E. ÇORAKLI, Historia: Antikçağda Araştırma Fikrinin Doğuşu. İstanbul 2017. Alfa Yayınları, 220 sayfa. ISBN: 9786051714509

­

Historia (araştırma) kavramı günümüzde sadece tarih biliminin temel oluştu­ran bir kavram gibi görülmesine rağmen aslında antikçağ Hellen düşünce dün­ya­sının temel dinamiğini oluşturmaktadır. Zira bu kavram özel olarak Herodo­tos’un eserini ve çalışma yöntemini tanımlamasının yanında aynı zamanda daha geniş manada sistemli ve aklî temellere dayalı tüm bilgi edinme süreçle­rini ifade etmek için kullanılmıştır. Yani bir filozofun da bir hekimin de bir tarihçinin de izlediği metodolojinin ismidir bu kavram. Kavramın bu nüans farkından yola çıkan söz konusu çalışma Eyüp Çoraklı’nın Prof. Dr. Ş. Teoman Duralı danışmanlığında hazırladığı doktora tezinin (Herodotos ile Hippokra­tes’te Historia (Araştırma) Sorunu [2016]) kitaplaştırılmış halidir. Kitap, Logo­sun Keşfi (9-13), Takdim ve Teşekkür (15-16), Giriş (17-23), Genel Değerlen­dirme ve Sonuç (149-155), Kaynakça (157-165), Yer Dizini (209-215) ve Dizin (217-220) olmak üzere yedi kısım; Ek 1: Temel Kavramlar (167-176), Ek 2: Zaman Çizelgesi (177-179) ve Ek 3: Antikçağ Metinlerinden Alıntılanan Pasajlar (181-208) olmak üzere üç ek kısım ve konuların irdelendiği üç bölümden oluş­mak­tadır.

Logosun Keşfi (9-13) isimli kısımda Türk felsefe dünyasının duayeni Prof. Dr. Şerafettin Teoman Duralı kendine has Türkçesiyle “logos”, “felsefe/bilim” ve “episteme” arasındaki bağlantıyı serimleyerek kitabın ele aldığı konuya dair te­mel bir bakış açısı oluşturmaktadır. Ardından Takdim ve Teşekkür (15-16) adlı kısımda yazar, bu çalışmanın gayesini kısaca açıklar ve araştırmasını yaparken kendisine destek olanlara teşekkür eder. Giriş (17-23) kısmında ise kitapta yer alan kısım ve bölümlerin kışça değerlendirilmesi ve yazarın yaptığı araştırmaya dair teknik noktalar belirtilmiştir.

İlk bölüm I. Araştırma Fikrinin Doğuşu (25-58) olarak isimlendirilmekte ve beş başlığa ayrılmaktadır. Bunlardan ilki olan I. 1. İşitme ile Görme veya Doğru­dan Bilgi ile Dolaylı Bilgi (25-34) başlığı historia’yı “Yunan aklını besleyen can damar” olarak niteleyerek başlamakta ve Hellen zihnî kavrayışının başlangıçta işitmelerden beslendiğini, bunun da mitoloji dediğimiz sorgulanamaz bilgileri meydana getirdiğini ifade etmektedir. Yazar, bu görüşünün hemen ardından Hellen zihninin bu sorgulanamaz bilgilerle yetinmeyerek zamanla görme duyu­sunda edinilen bilgilere yöneldiğini belirtir. Özellikle Hekataios, Herakleitos ve Herodotos’tan verilen örneklerle görme duyusunun işitme duyusundan daha güvenilir olduğu fikrinin ortaya çıkmaya başladığını ileri sürer. Bu bölümünün ikinci başlığı I. 2. Görme ile Bilme (34-45) olarak isimlendirilmiştir. Burada, Aris­toteles’in Metafizik adlı eserinin girişindeki görme duyumuz ile diğer duyuları­mızı karşılaştırdığı pasaj ele alınır. Aristoteles’in görme duyusuna diğer duyu­lardan daha fazla güvendiğine ve “bilme süreci”ne daha güvenilir kaynak sağla­dığına dair görüşü savunulur. Ardından Hint-Avrupa dillerinde görmek ile bil­mek fiillerinin aynı kökenden gelmiş olabileceğine dair görüşler ele alınır. Bu bölümün üçüncü başlığı I. 3. Ufkun Ötesine Bakış (45-52) olarak isimlendirilmiş­tir. Bu başlık altında Hellen dünyasında historia (araştırma) yapma sürecinin MÖ VI. yüzyıldan itibaren gezip “görme” ve yerinde “araştırma” yapma şekline dönüştüğü söylenmektedir. Ayrıca Hekataios’tan Demokritos’a kadar pek çok bilgenin genelde yaşadıkları yerleri terk ederek ufuklarının ötesine geçtikleri ve daha güvenilir bilgiyi aradıkları ifade edilir. I. 4. Eleştirel Yaklaşımlar (52-57) isimli dördüncü başlıkta historia (araştırma) kavramına ve işleyişine yönelik He­rakleitos’un eleştirileri ele alınmaktadır. Herakleitos’un düşüncesine göre his­toria (araştırma) yapanlar her şeyi araştırıp bilmekten ziyade belirli araştırma­ları derinleştirilerek hakikate ulaşmaya çabalamalılardır. Bu yüzden “çok şey bilmek kötü sanattır” derken aslında araştırmaları içerisinde kaybolan histor’u (historia yapan) eleştirmektedir. I.5. Sonuç (57-58) başlığında ise bu bölümde ele alınan konular neticelendirilerek historia kavramının Yunan zihniyetinin te­mel prensiplerinde birisi olarak sonraki yüzyılları fazlasıyla etkilediği belirtilir.

Kitabın ikinci bölümü II. Herodotos’ta Araştırma Sorunu (59-100) olarak isim­lendiril­mekte ve dört başlığa ayrılmaktadır. Bunlardan ilki ise II.1. Herodo­tos’un Araştırmalarının Mahiyeti (59-67) ismini taşımaktadır. Burada öncelikle Herodotos’un Ionia aydınlanmasının bir temsilcisi olduğu belirtilir. Ardından bu iddia daha da derinleştirilerek Herodotos’un tıpkı Ionia aydınları gibi mitolo­jik söylenceye eleştirel (hatta reddeder) yaklaştığı ve olayları anlatırken neden­lerini mitolojik söylenceye dayandırmadığı ifade edilir. Bu bölümün ikinci baş­lığı II. 2. Herodotos’ta Araştırma Yöntemi (67-81) olarak isimlendirilmiştir. Bu­rada Herodotos’un historia (araştırma) yaparken başvurduğu üç temel unsur olduğu belirtilmektedir. Yazara göre bunlardan ilki ve aslında Herodotos’un en güvendiği unsur görerek (opsis) öğrenme; ikinci soruşturarak öğrenme ve üçün­cüsü ise dinleyerek (akoe) öğrenmedir. Son olarak tüm bunlardan kanaat belirtme (gnome) yapmaktadır. Bazen görüp sınayamadığı olay ve olgular ko­nusunda çeşitli rivayetler arasında akla yatkınlığı dikkate alarak seçim yapmak­ta; kimi zaman da bilinenlerden yola çıkarak bilinmeyene ulaşmaya (Aristote­les’in düşüncesinde kristalleşmiş bir şekilde bulunan tümevarım yöntemi) ça­lış­maktadır. Bu bölümün üçüncü başlığı II.3. Herodotos’un Araştırma Yöntemi­ne İlişkin Çözümlemeler (81-99) olarak isimlendirilmekte ve kendi içerisinde üç alt başlığa ayrılmaktadır. Bunlardan ilki olan II.3.1. Arion Hikâyesi’nde (81-90) öncelikle Herodotos’un anlattığı hikâye genel olarak özetlenmekte ardından Herodotos’un bu hikâyeyi araştırırken kullandığı yöntemler -ki bu yöntemler her ne kadar eserin tamamında kullanılmamış olsalar da Herodotos’un düşün­me biçemini göstermesi bakımından önemlidir- ele alınmaktadır. Son olarak bu hikâyeden hareketle Herodotos’un bir olay veya olgu karşısında takındığı tavırlar sıralanmaktadır. İkinci alt başlık II.3.2. Nil Neden Taşar? (90-97) olarak isimlendirilmektedir. Yazar, bir önceki alt başlıkta belirttiği yöntemleri Herodo­tos’un bu konuda tekrar uyguladığını ancak başarısız olarak konuyu yeterince aydınlatamadığını ifade eder. Yine de tavrının MÖ IV. yüzyılda Aristoteles tara­fından geliştirilecek eleştirel tutumun bir izdüşümü olduğunu söyler. Son alt başlık II.3.3. Kayıp Kâse (97-99) olarak isimlendirilmiştir. Burada yazar, Lakedai­monlular ile Samoslular arasındaki tartışmayı Herodotos’un ne şekilde ele aldığını incelemektedir. Kitabın ikinci bölümünün sonunda II.4. Sonuç (99-100) başlığı yer almaktadır. Yazar bu başlıkta, Herodotos’un gerek ele aldığı konular gerek ise bu konuları ele alma biçimi bakımından çağının eriştiği bütün bilgi birikimiyle donanımlı olduğunu ifade etmektedir.

Kitabın üçüncü bölümü III. Hippokrates’te Araştırma Sorunu (101-147) ola­rak isimlendirilmektedir. Burada ilkin Hippokrates’in hayatı hakkında neredey­se kaybolmuş bilgiler kısaca özetlenmiş ve Hippokrates’in yaptığı araştırmala­rın da Ionia aydınlanması içerisinde değerlendirilmesi gerektiği ifade edilmiştir. Ardından bu bölüm dört başlığa ayrılarak devam etmektedir. Bunlardan ilki III.1. Aklîleştirme Çabası (107-127) olarak isimlendirilmiştir. Bu başlık altında he­kimliğin aslında Yunan kültürünün ilk evrelerinde mevcut olduğu ancak top­lumdaki batıl inançların, insanların bir hastalığın nedeni olarak tanrıları görme­sini sağladığı ve devayı da tanrılarla iletişim kurarak sağlamaya çalıştıkları ifade edilmiştir. Fakat Hippokrates ve onun geleneğini takip eden hekimlerin hasta­lık­ların nedeni olarak fizikî durumları öne sürdükleri ve tanrılardan medet uman­ları eleştirdikleri belirtilir. Bu noktada özellikle Antik Çağ’da kutsal hasta­lık olarak bilinen epilepsiye büyücülerin ve Hippokratesçi hekimlerin nasıl yak­laş­tıkları betimlenir. Neticede tüm bu örneklerden anlaşıldığı kadarıyla MÖ VI. yüzyıldan itibaren hekimlikte bir aklîleşmenin ortaya çıkmaya başladığı söyle­nir. III.2. Hekimlerin Felsefe-Bilim Temelleri Üstüne İnşası (127-135) isimli ikinci baş­lıkta Hippokrates geleneğine bağlı hekim/filozofların insan bedenini tıpkı bir mikrokozmos gibi ele alarak kuramsal açıklamalar yaptıkları ve hastalıkla­rın/ölümlerin nedenleri üzerine teoriler üreterek hekimlik ile felsefeyi aynı sı­nırlar içerisinde değerlendirerek sonuçlar elde etmeye çalıştıkları ifade edilir. Üçüncü başlık III.3. Hippokrates’te Araştırma Yöntemi (135-145) olarak isim­len­di­rilmiştir. Yazar burada, Hippokratesçi geleneğin Klasik Dönemde karşılaş­tığı temel tehlikeye değinir. Buna göre tümdengelim (apagoge) yöntemini sa­vu­nanlar belirli bir varsayımdan yola çıkarak hastalıkların nedenini birkaç belirli nedene ağlarlar. Ancak Hippokratesçi geleneğin hekim/filozofları bu yönteme tamamıyla karşı çıkarak gözlem yaparak bilgi edinme ve bunlardan bir sonuç elde etme yöntemini benimsedikleri antik metinlerden verilen örneklerle ifade edilir. III. 4. Sonuç (145-147) ismini taşıyan bu bölümün son başlığında ise in­celenen Hippokrates’in de tıpkı çağdaşı Herodotos gibi Küçük Asya’nın batı kıyılarında yankılanan Ionia aydınlanmasının bir temsilcisi olduğu belirtilerek konu neticelendirilmektedir. Yazar, kitabın sonuna ele aldığı konulardan edin­diği sonuçları özetlediği Genel Değerlendirme ve Sonuç (149-155) başlıklı kı­sımla kitabı sonlandırmaktadır.

Sonuç olarak bu çalışma, sonraki dönemlere damgasını vurmuş bir kavram olan historia’nın ortaya çıkışını ve Klasik Dönem yazarlarını nasıl etkilediğini He­rodotos ve Hippokrates özelinde ele almaktadır. Historia kelimesi hem etimo­jik açıdan hem de felsefî anlamı bakımından irdelenerek derinlemesine bir ça­lışma ortaya konulmuştur. Özellikle yöntem konusunda böylesine ketum olan Herodotos’un historia yapma pratiğine dair yapılan açıklamalar belirli konular ve pasajlar üzerine yoğunlaşmış olsa da doyurucu niteliktedir. Diğer taraftan günümüze ulaşan yazılarıyla Herodotos’a nazaran yöntem konusunda daha belirgin olan Hippokrates’in hekimliğe yaklaşımı ve hastalıkların nedenini açık­larken tıpkı Herodotos gibi historia yapması kısmen aynı dönemde yaşamış bu iki araştırmacının belirli bir felsefî temelden yararlandığını göstermektedir. Ne­tice itibariyle bu alanda yapılmış dilimizdeki çalışmaların eksikliği ve araştırma­nın derli toplu bir şekilde yapılması kitabın konuya ilişkin bir giriş çalışması olarak değerlendirilebileceğini düşündürmektedir.

E. ÇORAKLI, Historia: Antikçağda Araştırma Fikrinin Doğuşu. İstanbul 2017. Alfa Yayınları, 220 sayfa. ISBN: 9786051714509

­

Historia (araştırma) kavramı günümüzde sadece tarih biliminin temel oluştu­ran bir kavram gibi görülmesine rağmen aslında antikçağ Hellen düşünce dün­ya­sının temel dinamiğini oluşturmaktadır. Zira bu kavram özel olarak Herodo­tos’un eserini ve çalışma yöntemini tanımlamasının yanında aynı zamanda daha geniş manada sistemli ve aklî temellere dayalı tüm bilgi edinme süreçle­rini ifade etmek için kullanılmıştır. Yani bir filozofun da bir hekimin de bir tarihçinin de izlediği metodolojinin ismidir bu kavram. Kavramın bu nüans farkından yola çıkan söz konusu çalışma Eyüp Çoraklı’nın Prof. Dr. Ş. Teoman Duralı danışmanlığında hazırladığı doktora tezinin (Herodotos ile Hippokra­tes’te Historia (Araştırma) Sorunu [2016]) kitaplaştırılmış halidir. Kitap, Logo­sun Keşfi (9-13), Takdim ve Teşekkür (15-16), Giriş (17-23), Genel Değerlen­dirme ve Sonuç (149-155), Kaynakça (157-165), Yer Dizini (209-215) ve Dizin (217-220) olmak üzere yedi kısım; Ek 1: Temel Kavramlar (167-176), Ek 2: Zaman Çizelgesi (177-179) ve Ek 3: Antikçağ Metinlerinden Alıntılanan Pasajlar (181-208) olmak üzere üç ek kısım ve konuların irdelendiği üç bölümden oluş­mak­tadır.

Logosun Keşfi (9-13) isimli kısımda Türk felsefe dünyasının duayeni Prof. Dr. Şerafettin Teoman Duralı kendine has Türkçesiyle “logos”, “felsefe/bilim” ve “episteme” arasındaki bağlantıyı serimleyerek kitabın ele aldığı konuya dair te­mel bir bakış açısı oluşturmaktadır. Ardından Takdim ve Teşekkür (15-16) adlı kısımda yazar, bu çalışmanın gayesini kısaca açıklar ve araştırmasını yaparken kendisine destek olanlara teşekkür eder. Giriş (17-23) kısmında ise kitapta yer alan kısım ve bölümlerin kışça değerlendirilmesi ve yazarın yaptığı araştırmaya dair teknik noktalar belirtilmiştir.

İlk bölüm I. Araştırma Fikrinin Doğuşu (25-58) olarak isimlendirilmekte ve beş başlığa ayrılmaktadır. Bunlardan ilki olan I. 1. İşitme ile Görme veya Doğru­dan Bilgi ile Dolaylı Bilgi (25-34) başlığı historia’yı “Yunan aklını besleyen can damar” olarak niteleyerek başlamakta ve Hellen zihnî kavrayışının başlangıçta işitmelerden beslendiğini, bunun da mitoloji dediğimiz sorgulanamaz bilgileri meydana getirdiğini ifade etmektedir. Yazar, bu görüşünün hemen ardından Hellen zihninin bu sorgulanamaz bilgilerle yetinmeyerek zamanla görme duyu­sunda edinilen bilgilere yöneldiğini belirtir. Özellikle Hekataios, Herakleitos ve Herodotos’tan verilen örneklerle görme duyusunun işitme duyusundan daha güvenilir olduğu fikrinin ortaya çıkmaya başladığını ileri sürer. Bu bölümünün ikinci başlığı I. 2. Görme ile Bilme (34-45) olarak isimlendirilmiştir. Burada, Aris­toteles’in Metafizik adlı eserinin girişindeki görme duyumuz ile diğer duyuları­mızı karşılaştırdığı pasaj ele alınır. Aristoteles’in görme duyusuna diğer duyu­lardan daha fazla güvendiğine ve “bilme süreci”ne daha güvenilir kaynak sağla­dığına dair görüşü savunulur. Ardından Hint-Avrupa dillerinde görmek ile bil­mek fiillerinin aynı kökenden gelmiş olabileceğine dair görüşler ele alınır. Bu bölümün üçüncü başlığı I. 3. Ufkun Ötesine Bakış (45-52) olarak isimlendirilmiş­tir. Bu başlık altında Hellen dünyasında historia (araştırma) yapma sürecinin MÖ VI. yüzyıldan itibaren gezip “görme” ve yerinde “araştırma” yapma şekline dönüştüğü söylenmektedir. Ayrıca Hekataios’tan Demokritos’a kadar pek çok bilgenin genelde yaşadıkları yerleri terk ederek ufuklarının ötesine geçtikleri ve daha güvenilir bilgiyi aradıkları ifade edilir. I. 4. Eleştirel Yaklaşımlar (52-57) isimli dördüncü başlıkta historia (araştırma) kavramına ve işleyişine yönelik He­rakleitos’un eleştirileri ele alınmaktadır. Herakleitos’un düşüncesine göre his­toria (araştırma) yapanlar her şeyi araştırıp bilmekten ziyade belirli araştırma­ları derinleştirilerek hakikate ulaşmaya çabalamalılardır. Bu yüzden “çok şey bilmek kötü sanattır” derken aslında araştırmaları içerisinde kaybolan histor’u (historia yapan) eleştirmektedir. I.5. Sonuç (57-58) başlığında ise bu bölümde ele alınan konular neticelendirilerek historia kavramının Yunan zihniyetinin te­mel prensiplerinde birisi olarak sonraki yüzyılları fazlasıyla etkilediği belirtilir.

Kitabın ikinci bölümü II. Herodotos’ta Araştırma Sorunu (59-100) olarak isim­lendiril­mekte ve dört başlığa ayrılmaktadır. Bunlardan ilki ise II.1. Herodo­tos’un Araştırmalarının Mahiyeti (59-67) ismini taşımaktadır. Burada öncelikle Herodotos’un Ionia aydınlanmasının bir temsilcisi olduğu belirtilir. Ardından bu iddia daha da derinleştirilerek Herodotos’un tıpkı Ionia aydınları gibi mitolo­jik söylenceye eleştirel (hatta reddeder) yaklaştığı ve olayları anlatırken neden­lerini mitolojik söylenceye dayandırmadığı ifade edilir. Bu bölümün ikinci baş­lığı II. 2. Herodotos’ta Araştırma Yöntemi (67-81) olarak isimlendirilmiştir. Bu­rada Herodotos’un historia (araştırma) yaparken başvurduğu üç temel unsur olduğu belirtilmektedir. Yazara göre bunlardan ilki ve aslında Herodotos’un en güvendiği unsur görerek (opsis) öğrenme; ikinci soruşturarak öğrenme ve üçün­cüsü ise dinleyerek (akoe) öğrenmedir. Son olarak tüm bunlardan kanaat belirtme (gnome) yapmaktadır. Bazen görüp sınayamadığı olay ve olgular ko­nusunda çeşitli rivayetler arasında akla yatkınlığı dikkate alarak seçim yapmak­ta; kimi zaman da bilinenlerden yola çıkarak bilinmeyene ulaşmaya (Aristote­les’in düşüncesinde kristalleşmiş bir şekilde bulunan tümevarım yöntemi) ça­lış­maktadır. Bu bölümün üçüncü başlığı II.3. Herodotos’un Araştırma Yöntemi­ne İlişkin Çözümlemeler (81-99) olarak isimlendirilmekte ve kendi içerisinde üç alt başlığa ayrılmaktadır. Bunlardan ilki olan II.3.1. Arion Hikâyesi’nde (81-90) öncelikle Herodotos’un anlattığı hikâye genel olarak özetlenmekte ardından Herodotos’un bu hikâyeyi araştırırken kullandığı yöntemler -ki bu yöntemler her ne kadar eserin tamamında kullanılmamış olsalar da Herodotos’un düşün­me biçemini göstermesi bakımından önemlidir- ele alınmaktadır. Son olarak bu hikâyeden hareketle Herodotos’un bir olay veya olgu karşısında takındığı tavırlar sıralanmaktadır. İkinci alt başlık II.3.2. Nil Neden Taşar? (90-97) olarak isimlendirilmektedir. Yazar, bir önceki alt başlıkta belirttiği yöntemleri Herodo­tos’un bu konuda tekrar uyguladığını ancak başarısız olarak konuyu yeterince aydınlatamadığını ifade eder. Yine de tavrının MÖ IV. yüzyılda Aristoteles tara­fından geliştirilecek eleştirel tutumun bir izdüşümü olduğunu söyler. Son alt başlık II.3.3. Kayıp Kâse (97-99) olarak isimlendirilmiştir. Burada yazar, Lakedai­monlular ile Samoslular arasındaki tartışmayı Herodotos’un ne şekilde ele aldığını incelemektedir. Kitabın ikinci bölümünün sonunda II.4. Sonuç (99-100) başlığı yer almaktadır. Yazar bu başlıkta, Herodotos’un gerek ele aldığı konular gerek ise bu konuları ele alma biçimi bakımından çağının eriştiği bütün bilgi birikimiyle donanımlı olduğunu ifade etmektedir.

Kitabın üçüncü bölümü III. Hippokrates’te Araştırma Sorunu (101-147) ola­rak isimlendirilmektedir. Burada ilkin Hippokrates’in hayatı hakkında neredey­se kaybolmuş bilgiler kısaca özetlenmiş ve Hippokrates’in yaptığı araştırmala­rın da Ionia aydınlanması içerisinde değerlendirilmesi gerektiği ifade edilmiştir. Ardından bu bölüm dört başlığa ayrılarak devam etmektedir. Bunlardan ilki III.1. Aklîleştirme Çabası (107-127) olarak isimlendirilmiştir. Bu başlık altında he­kimliğin aslında Yunan kültürünün ilk evrelerinde mevcut olduğu ancak top­lumdaki batıl inançların, insanların bir hastalığın nedeni olarak tanrıları görme­sini sağladığı ve devayı da tanrılarla iletişim kurarak sağlamaya çalıştıkları ifade edilmiştir. Fakat Hippokrates ve onun geleneğini takip eden hekimlerin hasta­lık­ların nedeni olarak fizikî durumları öne sürdükleri ve tanrılardan medet uman­ları eleştirdikleri belirtilir. Bu noktada özellikle Antik Çağ’da kutsal hasta­lık olarak bilinen epilepsiye büyücülerin ve Hippokratesçi hekimlerin nasıl yak­laş­tıkları betimlenir. Neticede tüm bu örneklerden anlaşıldığı kadarıyla MÖ VI. yüzyıldan itibaren hekimlikte bir aklîleşmenin ortaya çıkmaya başladığı söyle­nir. III.2. Hekimlerin Felsefe-Bilim Temelleri Üstüne İnşası (127-135) isimli ikinci baş­lıkta Hippokrates geleneğine bağlı hekim/filozofların insan bedenini tıpkı bir mikrokozmos gibi ele alarak kuramsal açıklamalar yaptıkları ve hastalıkla­rın/ölümlerin nedenleri üzerine teoriler üreterek hekimlik ile felsefeyi aynı sı­nırlar içerisinde değerlendirerek sonuçlar elde etmeye çalıştıkları ifade edilir. Üçüncü başlık III.3. Hippokrates’te Araştırma Yöntemi (135-145) olarak isim­len­di­rilmiştir. Yazar burada, Hippokratesçi geleneğin Klasik Dönemde karşılaş­tığı temel tehlikeye değinir. Buna göre tümdengelim (apagoge) yöntemini sa­vu­nanlar belirli bir varsayımdan yola çıkarak hastalıkların nedenini birkaç belirli nedene ağlarlar. Ancak Hippokratesçi geleneğin hekim/filozofları bu yönteme tamamıyla karşı çıkarak gözlem yaparak bilgi edinme ve bunlardan bir sonuç elde etme yöntemini benimsedikleri antik metinlerden verilen örneklerle ifade edilir. III. 4. Sonuç (145-147) ismini taşıyan bu bölümün son başlığında ise in­celenen Hippokrates’in de tıpkı çağdaşı Herodotos gibi Küçük Asya’nın batı kıyılarında yankılanan Ionia aydınlanmasının bir temsilcisi olduğu belirtilerek konu neticelendirilmektedir. Yazar, kitabın sonuna ele aldığı konulardan edin­diği sonuçları özetlediği Genel Değerlendirme ve Sonuç (149-155) başlıklı kı­sımla kitabı sonlandırmaktadır.

Sonuç olarak bu çalışma, sonraki dönemlere damgasını vurmuş bir kavram olan historia’nın ortaya çıkışını ve Klasik Dönem yazarlarını nasıl etkilediğini He­rodotos ve Hippokrates özelinde ele almaktadır. Historia kelimesi hem etimo­jik açıdan hem de felsefî anlamı bakımından irdelenerek derinlemesine bir ça­lışma ortaya konulmuştur. Özellikle yöntem konusunda böylesine ketum olan Herodotos’un historia yapma pratiğine dair yapılan açıklamalar belirli konular ve pasajlar üzerine yoğunlaşmış olsa da doyurucu niteliktedir. Diğer taraftan günümüze ulaşan yazılarıyla Herodotos’a nazaran yöntem konusunda daha belirgin olan Hippokrates’in hekimliğe yaklaşımı ve hastalıkların nedenini açık­larken tıpkı Herodotos gibi historia yapması kısmen aynı dönemde yaşamış bu iki araştırmacının belirli bir felsefî temelden yararlandığını göstermektedir. Ne­tice itibariyle bu alanda yapılmış dilimizdeki çalışmaların eksikliği ve araştırma­nın derli toplu bir şekilde yapılması kitabın konuya ilişkin bir giriş çalışması olarak değerlendirilebileceğini düşündürmektedir.