Urban Life and Local Politics in Roman Bithynia

T. BEKKER-NİELSEN, Urban Life and Local Politics in Roman Bithynia: The Small World of Dion Chrysostomos. Aarhus 2008. Aarhus University Press, 211 sayfa. ISBN: 97887793435504

Bilindiği üzere Türkiye’de yapılan çalışmaların büyük bir kısmı, Akdeniz ve Ege bölgesinde (Klasik adlandırmayla; Ionia, Lydia, Karia, Lykia, Pamphy­lia ve Kilikia bölgelerinde) yer alan antik şehirlere ve kültürlere yöneliktir. Buna karşın, Bithynia Bölgesi’ne dair çeşitli araştırmalar yapmış olan arkeolog ve eskiçağ tarihçilerinin, Anadolu’nun çeşitli bölgelerine yönelik çalışmaları, sonraki araştırmacılar için önemli bir başlangıç noktası oluştur­maktadır. Bu duruma ek olarak yabancı tarihçi, epigraf ve arkeologların görece göz ardı edilmiş bölgelere yönelik detaylı çalışmaları da söz konusu bölgelere olan ilgiyi arttırmıştır. Batı Karadeniz ve Doğu Marmara’yı kapsa­yan bir coğrafyada yer alan, antikçağdakii adıyla Bithynia Bölgesi, son yıllarda önemli bir araştırma konusu haline gelmiştir. Bölgenin fay hatları üzerinde oluşunun yıkıcı etkisi, çalışanların kaynak sıkıntısı yaşamasına ne­den olsa da çok sayıdaki epigrafik malzeme Bithynia Bölgesi’ne dair yapılan epig­rafik, ono­mastik, prosopografik, tarihi ve dini yapıya ilişkin çalışmalara yardımcı olmaktadır.

Bithynia tarihine ilişkin son yıllarda yapılan en önemli çalışmalardan bir diğeri de kuşkusuz, Tønnes Bekker-Nielsen tarafından Urban Life and Local Politics in Roman Bithynia: The Small World of Dion Chrysostomos (Roma Bithynia’sında Kent Yaşamı ve Yerel Siyaset: Dion Khrysostomos’un Küçük Dünyası) adıyla, Aarhus Üniversitesi tarafından 2008 yılında yayınlanan eserdir. Söz konusu eser Danish National Research Foundation’s Centre for Black Sea Studies (Danimarka Ulusal Araştırma Vakfı’nın Karadeniz Araş­tırmaları Merkezi) desteğiyle yapılan araştırmaların sonucunda yayınlanan, Karadeniz’in antikçağıyla ilgili serinin yedinci eseridir. 211 sayfadan oluşan bu kitap, Bithynia Eyaleti’nin şehirleri hakkında genel bilgiler verirken, yerel yöneticiler üzerine detaylı incelemeleri içermektedir. Preface (Önsöz), Con­tents (İçindekiler) ve List of Illustration (İllüstrasyon Listesi) ile başlayan eser, toplamda dokuz bölümden ve Dion Khrysostomos’un söylevlerinin ve aynı tarihlerde meydana gelen olayların sıralandığı bir tablodan meydana gelmek­tedir. Görsellerin metin içinde verildiği bu kitapta toplam 35 illüstras­yon yer almaktadır.

Yazar, Giriş (13-20) bölümünde, ilerleyen sayfalarda detaylı şekilde tartı­şacağı konulara ilişkin Hellence ve Latince kavramlarla terimlerin açıkla­malarını vererek metni anlaşılır kılmaya çalışmıştır. Giriş bölümü, Hybris and Statis (Hybris ve Statis [13-15]), Urban Rivalries (Kentsel Rekabetler [15-16]), Formal and Informal Politics (Resmi ve Gayri Resmi Siyaset [16-18]) ile A Tale of Three Cities (Üç Şehrin Öyküsü [18-19]) adlı dört alt başlığı içermektedir. Bu alt başlıklarda genel olarak kavramlar, şehirlerin birbiriyle olan ilişkileri, Dion Khrysostomos’a ilişkin bazı kritikler ile Nikomedia, Nikaia ve Prusa şehirlerinin Bithynia tarihi içindeki yerine dair bazı gözlemler bulunmaktadır. Alıntı yapılan ve yararlanılan kaynaklar, sonnot metodu benimsenerek, Giriş bölümünün son sayfasında yer alan Notes (Notlar [19]) başlığıyla okuyucuya sunulmuştur.

Before the Romans (Romalılardan Önce [21-29]) adını taşıyan ikinci bölüm, Bithynia Bölgesi’nin Roma egemenliği öncesindeki yapısına değin­mektedir. Bu bölüm, Founding Fathers (Kurucu Babalar [21-26]) alt başlığı ile başlamaktadır. Şehirlerin kuruluşlarıyla ilgili efsanelere ve mitolojik kuru­luş öykülerine değinilen bu başlıkta, bölgenin en önemli yerleşimleri olan Nikaia, Nikomedia ve Prusa kentlerinin kurucuları ve kuruluşları, kurul­duk­ları yer ve kentsel dokuları çeşitli kaynaklardan alıntılar yapılarak tartışıl­maktadır. Yazara göre, Hellenler için kentin kuruluşunu bir tarihe ya da mite dayandırmak, kent için çok önemli bir unsurdur. Kings and Empe­rors (Krallar ve İmparatorlar [26-28]) adlı diğer alt başlıkta, Roma egemenli­ğine giden süreçte Bithynia, Pergamon ve Pontos gibi Hellenistik krallıkların böl­genin yapısını nasıl şekillendirdiğine değinilmektedir. Roma’nın bölgeye girişi, Mithradates VI Eupator’un Roma ile olan savaşlarında Bithynia tah­tına kukla kral geçirme çabalarının sonuçsuz kalması ve ardından Pompe­ius’un bölgeye gelişiyle ikinci bölüm sonlandırılmaktadır.

Windows on the Past (Geçmişe Açılan Pencere [31-44]) adlı üçüncü bö­lüm, Town scape and Lanscape (Şehir ve Taşra Manzarası [31-33]), Literary Sources (Edebi Kaynaklar [33-40]), Inscriptions (Yazıtlar [40-41]) ve Coins (Sikkeler [41-43]) alt başlıklarından oluşmaktadır. İlk alt başlık altında, Ni­kaia, Nikomedia ve Prusa şehirlerinin Roma egemenliğindeki topolojik ve kentsel yapısı, yol ağları ve mimari yapıtları incelenmiştir. Diğerlerinde ise Bithynia çalışmalarına ve kitabın hazırlamasına kaynaklık etmiş History (Ta­rih [33-34]), Letters (Mektuplar [34-37]), Speeches (Söylevler [37-39]), Legal Text (Yasal Metinler [39-40]), Inscriptions (Yazıtlar [40-41]) ve Coins (Sikke­ler [41-43]) gibi birincil kaynaklar, aynı adları taşıyan başlıklar altında değer­lendirilmiştir. Bu bağlamda Cassius Dio, Appianos, Plutarkhos, Lactan­tius, Ammianus Marcellinus gibi yazarların tarih kitapları, Genç Plinius’tan Hıristi­yan kilise babalarına kadar uzanan bir mektup arşivi, Dion’un söylev­leri ve bölgeye dair bilgi sunacak olan tüm kalıntı ve buluntular ele alınmaya çalışıl­mıştır. Ayrıca bu bölüm çeşitli harita ve fotoğraflarla da zenginleş­tirilmiştir.

Urban Environment (Kentsel Çevre) adlı dördüncü bölüm(45-60),içerdiği konular açısından ilgi çekicidir. Bekker-Nielsen’in, “Erken İmparatorluk dö­neminde, kent yaşamı Hellenler ve Romalılar için, iyi bir yaşamın eş anlamlısıydı” cümlesiyle başladığı bu bölümde ağırlıklı olarak kent yaşamı ve bir kenti oluşturan ögeler üzerinde durulmaktadır. Civic Self-Perceptions (Kentli Öz-Algısı [45-47]) alt başlığında bir şehrin hangi ögelerden meydana geldiği, gerçek anlamda bir polisin hangi özellikleri taşıması gerektiği ve halk ile şehrin şekillenmesindeki rolü tartışılmıştır. Titles and Status (Unvanlar ve Statü [47-48]) başlığı altında ise, kentlerin bölgede öne çıkmak adına kullandıkları çeşitli unvanlar (Metropolis, Neokoros vb.) ve bu kendini ispat­lama çabasının altında yatan nedenler ele alınmıştır. City Plan and Architec­ture (Şehir Planı ve Mimarlık [49-51]) adlı alt başlıkta, agoranın Bithynia kentlerindeki konumu, Nikaia kentinin şehir planı ve Nikaia, Niko­media ve de Prusias ad Hypium gibi polislere ait kentsel dokuya dair bilgiler ele alın­mıştır. Defenses (Savunmalar [51-57]) alt başlığı altında ise, Nikome­dia, Nikaia ve Prusias gibi Bithynia kentlerinin sur yapıları ve savunma sistem­leri, hangi tehdide yönelik yapıldıkları, onarımı ve modifikasyonları gibi ko­nular, fotoğraflar ve çizimler eşliğinde açıklanmaya çalışılmıştır. Söz konusu bölüm içerisinde yer alan Nikomedia, Nikaia ve Prusa şehirlerinin planları da önemli bir detay olarak karşımıza çıkmaktadır.

Political Institutions (Siyasi Kurumlar [61-96]) adlı beşinci bölüm, eserin en kapsamlı bölümü olarak öne çıkmaktadır. Bu bölümde çok sayıda alt başlık verilerek, detaylı bilgiler aktarılmaya çalışılmıştır. The Nature of Ro­man Law (Roma Kanununun Doğası [61-62]) adlı alt başlıkla başlayan bu bölümde ilk olarak Roma yasalarının bölgedeki etkisi, şehirler ve çeşitli gruplar arasında dengeyi nasıl sağladığı gibi konular ele alınmaktadır. Ro­man Annexation and the Lex Pompeia (Roma İlhakı ve Lex Pompeia [62-64]) adını taşıyan diğer alt başlıkta; Roma’nın Bithynia Eyaleti’ni oluşturmasına ve Pompeius’un düzenlemeleri olarak bilinen çeşitli uygulamalara (12 Bithy­nia kentinin belirlenmesi, şehirlerin özgürlük alanları vb.) yer verilmiştir. Bir diğer alt başlık olan Emperor and Senate (İmparator ve Senato [64-66]) ise MS 27’de Roma eyaletlerinin İmparatorluk ve Senato eyaletleri şeklinde ikiye ayrılması olayıyla başlamaktadır. İmparatorluk ve Senato eyaleti arasındaki yönetimsel farkların detaylı şekilde işlendiği kısmın ardından Bithy­nia et Pontus adıyla Senato eyaleti kabul edilmesine rağmen, İmpa­ratorluk etkisinin Bithynia’da neden azalmadığı gibi konular tartışılmıştır. Civic Self-Government (Sivil Özerklik [66-68]) adlı bir diğer başlık altındaysa, Boule, Ekklesia ve Demos gibi yerel işlere bakan meclislerin kent yaşamında sağladığı otonom yapı ele alınmıştır. Bu meclislerde yer almanın, bir kişinin memuriyetlerde yükselmesi için gerekli bir adım olduğu da belirtilmektedir. Liturgies (Liturjiler [69-70]) adını taşıyan başlık altında, şehrin soylularının kendi kaynaklarını kullanarak, kamu yararına yaptığı işler ve bu işlerin sağladığı imkânlar ile zorluklar ele alınmaktadır. Urban Revenues and Finan­ces (Kentsel Gelirler ve Maliyetler [70-72]) başlığında ise, finansal konular ana tartışma konusu olarak ortaya çıkmaktadır. Nikaia, Prusa ve Niko­media gibi kentlerin ekonomik durumları, varolan kaynakları nasıl kul­landıkları, Roma’nın şehirlerden aldığı vergiler temel konulardır. Prusa’nın ekonomik yapısının etkileyici olmadığı, logisteslerin yeterince çalışmadığı, Ni­komedia şehrinde inşa edilmesi planlanan su kemeri için güvenilir bir kaynak buluna­maması gibi örneklerle konunun daha iyi anlaşılması sağlan­mıştır. City Magistracies (Şehir Memu­riyetleri [73-79]) alt başlığı, memu­riyetlere ve kurumlara dair önemli bilgilerin verildiği diğer bir başlıktır. Arkhon yani şehrin yöneticisi, agonothet­hes yani agonların yöneticisi, pazar yeri denet­çiliği anlamına gelen agorano­mos, avukatlar, vekiller ve elçiler ile kâtip anlamında kullanılan grammateus ve bunların dışında pek çok küçük me­mu­riyet de yine bu başlığın konuları arasındadır. Bu memuriyetler açıkla­nırken, Nikaia (İznik), Nikomedia (İzmit), Prusa (Bursa), Prusias ad Hy­pium (Üskübü/Konuralp) ve Khalkedon (Kadıköy) gibi şehirlerden örnekler veril­miştir. Prusias ad Hypium’daki politographos, Kios’taki (Gemlik) bou­lographos ve de Prusa’daki grammateus gibi şehir-memuriyet bağlantıları da incelenmiştir. The Gerousia (Gerusia [79-80]) başlığında Arkaik Dö­nem’de önemli bir konumda olan yaşlılar meclisinin Hellenistik Dönem’de siyasi rolünü kaybetmesine karşın, popülerliğini koru­duğu, Roma egemenli­ğinde de bu durumun devam ettiği açıklanmakta­dır. The Gymnasion (Gym­nasion [80]) adlı alt başlıkta, gymnasiarkhosun rolüne değinilerek gymna­sionun kent yaşamındaki önemi üzerinde kısaca durulmuştur. The Local Level (Yerel Düzey [80-81]) alt başlığında Bithynia kentlerinin kabile yaşan­tısı üzerine odaklanılmıştır. Germanike, Traiane ve Antoniane gibi imparator adlarını taşıyan kabilelerin bu uygulama ile neleri amaçladığı, kabile yaşantısının toplumdaki yeri gibi konular, kentlerden örnekler verile­rek ele alınmıştır. Beşinci bölümün son alt başlığı Regional Organisation: The Koinon (Bölgesel Organizasyon: Koinon [82-86]) adını taşımaktadır. Burada şehirlerin birbiriyle olan birlikteliği, koinon adı verilen organizasyo­nun dini rolünün neler olduğu gibi konular tartışılmaktadır. Bunun yanında Arkhie­reus ve Bithyniarkhos’un Bithynia kentleri arasında sağlanan birlikte üst­lendikleri İmparatorluk kültü ve Bithynia’nın dini liderliği rolünün etkileri ele alınmıştır. Bölüm, koinon ve yönetici arasındaki ilişkinin kısaca özetlen­mesi ile son bulmaktadır.

Kitabın altıncı bölümü The Political Class (Siyasi Sınıf [97-118]) adını taşımaktadır. Tamamen Bithynia Bölgesi’nin soyluları ve yöneticilerine odak­la­nılmış olan bölümde, Bithynialıların Thrak kökeni, buradaki görevlile­rin etnik kimliği, H. L. Fernoux ve T. Corsten’in konuya ilişkin görüşlerinin karşılaştırılması (Romalı-İtalyan karşılaştırması), Bithynialıların Romalı gibi görünmek için aldığı adlar, cognomenler ve Roma yurttaşlığının yarattığı etki­nin yanında Bithynialı aile ve bireylerin cursus honorumuna dair bazı açıklamalar ele alınmıştır. Bithynia Bölgesi’nin Roma Cumhuriyetinin ege­menliği altına girdiği dönemden başlayarak, İtalyan ve Latin halklarının bu böl­geye yerleştikleri görülmektedir. Özellikle equites sınıfının ön plana çık­tığı Bithynia’da Pollio’dan C. Piso’ya, Nikaia’nın en önemli ailesi olan ve Cas­sius Dion gibi ünlü birini bünyesinden çıkarmış olan Cassii ailesinden Prusias ad Hypium’lu Domitii ailesine kadar pek çok kişi ve olay değerlendirilmiştir. Ayrıca bu bölüm içerisinde bolca fotoğraf kullanılmıştır. Bölüm Ethnic Com­position (Etnik Kompozisyon [97-98]), Roman Citizenship (Roma Vatandaş­lığı [99-100]), Social Stratification (Sosyal Tabakalanma [100]), The Local Level (Yerel Düzey [100-101]), The Urban Level (Kentsel Düzey [101-104]), The Regional Level (Bölgesel Düzey [104-108]) ve The Imperial Level (İmper­yal Düzey [108-114]) alt başlıklarını içermektedir. Bu alt başlıklar altında böl­gesel bir güç olan ailelerden, tüm eyalette ve hatta Roma’da dahi tanı­nan aile üyelerine kadar çeşitli güç merkezlerinin ve soyluların varlığına iliş­kin görüşler aktarılmıştır.

A Political Biography: Dion Chrysostomos (Siyasal Bir Biyografi: Dion Khrysostomos [119-146]) adlı yedinci bölüm, bölgenin önemli şahsiyetlerin­den biri olan Prusalı Dion’un kariyerine odaklanmaktadır. Burada anlatılan­lara göre: hayırsever ve varlıklı bir Roma vatandaşı olan Prusalı bir aileden gelen anne ile muhtemelen peregrinus olan bir babanın oğlu olarak Pru­sa’da doğan Dion, ilk olarak Roma’ya gitmiş, stoacı filozof Musonius Ru­fus’la birlikte eğitim almış, Nerva, Titus ve T. Flavius Sabinus gibi isimlerle tanışmış­tır. Fakat burada yaşanan siyasi kargaşa sonrası sürgün edilen Dion, Nerva’nın imparator olmasıyla birlikte sona eren on beş yıllık sürgününün ardından Prusa’ya döndüğünde, kentten ayrıldığı ilk halinden çok daha farklı bir yaşamı tercih etmiştir. Tamamen ailesinden, etkilendiği kişilere, söylevle­rine dair pek çok konuya değinilmiştir. Nikomedia kenti tarafından onursal yurttaş ilan edilen, Nikaia kentinde de bir söylevini yazmış olan Di­on’un yaşa­mının yanında Apameia ve Prusa’ya dair bilgiler de bu bö­lümde değerlen­dirilmektedir.

Bithynian Cities under the Later Roman Empire (Geç Roma İm­para­torluğu Altında Bithynia Kentleri [147-164]) adını taşıyan sekizinci bölümde, Antoninler ve Severuslar döneminden başlayarak, şehirlerin sos­yo-kültürel ve ekonomik yapısına değinilir. Pescennius Niger – Septimus Se­verus müca­de­lesinde Nikaia’nın durumu, Nikomedia ve Prusias ad Hypium kentlerinin zenginlik içinde geçen yılları, Severus hanedanın tüm üyelerin­den Büyük Konstantinus’a kadar pek çok imparatorun bölge şehirlerini ziyareti, Hıristi­yanlığın kabul edilmesi sürecinde Bithynia kentlerinin yaşa­dığı değişiklikler, meydana gelen depremler vb. gibi pek çok konu da bu bölümde ele alınmış­tır. Antonines and Severans (Antoninler ve Severuslar [147-150]) ve Niko­media’s Imperial Century (Nikomedia’nın İmperyal Yüzyılı [150-155]) adlı başlıklar altında, Bithynia eyaletinin metropolisi olan Niko­media’nın Roma İmparatorluğu’nun Anadolu’daki en önemli kentlerinden biri haline gelme­sine odaklanılmıştır. Change and Crisis in Third Century (Üçüncü Yüzyılda Değişim ve Kriz [155-159]) adlı alt başlıkta ise impara­torluğun zayıflamaya başladığı kriz yılları olarak bilinen üçüncü yüzyılda yapılan her uygulamanın çok kötü olmadığı, aksine politik anlamda bazı önemli yeniliklerin gerçekleş­tirildiği belirtilmekte ve bu dönemdeki yenilik­ler ile krizler değerlendiril­mektedir. Reorganisation, Christianity and a New Imperial Capital (Yeniden Örgütlenme, Hıristiyanlık ve Yeni İmparatorluk Başkenti [159-162]) adlı alt başlıkta, Got istilasının yaratığı yıkımdan kurtul­maya çalışan Bithynia kent­lerinin aldığı önlemler, Diokletianus’un egemen­liği döneminde meydana gelen farklılıklar ve bölgenin Hıristiyanlığın en önemli merkezlerinden biri haline gelmesi gibi konular değerlendirilmiştir.

Kitabın dokuzuncu ve son bölümü Conclusions: Urban Life and Local Po­litics (Sonuçlar: Kent Yaşamı ve Yerel Siyaset [165-175]) adını taşımakta­dır. Bekker-Nielsen bu bölümde, şimdiye kadar tartışılmış olan her sorun­sala dair kendi gözlem ve çalışmaları neticesinde ulaştığı sonuçları açık­lamıştır. Yukarıda belirtilmiş olan pek çok konu tarihsel perspektifte ele alınmıştır. Hayırseverlik ve buna benzer onur payelerine sahip olmanın yarattığı itibar, yönetenler ve yönetilenler arasındaki ilişki, kent yöneti­minde uygulanan si­yasetler gibi olgu ve olaylara dair ulaşılan sonuçlar aktarılmıştır. Appendix: The Dates of Dion’s Municipal Orations (Ek: Dion’un Kentsel Söylevlerinin Tarihleri [177-179]), Abbreviations (Kısaltmalar [181]), Bibliography (Bibli­yografya [183-195]) ve Indices (Dizinler [197-211]) kısımlarıyla kitap son bulmaktadır.

Arkeoloji ve eskiçağ tarihine dair son yıllarda yapılan akademik çalış­maların çeşitliliği, özellikle kaynak sıkıntısı yaşanan alanlar için önemli bir kolaylık sağlamaktadır. Değerlendirmiş olduğumuz bu eser de özellikle Ro­ma egemenliğinde Bithynia Bölgesi’ni ve şehirlerini çalışmakta olan ve çalışmak isteyen araştırmacılar ve öğrenciler için önemli ve güncelliğini ko­ruyan bir kaynak olarak görülmektedir. Bölgeye dair pek çok çalışmasıyla bili­nen Bekker-Nielsen, Roma egemenliğindeki Bithynia Bölgesi’ne dair birbi­rinden farklı pek çok konuyu yeni bulgular ışığında ele aldığı bu eseriyle de alandaki çalışmalara önemli bir katkıda bulunmuştur. Sonraki çalışmalar için de kaynak teşkil edebilecek olan söz konusu eser, eskiçağ tarihçilerinin, arkeologların ve hatta günümüzde bu bölgede yaşayan tarih meraklarının da kütüphanelerinde yer alması gereken bir eser niteliğindedir.