saga Türleri (36-40) adlı üçüncü başlıkta, saga­ların genel nitelikleri ve bilim dünyasındaki saga tartışmaları okuyucuya aktarılmış­tır. Dördüncü başlık olan Egill’in Sagası’nda (40-48) 910-990 yılları arasında yaşamış Egill’in yaşam öyküsüne değinilmiştir. Sunuş bölümünde yazarın eseri vücuda getirirken izlediği metotların anlattığı Çeviri Hakkında (48-50) kısmı ve Kaynakça (51-52) bölümü ile tamamlanmaktadır. Egill’in Sagası (53-250) adlı birinci bölümün sonunda kitap içerisinde kullanılan görsellere eklemeler yapı­larak Resimler (251-262) bölümü ile tekrar verilmiştir. Saga içerisinde bahsi geçen yerlerin ve kronolojinin daha iyi anlaşılabilmesi için Yer Adları Sözlüğü (263-273) ve Zamandizini’nin (273-277) verilmesi okuyucuya kolaylık sağlaya­cağı aşikârdır. Bunlara ek olarak yazarın çeviri sırasında istifade ettiği Kaynakça (277-278) bölümü ile eser tamamlanmıştır.

Egill’in Sagası (53-250) ana bölümün ilk kısımlarında bir Viking olan Egill’in önce soyu araştırılmış daha sonra uzak atalarının üzerinde durulmuştur. Buna göre Skallagrímur ve Bera çiftinin dört çocuğundan birisi olan Egill’in iki kız kar­deşi (Saeunn ve Thórunn) ve Thórólf isimli bir ağabeyi bulunurken en uzak atası olarak Korkusuz Úlfr gösterilmiştir. Egill yedi yaşlarına değin ağabeyi Thórólf’un politik yeteneklerinin gölgesinde kalmıştır. Sagada Egill hakkında ilk somut Viking izlenimi oyun arkadaşı Grímr’u balta ile öldürmesinden sonra oluşmak­tadır. Çevresine karşı mesafeli duruşu ve soğukkanlılığı ile sagadaki diğer kah­ra­manlardan kolaylıkla ayrılabilen Egill, henüz on iki yaşında ağabeyi Thórólf’un yanında sefere çıkmıştır. Bu seferler esnasında Hersis (vali) Thórir gibi dostluk­lar edinirken taşkın Viking ruhunun getirdiği düşmanlıklarda kazanmıştır. Bu düşmanlığın en büyüğü Norveç kralı Eiríkr ve Kraliçe Gunnhildr’ın dinmek bil­meyen öfkesi olmuştur. Kral Eiríkr ve Egill arasındaki bu çatışma Egill’in ölü­münden kısa süre öncesine kadar devam edecektir. Norveç toprakları üzerinde kral tarafından Egill’e kurulan baskı onun daha çok İzlanda’da ikamet etmesine ya da yağma için Danimarka, İngiltere ya da Baltık bölgelerinde gezinmesine sebep olacaktır. Saga’nın özellikle İngiltere-Viking ilişkileri için sunduğu bilgiler önemlidir. Bu nedenle saga salt siyasi tarih yazımı ya da kurgu-biyografinin öte­sinde yer işgal etmektedir.

Sagada, Anglosaksonların ilk monarkı Alfred’in (İngilizlerin atfettiği üzere Muh­teşem Alfred’in torunu Æthelstan ya da Æðelstān, d. 894-ö.27 Ekim 939) torunu Athelstan’ın önderliğinde ki, İngiliz-Viking ilişkileri siyasi olduğu kadar sosyolojik ve teknik bilgileri de içerisinde barındırmaktadır. Sosyolojik bir mesele olarak Viking Çağı’nın bilinenin tarihin aksine birlikte yaşama kültürü­nün de oluştuğuna dair görüşleri destekler niteliktedir. Bu savın güzel örneklerinden birisi Egill ve ağabeyi Thórólf’un İngiltere saflarında İskoç lider Óláfr’a karşı savaşması ve Egill’in İngiltere kralı Athelstan’ın yanında farklı dönemlerde kesintiler ile konaklamasıdır. Yine Óláfr’ın Nordimbraland’ı işgal ederek Vínuskógar yakınlarındaki Vínheidr’a kadar gelmesi ve burada İngiliz bir­likleri ile çarpışmalarını anlatan canlı savaş anlatıları bize Viking savaş silah­ları ve stratejileri hakkında kesitler sunmaktadır.

Eserde bir yandan kesintisiz olarak Egill’in yaşam öyküsü ve kahramanlıkları anlatılırken diğer yandan Norveç içesindeki mücadelelere de değinilir. İlginç bir nokta olarak Norveç, Kral Eiríkr’ın yönetiminden kısa süre sonra İngiltere Kralı Athelstan’ın evlatlığı Hákon tarafından yönetilir. Bu zaruri bir savaşı berabe­rinde getirse de Kral Eiríkr öldürülmez ve İngiltere’de İskoç ve İrlandalılara karşı Nordimbraland Bölgesi’ne yerleştirilir.

Egill’in doksanlı yaşlarda ölümüne kadar eser, onun ve çocuklarının (Thór­dís, Thorgerdr, Bera, Bödvarr ve Thorsteinn) dar çevresi etrafında kurgu­lanmış olsa da genel çıkarımlarda bulunmak mümkündür. Egill’in ölümünden sonra Thorsteinn’in Hıristiyanlığı kabul etmesi ve damadı Sverting oğlu Grímr’in Egill’in kemiklerini Mossfell’de yaptırttığı kiliseye taşıtması bize Hıristiyanlığın X. yüzyıla doğru Viking toplumunda kabul gördüğünü göstermektedir. Bu ise tarihçilerin daha genel çıkarımlarını destekler. Sagaların birincil kaynak olarak kullanımları için elimizde yeterli düzeyde bilgi mevcut olmamasına karşın Egill’in Sagası Vikinglerin kültürü, inanışları, adalet sistemleri, ahlak kuralları, ya­şam biçimi, dünya görüşü gibi pek çok konuda bilgi sunacak nitelikte bir eser­dir. Sagaların günümüzde yürütülen arkeolojik çalışmaları destekler yönde de­ğer kazanması ilerleyen dönemlerde akademik çalışmalardaki kaynak konu­mu­nun değişeceğinin açık tezahürüdür.