Ilısu Barajı Kurtarma Kazıları
F. BAŞ
ISBN: 9789751740090
Sayfa: 403
Baskı Yılı: 2018
Baskı Yeri: Batman
Yayınevi: Fikirzen Ajans Reklamcılık
LIBRI VII (2021) 93-95
Geliş Tarihi: 22.02.2021 | Kabul Tarihi: 25.02.2021
Elektronik Yayın Tarihi: 02.03.2021
Telif Hakkı © Libri Kitap Tanıtımı, Eleştiri ve Çeviri Dergisi, 2021
F. BAŞ, Ilısu Barajı Kurtarma Kazıları. Batman 2018. Fikirzen Ajans Reklamcılık, 403 sayfa (202 resim ile birlikte). ISBN: 9789751740090
Feriha Baş’ın yayın koordinatörlüğünde ve Batman Müze Müdürlüğü Yayınları bünyesinde okuyucuyla buluşan ikinci müze yayın çalışması “Batman Müzesi Ilısu Barajı Kurtarma Kazıları”, Dicle Nehri üzerinde yapılan Ilısu Barajı HES Projesi kapsamında kültür varlıklarının belgelenmesi ve kurtarılmasına yönelik Batman Müze Müdürlüğü Başkanlığı’nda bölgede yapılan Arkeolojik kazı ve yüzey araştırmaları sonucunda hazırlanan toplam on makaleden oluşmaktadır. Kitap kapağının hemen iç kısmında Ilısu Barajı’nın kapsama alanının yer aldığı bir harita bulunur. Yine kitapta Yazarlar Hakkında bölümünden hemen sonra içindekiler bölümü yer alır. Ardından dönemin Batman Valisi Ahmet Deniz in yazmış olduğu Önsöz (VIII-IX) bölümü, Batman İl Kültür ve Turizm Müdürü Mehmet İhsan Aslan’ın yazdığı Sunuş (X-XI) bölümü de ve Batman Müze Müdürü Feriha Baş’ın yazmış olduğu Giriş (XII-XVII) bölümü bulunur. Ardından yayının içeriğinde bulunan on makale, Türkçe ve İngilizce olarak arka arkaya ve içeriklerine göre kronolojik bir sırada yer alır. Yine her bir makalenin arkasından makale ile ilgili şekiller ve kaynakça bölümleri bulunur. Akeramik neolitik yerleşmelerden, Gusir Höyük Kazısı: Yukarı Dicle’de İlk Yerleşik Avcılar, adı altında kitapta 1. makale olarak yer alırken, yine aynı çağa ait Hasankeyf Höyük Kazısı adlı makale ikinci sırada bulunur. Kitapta Sumaki Höyük Batman/Beşiri adı altında hazırlanan Neolitik yerleşmeye ait makale ise kronolojik sıra olarak üçüncü sırada yer alır. Yine Eski Tunç Çağı Yerleşmesi olarak Başur Höyük dördüncü, Orta Tunç Çağı Yerleşmesi Olarak Garzan Vadisi’nde Üç Bin Yıl: Batman, Gre Amer Höyük Kurtarma Kazıları beşinci, bir Orta Tunç Çağı Kazısı olan Kuriki Höyük Kazıları altıncı, ağırlıklı olarak aynı döneme ait Çemialo Sırtı Kazısı Batman/Beşiri adlı makale yedinci ve yine Orta Çağ Kazılarından Çattepe Höyük ve Hasankeyf Kazıları 2004-2017 adlı makaleler ise sıra ile sekizinci ve dokuzuncu sırada yer alırlar. Son olarak Batman İl Sınırları İçerinde Kalan Ilısu Barajı Etkileşim Alanının Jeomorfolojisi adlı makale onuncu ve son sırada bulunmaktadır. Yayında yer alan 10 makale sırası ile özet şeklinde aşağıda anlatılmıştır.
Yayında yer alan Gusir Höyük: Yukarı Dicle’de İlk Yerleşik Avcılar (1-23) adlı makalenin yazarı Necmi Karul’dur. Makalenin başında, Son yıllarda yapılan Neolitik araştırmalar sonucu insanoğlunun hayatındaki besin üretiminin yerleşik hayatın bir nedeni olmaktan ziyade bir sonucu olduğunu söyleyen yazar, Anadolu’daki neolitik yerleşmelerden kısaca bahsederek Yukarı Dicle Havzası’nda bulunan Çanak Çömleksiz Neolitik Dönem yerleşmelerini anlatır. Ardından Gusir Höyüğü’nün coğrafi konumu ve doğal çevre ortamı, höyüğün araştırma tarihçesi, kronolojik tabakalanma, mimari kalıntılar, yontma taş buluntu topluluğu ve diğer buluntulardan bahseder. Konu ile ilgili toplam 10 görselin yer aldığı makalede sonuç olarak Yukarı Dicle Havzası’nda yerleşik yaşamın başlangıcı olarak Gusir Höyüğü önemli bir keşif olarak gösterir.
Hasankeyf Höyük Kazısı (25-54) adlı makalenin yazarları Abdulselam Uluçam ve Yutaka Miyake’dir. Makalenin başında Hasankeyf Höyüğün coğrafi konumunu anlatan yazarlar, höyüğün nasıl keşfedildiğini ve beş kazı sezonu boyunca arkeolojik kazıların devam ettiğinden bahsederler. Hasankeyf Höyükte yapılan kazı çalışmaları sonucu üç farklı çağa ait sonuçlara ulaşıldığını anlatan yazarlar, bunların neolitik, demir ve Hellenistik çağa ait bulgular ve sonuçlar olduğundan bahsederler. Ardından bu döneme ait tabakalanma ve yapı kalıntılarından söz ederek, Hasankeyf höyükte ortaya çıkarılmış olan yuvarlak planlı ve dikdörtgen planlı yapıları anlatırlar. Daha sonra Hasankeyf Höyükte neolitik döneme ait 140 mezar yapısının ortaya çıkarıldığından bahsederek, dönemin ölü gömme adetleri üzerinde dururlar. Höyüğün besin ekonomisine dayanan Bitki ve hayvan kalıntılarının analiz sonuçlarını da paylaşan yazarlar, Hasankeyf Höyüğün Neolitik Çağ olarak algılanmasına karşın, eldeki veriler Hasankeyf Höyükte tarıma alınmış bitki ya da evcilleştirilmiş hayvanların olmadığı ve geçimin hala avcılık ve toplayıcılıkla sağlanmış olduğu sonucuna varırlar. Yazarlar yayına hazırladıkları makaleyi, içinde küçük buluntularında yer aldığı toplam 11 adet görsel ile desteklemişlerdir.
Sumaki Höyük Batman/Beşiri (55-88) adlı makalenin yazarları alan Aslı Erim Özdoğan ve Savaş Sarualtun’dur. Makalenin başında, Sumaki Höyüğün konumu ve çevresel özelliklerinden bahseden yazarlar, ardından höyüğün tabakalanma ve mimari özelliklerini Post PPNB, Pre-Proto-Hassuna ve Proto Hassuna Kültür aşamaları adı altında ayrıntılı olarak anlatırlar. Ardından höyükte bulunan çanak çömleklerin mineral katkılı açkılı mallar ve bitkisel katkılı mallar olarak analizlerinin yapılmış olduğundan ve bu analiz sonuçlarından bahsederler. Yontma ve sürtme taş endüstrisinin yanı sıra kemik alet endüstrisininde anlatıldığı makalede toplam 21 görsel yer almaktadır.
Diğer bir çalışma olan Başur Höyük (89-109) adlı makalenin yazarları Haluk Sağlamtimur, Ali Ozan, Elif Baştürk, Metin Batuhan ve İnan Aydoğan’dır. Makale başında yazarlar, Başur Höyüğün coğrafi konumu ve araştırma tarihçesini anlatırlar. Ardından höyükte ortaya çıkarılan tabakalanmaları kronolojik olarak sıra halinde verirler. Ubeyd Dönemi, Geç Kalkolitik 2 Evresi, Geç Kalkolitik 3 Evresi, Geç Kalkolitik 5 evresi, Erken Tunç Çağı 1 Evresi, Orta Tunç Çağı II ve III evreleri, Geç Tunç Çağı I Evresi olarak höyüğün tabakaları tarihlendirilir. Dönemlere ait seramik ve metal buluntularında analizinin yapıldığı çalışmayı yazarlar toplam 6 görsel ile desteklerler.
Garzan Vadisi’nde Üç Binyıl: Batman, Greamer Höyük Kurtarma Kazısı (111-162) adlı makalenin yazarları Gül Pulhan ve Stuart Blaylok’tur. Makalenin giriş bölümünde kazının sekiz sezon sürdüğünden bahseden yazarlar Garzan Vadisi’nin kültür tarihinden kısaca bahsederler. Ardında arkeolojik kazıların anlatıldığı makalede yerleşmenin stratigrafisi ve mimari tabakalanmasının özetini yaparlar. Höyükte dört ana mimari tabakalanmadan elde edilen sonuçlarla birlikte höyükte ortaya çıkarılan çanak çömlek analiz sonuçlarını da makalede paylaşırlar. 21 görsel ile desteklenen makalede, Bu çalışma ile Hurrilerden Perslere Yukarı Mezopotamya’nın bu bölgesinin yerel karakterini Greamer Höyüğün ortaya koymuş olduğu sonucuna varırlar.
Kuriki Höyük (163-199) adlı makalenin yazarı Elif Genç’tir. Makalenin başında Yukarı Dicle Vadisi yerleşim yerlerinden biri olan Kuriki Höyüğün coğrafi konumuna değinen yazar, Höyüğü, Kuriki Höyük 1 ve Kuriki Höyük 2 olarak iki kısma ayırarak höyüğün araştırma tarihinden bahseder. Höyüğün ismi ile ilgili yaptığı analiz sonuçlarını paylaşan yazar, alanda yürüttüğü 7 arkeolojik kurtarma kazı sezonu boyunca ortaya çıkan bulguları anlatır. Höyükte, Geç Kalkolitik Dönemden MS I. bin yılın başlarına kadar bazı zamansal boşluklarında olduğunu ve buna göre, Geç Kalkolitik, Geç Tunç, Demir, Hellenistik, Part-Roma dönemlerinde insanların Kuriki Höyük’te iskân etmiş olduklarından bahseder. Son olarak Höyüğün mezarlık alanında yapılan çalışma sonuçlarını paylaşan yazar, Kuriki Höyüğün Geç Kalkolitik dönemden itibaren gerek mimari ve gerekse küçük buluntuları ile birlikte Yukarı Dicle Vadisi Kültürleri ile paralel bir gelişim gösteren bir yerleşme olduğunu kaydeder. Makale toplam 30 görsel ile desteklenmiştir.
Çemialo Sırtı Batman-Beşiri-Yazıhan Köyü (201-239) adlı makalenin yazarları Aslı Erim Özdoğan ve Sidar Gündüzalp’tır. Makalenin başında Çemialo Sırtının konumu ve çevresel özelliklerinden bahseden yazarlar, 3700 metre kare alanın kazıldığını ve yerleşmede Ortaçağ, Demir Çağ/MÖ I. bin ve Orta Tunç Çağ/MÖ II. bin yıl dönemlerinin belirlendiğinden bahsederek tabakalaşmayı anlatırlar. Ardından höyükte ortaya çıkan mezar tiplerine değinen yazarlar, kazı sırasında bulunan çanak çömlek, günlük kullanım eşyaları süsleme öğeleri, kil heykelcikler ve mühürlerin analiz sonuçlarını paylaşırlar. Son olarak arkeo botanik çalışmalara da değinen yazarlar makaleyi 19 görsel ile desteklerler.
Haluk Çattepe Höyük (241-261) adlı makalenin yazarları Haluk Sağlamtimur, Ali Ozan ve Ahmet Uhri’dir. Makalenin başında yazarlar, Çattepe Höyüğün coğrafi ve çevresel özelliklerinin yanı sıra alanın araştırma tarihinden de bahsederler. Höyük ve çevresinde ele geçen buluntuların bu yerleşmenin Prehistorik Dönemden günümüze kadar uzanan dönemde iskân gördüğünü anlatırlar. Geç Roma Dönemi surları ile çevrelenmiş olan höyüğün üzerinde bir de kalenin bulunduğundan ayrıntılı olarak bahsederler. Yine kalenin aynı zamanda bir limana sahip olduğunu ve kalenin bölgede savunma işlevinin yanı sıra Dicle üzerindeki mal aktarımının yapıldığı limanlardan biri olduğunu kaydederler. Höyükteki tabakalanma ve bu tabakalardan ortaya çıkarılan mimari bulguları da değerlendiren yazarlar höyüğün çanak çömlek analiz sonuçlarını da makalede paylaşırlar. Yazarlar makaleyi 11 adet görsel ile desteklerler.
Hasankeyf Kazıları 2004-2017 (263-348) adlı makalenin yazarları Abdülselam Uluçam ve Mevlüt Eliüşük’tür. Yazarlar, giriş bölümünde Ilısu Baraj Projesi kapsamında Hasankeyf’te 2003 yılından bu yana kazı çalışmalarının devam ettiğini ve proje gereği Hasankeyf’in büyük bir kısmının su altına kalacağını ve bu nedenle 32 farlı alanda Arkeolojik kazılar gerçekleştirdiklerini, bu aşamada hiç bilinmeyen 73 taşınmaz kültür varlığını tespit ettiklerini anlatırlar. Daha sonra yapılan kazı çalışmalarını yıllara göre başlıklar altında ortaya çıkan bulgularla birlikte makalede paylaşırlar. Kazısı yapılan alanlar sonuçları ile birlikte makalede şu şekilde yer alır. Zeynel Bey Külliyesi Kazısı, Artuklu Hamamı Kazısı, Osmanlı Camisi Kazısı, Yamaç Külliyesi Kazısı, Deriki Kilisesi Kazısı, Roma Kapısı Kazısı, Kasımiye Köşkleri Kazısı, İmam Abdullah Türbesi Kazısı, Şaab Camii ve Çevresi Kazısı, İç Kale Yolu Kazısı, Salahiye Ziyaret Yapıları Kazısı, Mardinike Külliyesi Kazısı, Kasr Kazısı, Haydar Baba Zaviyesi Kazısı, Artuklu Köşkü Kazısı, Merkezi Kazı Alanı (Koç Camii ve Sultan Süleyman Külliyesi) Kazısı, Süryani Yerleşim Alanı Kazısı, Şeyh Sultan Zaviyesi Kazısı, Hacı Ali Mescidi Kazısı, Büyük Saray Kazısı. Yazarlar makaleyi toplam 41 görsel ile desteklemişlerdir.
Yayının son makalesi olan Batman İl Sınırları İçinde Kalan Ilısu Barajı Etkileşim Alanının Jeomorfolojisi (349-403) adlı makalenin yazarları Gülriz Kozbe ve Sabri Karadoğan’dır. Makalenin giriş bölümünde yazarlar, çalışmanın kapsama alanından bahsederler. Çalışma, batıda Batman Çayı, Kuzeyde Kıra Dağı, Doğuda Garzan Vadisi ve Kendalan Antiklinali, Güneyde ise, Batı ve Doğu Raman-Gerçüş ve Hasankeyf aksı arasında kalan Dicle Nehri ana gövdesi ve çevresindeki vadilerde çalışmanın yaklaşık 15 ay sürdüğünden bahsederler. Projenin amacı ve gerekçesinin de anlatıldığı makalede yazarlar, sahadaki jeomorfolojik tespitleri ve bulguları da paylaşırlar. Makale toplam 23 görsel ile desteklenmiştir.
Akdeniz Üniversitesi
Akdeniz Uygarlıkları Araştırma Enstitüsü
Feriha BAŞ (MA.)
feriha9@gmail.com
Kalıcı bağlantı adresi: http://www.libridergi.org/2021/lbr-0306