Pero Tafur Seyahatnamesi (9 Mayıs 1437 – 22 Mayıs 1438)

H. KILINÇ (Çev.), Pero Tafur Seyahatnamesi (9 Mayıs 1437 – 22 Mayıs 1438). İstanbul 2016. Kitap Yayınevi, 198 sayfa.  ISBN: 97860510515436

Doğu Akdeniz tarihi açısından önem arz eden eser, Muğla Sıtkı Koçman Üni­versitesi, Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü Araştırma Görevlisi Hakan Kılınç tarafından çevirisi yapılarak Türkçeye kazandırılmıştır. Özgün adı Andanças E Viajes De Petro Diversas Partes Del Mundo Avodos olan Pero Tafur Seyahat­namesi Kısaltmalar (7), Haritalar (8), Önsöz (5-10) kısımlarıyla başlamaktadır. Akabinde, çevirmen tarafından seyahatname hakkında bilgi verilen birinci bölüm, Pero Tafur ve Seyahatnamesi (11-54) başlığına sahiptir. İkinci bölüm­se Andanças E Viajes (Doğu Seyahati) (55-178) adı altındadır. Eser, Kaynakça (182-189) ve de Dizin (190-198) kısımlarıyla tamamlanmaktadır. Çalışma, 2016 yılında Kitap Yayınevi tarafından basılmıştır.

Çevirmen, kitabın Önsöz (9-10) kısmında çalışmanın, kendisinin Annales ekolünden aldığı ilhamla, Pero Tafur’un Doğu seyahatini ve bu seyahati anla­tan seyahatnamenin Doğu Akdeniz ve Karadeniz çevresini konu edindiğini ve Doğu Akdeniz tarihinin aydınlatılmasına katkı sağlayacağını ifade etmiştir.

Kitabın Birinci Bölümü Pero Tafur ve Seyahatnamesi (11-54) başlığını taşı­maktadır. Birinci bölüm çevirmen tarafından kaleme alınmış olup, Pero Ta­fur’un hayatı hakkında farklı kaynakların taranması sonucunda ulaşılmış bilgi­leri ve çelişkileri ortaya koymaktadır. Pero Tafur’un 1436-1439 tarihleri ara­sında Doğu Akdeniz ve Orta Avrupa’yı kapsayan gezisini anlattığı seyahatna­mesi, tek nüsha olarak günümüze kadar ulaşmıştır. Kendisinin seyahatini gerçekleştirildiği devir, batıda Roma’nın, doğuda Doğu Roma’nın ve Memluk miraslarının Akdeniz’in yeni aktörlerine devredildiği Ortaçağın en kritik devri­ni oluşturan zaman dilimine denk düşmektedir. Pero Tafur, Osmanlı Devle­ti’nin genişlediği, Venedik ve Ceneviz’in de nüfuzunun arttığı Akdeniz orta­mın­da, üç yıl sürecek olan Doğu Akdeniz, Karadeniz ve Orta Avrupa seyaha­tine çıktı.

Pero Tafur’un Doğu Akdeniz, Karadeniz Seyahati, Seyahat Güzergâhı ve Güzergâhı Üzerinde Bulunan Ülkeler ve Halklar Hakkındaki İzlenimleri (19-20) adlı alt başlık, seyahatname yazarının İtalya, Kutsal Topraklar, Mısır, Kıbrıs, Ada­lar, Doğu Roma ve Osmanlı toprakları ile Karadeniz seyahatlerini kapsa­maktadır. Diğer alt başlık, seyyahın gezdiği yerlerin genel bir değerlendirme­sini içermektedir. Eserin Tercümesinde Takip Edilen Yöntem (51-53) adlı alt başlık ise çalışmada takip edilen tercüme yöntemi hakkında bilgi verirken ay­nı zamanda çevirideki imla hatalarını içermekte ve bazı olayları, aslına sadık kalmak suretiyle karşılaştırmaktadır.

Takdim Bölümü (57-58) başlığında seyyah, eserini Senyör Don Fernando de Guzman’a ithaf etmekte ve seyahatnamesini yazma nedeni üzerinde durmaktadır.

İkinci Bölüm Doğu Seyahati/Andanças E Viajes (59-181) başlığına sahiptir. Bölümün, San Lucar De Barrameda’dan İtalya’ya Seyahat (59-64) adlı alt baş­lığında seyyah, Cebelitarık Boğazı dönüşünden sonra Cadiz Limanı’ndan ayrı­lıp Doğu Akdeniz’e doğru yol alma sürecini aktarmaktadır. Akabinde, kıyı şeri­di boyunca takip ettikleri güzergâhtaki adalar hakkında bilgiler vermektedir. İtalyan Şehirleri (64-70) adlı diğer alt başlıkta seyyah, Akdeniz’deki önemli li­man kentlerinde kaldığı süre boyunca sahip olduğu gözlemlerini aktarmak­tadır. İnançlı bir Hıristiyan olan Tafur, Kudüs yolculuğuna çıkmadan evvel Bologna şehrinde bulunan Papa’dan izin istemek amacıyla kendisini ziyarete gider ve Mayıs ayına kadar Hıristiyan ülkelerini gezmeye karar verir. Ro­ma’nın Antikçağ Yapıları (70-79) alt başlığında “şehir gördüğü büyük zulüm­lere, prensler arasındaki ihtilafların beraberinde getirdiği çöküşe, kudretli kral­ların şehre karşı giriştiği savaşlara ve getirdiği yıkımlara ve içinde her şe­yin tükendiği zamanın kadimliğine karşın görmek isteyene, bir zamanlar ne ka­dar görkemli olduğunu gösterir” ifadesiyle seyyah, Roma’nın o dönemki du­rumunu özetlemektedir. Roma’dan Venedik’e (79-82) adlı alt başlıkta tica­ret şehri olan Venedik’e, farklı ülkelerden sürekli gemiler geldiğine değinil­mekte, bu nedenle “eğer bir kimse bir yerden haber almak istiyorsa sadece gemileri soruşturması yeterlidir” ifadesine yer verilmektedir.

 Venedik’ten Yafa’ya (82-88) adlı alt başlıkta, Venedik idaresindeki adalar­dan bahsedilmektedir. Rodos Adası’ndaki Kudüs Şövalyeleri ve bunların seçilme şekillerine de dikkat çekilmektedir. Kutsal Topraklar (88-96) adlı alt başlıkta Hristiyanların Haç vazifelerini nasıl yerine getirdikleri ve bu vazifeleri sırasında nereleri ziyaret ettikleri hakkında bilgi verilmektedir. Kendisi de Haç vazifesini tamamlayan seyyah, Kıbrıs’a doğru yola çıkar.

Kutsal Topraklardan Kıbrıs’a (96-100) adlı alt başlıkta seyyah, Babil ve Sina Yarımadası’na yapacağı seyahat için izin almak arzusuyla Kıbrıs’a gittiğini ve orada samimi duygular ile karşılandığını aktarmaktadır. Akabinde, Kıbrıs kra­lının kendisinin geliş sebebinden haberdar olduğunu ve bu sebeple Memluk ülkesine elçi göndereceğini ve de bu görevi kendisinin yerine getirmesini istediğini bildirmektedir. Bunun üzerine Tafur, elçi sıfatıyla Memluk Devle­ti’ne doğru yola çıkmıştır.

Tafur’un Kıbrıs Elçisi Olarak Memluk Ülkesine Seyahati (101-128) adlı alt başlıkta, elçilik görevinin yanı sıra, seyyah kimliği ile ülkeyi dolaştığı sırada ken­di­sinin (bazen) şaşkınlıkla karşılaştığı olayları ve başından geçenleri an­latmaktadır. Tafur, Kıbrıs kralının taleplerini iletmek için Sultanın huzuruna çık­mıştır. Seyyah, sarayda tercüman mektuplarının nasıl okunduğuna dair kısa bir bilgi de verir. “Türk dilinde sesli okunur, çünkü hiç kimse ne sultanın önün­de ne de sarayda başka dil konuşur” cümlesi ile de saray dili hakkında bilgi vermektedir. Mısır’dan Sina Yarımadası’na, İtalyan Seyyah Niccolo De Conti İle Karşılaşması (112-117) adlı alt başlıkta Tafur, elçilik görevini tamam­la­masına takiben Sina Yarımadası’na doğru yolculuğunu aktarmaktadır. Burada manastırda kaldığı üç gün içinde Hindistan’a gitme yolları aradığını ve Hindistan’dan iki ve üç gün içinde bir kervan geleceğini haber aldığını anlat­maktadır. Bu kervanda Niccolo de Conti adında bir Venediklinin yolculuk yap­tığını öğrendiğini bu kişinin kendisine Hindistan’a yaptığı seyahatin sonuçla­rını anlatması üzerine onun tavsiyesine uyarak bu seyahatten vazgeçtiğini söy­le­mektedir. Sina Dağı’ndan Dönüş, Niccolo De Conti’nın Anlattıkları (117-124) adlı alt başlıkta Tafur, kendisinin Babil yolculuğunu, Niccolo De Conti’nın anılarını ve ondan duyduklarını aktarmaktadır.

Babil (Kahire) (124-128) adlı alt başlıkta, Babil’de gerçekleşen bir infaza şahit olduğunu ve bunun nedenini sorduğunda baş tercümanın kendisine nüfuslarının kalabalık olduğunu ve de “hem suçluyu hem de suçu izleyeni ceza­lan­dırmazsak bizim için yaşamak mümkün olmazdı” cevabını verdiğini aktarır. Seyahatnamesinde detaylı anlattığı bu olay Memluk Devleti adalet yapısı hakkında ipuçları vermektedir. İskenderiye, Kıbrıs ve Rodos (128-134) adlı alt başlıkta Memluk ülkesinden ayrılan seyyah, fırtınalara ve saldırılara ma­ruz kalarak zor bir yolculuk geçirdiğini belirtmektedir. Diğer adalardan farklı olarak Rodos Adası’nda, ölen üstat şövalyenin gömülme şekline ve yeni seçilecek olan şövalyenin seçimine ve kutlamalarına şahit olur. Sakız Adası, Tro­ya, Çanakkale Boğazı (Dardinelo), Pera (134-140) adlı alt başlıkta başın­dan geçen zorlu yolculukları, kimi zaman Türkler ve kimi zamanda Venedikli­ler tarafından uğradıkları saldırıları, ayrıca Ceneviz ve Venedik savaşları so­nucu harap olan yerleri anlatmaktadır.

Konstantinopolis (141-148) adlı alt başlıkta, zorlu yolculuk sonunda Kons­tantinopolis’e ulaşan Tafur burada imparator tarafından samimi bir şekilde karşılandığını, oraya imparatorluk soyuna dayandığı söylenen soyuyla ilgili gerçeği ortaya çıkarmak için gittiğini ve imparatorun bu hususun araştırılma­sını emrettiğini söylemektedir. Edirne (Andrenopoli) (149-153) adlı alt başlıkta Cenevizlilerin aracılığıyla Sultan II. Murat ile görüşmüş olduğunu be­lirtmekte ve sultanın görünüşünü, ordusunu, Osmanlı halkının yaşayışını ve de giyim kuşamını detaylı bir şekilde tasvir etmektedir. Kendisi, Sultan Mu­rat’ın av merasimine -yine- Cenevizliler aracılığıyla katılmıştır. Bu minvalde, Osmanlı-Ceneviz ilişkilerinin düzeyini göstermesi bakımından da Pero Tafur Seyahatnamesi önemli ipuçları vermektedir. Trabzon (153-154) adlı alt baş­lıkta, Konstantinopolis’te hazırlığa başlayarak Kefe’ye doğru yola çıktığını, Sinop ve Trabzon’da durakladığını, bu süreçte de Trabzon İmparatoru ile görüştüğünü aktarmaktadır. Kefe ve Eski Kırım (154-161) adlı alt başlıktaysa, kozmopolit bir yapıya sahip ve köle ticaret merkezi olan Kefe’nin, Tatar hima­yesinde fakat Ceneviz tekelinde olduğundan bahsetmektedir. Köle ticareti­nin boyutları, seçilme şekilleri, teminatları ve diğer ticaret malları hakkında da geniş bilgiler vermektedir. Konstantinopolis (161-172) adlı alt başlıkta, Kefe yolculuğunun ardından Konstantinopolis’e gelen Tafur, Doğu Roma Devleti’nin kutsal mekânlarını gezmiş bir kişi olarak, harap ve kötü bir halde olan halk ve şehir hakkında gözlemlerini aktararak, devletin bu durumda olmasının nedenine dair sebepler sunmuştur. Bursa Seyahati ve Split (Spa­lato) Şehrine Dönüş (172-178) alt başlığında, Bursa’nın Türkiye’deki diğer şehirlerden daha büyük, daha iyi durumda olduğunu ve önemli bir ticaret şeh­ri olduğuna değinmektedir. Tafur, Konstantinopolis dönüşünden sonra kı­yı şeridi boyunca, adalara uğrayarak Venedik yolunu tutmuştur. Parenzo ve Ve­nedik’e Dönüş (178-179) adlı son başlık ise, seyyahın Kutsal Topraklara git­mek üzere çıktığı seyahatini aynı günde tamamlayarak Doğu Akdeniz seyaha­tini sonlandırdığı vurgulanmaktadır.

Eser, Doğu Akdeniz ve Karadeniz’de dönemin sosyal, ekonomik ve kültü­rel bazı hususlarına ışık tutması açısından önem taşımaktadır. Akabinde, Ak­deniz ticaretinin canlılığı ve devletlerarası ilişkiler hakkında bilgi vermektedir. Ayrıca, Memluk ve Doğu Roma Devleti’ne de geniş yer verilmiştir. Bu husus da dönemi çalışacaklar için akademik değer taşımaktadır.