Hellenistik ve Roma Döneminde Kilikia Pe­dias (Çukurova) Yerleşimleri

A. KAPLAN, Hellenistik ve Roma Döneminde Kilikia Pedias (Çukurova) Yerleşimleri. İstanbul 2017. Akademisyen Kitabevi, 286 sayfa. ISBN: 9786059354967

Kitap; İçindekiler (İİİ-Xİİİ), Önsöz (XİV), Kısaltmalar (XV-XVİİİ) Giriş (1-2) ve beş ana bölümden (3-265) oluşmaktadır. Kitap, tarih boyunca bir çok kavmin ve medeniyetin dikkatini çeken Kilikia Pedias-günümüzdeki adı Çukurova’nın, batı kıyısı ile Göksu Havzası kentlerini, Seyhan ve Ceyhan Nehirleri (Yukarı Ova-Aşağı Ova) Havzası kentlerini bölgeyi bir ağ gibi kaplayan yollar üzerinde kurulan kentlerin birbirleri ile olan ilişkilerini, bölgenin doğu kıyısındaki kent­lerin Suriye ve Mezopotamya ile ilişkisini ortaya çıkarıp, Hellas ve diğer Av­rupa ekonomileri ile ilgileri, Anadolu’nun diğer bölgelerine ulaşımı ve bunu nasıl gerçekleştirdikleri gibi konular üzerindeki araştırmaları anlatmaktadır.

Önsöz’ünde (1-2); Araştırmanın kapsamı, iki ana unsurdan oluşturulmuş olup, bunlardan birincisinde; Kilikia Pedias’ın tarih boyunca gelişimi, hangi isimlerle bilindiği, hangi toplumlar tarafından yerleşildiği, coğrafi özellikleri, Berdan Irmağı Havzası ile Seyhan ve Ceyhan nehirleri havzası kentlerini, böl­geyi bir ağ gibi kaplayan yollar üzerinde kurulan kentlerin birbirleri ile olan ilişkilerini, doğu kıyısındaki kentlerin Suriye ve Mezopotamya ile alakasını, Hellas ve Avrupa ekonomileri için ne değer taşıdığını, ayrıca Anadolu’nun di­ğer bölgelerine ulaşımı, bunu nasıl gerçekleştirdikleri incelenmektedir. Araş­tırmanın kapsamının ikinci unsurunda ise; Hellenistik ve Roma yerleşimleri­nin büyüklük ve nitelikleri, kentleşme ve kent çevresinde köy yerleşimleri ile kaleler ortaya konmaktadır. Bunlardan başka, bölgede -varsa- daha önceden fark edilmeyen yerleşim yerleri ve yerleşim yerlerini birbirine bağlayan yol güzergâhları aranacaktır.

Birinci bölümde (3-38) bölgenin coğrafi konumu ve tarihi coğrafyası, ana başlığı ile başlayıp Kilikia Pedias’ın günümüzde bulunan Çukurova ili ile baş­layan, ovayı çevreleyen diğer iller ve bölgenin yapısı anlatılarak; Doğal du­rum, ovalık alan, iklim ve bitki örtüsü, akarsular, Kilikia Pedias’ın Tarihi Coğ­rafyası, Kilikia Adı ve Kilikia Pedias’ın Sınırları, yollar, antik yollar, Bölgeyi Ku­zeye Bağlayan Yollar, Gülek Boğazı (Kilikia-Gülek Boğazı-Kapadokia), Kozan (Sis)-Kayseri Yolu (Gezbel üzerinden Kilikya’ya inen yol), Kozan (Sis) -Karaköy- Fıraktin- Develi-Kayseri Yolu, Kuruçay Bel ve Kiraz Bel üzerinden Kilikya’ya inen Yol, Sertavul Geçidi, Yukarı Seyhan Havzası’ndaki Yol Ağları, Kışı Cey­han’da geçiren Müsür Yörükleri’nin kullandığı, Kayseri Yahyalı ve Çamardı bölgesine giden göç yolu, Karaevli Yörükleri’nin kullandığı Kozan’dan Kay­seri’ye giden Kervan Yolu, Horzum Yörükleri’nin kullandıkları Kozan-Kayseri Kervan Yolu, Sakar Yörükleri’nin kullandığı Kozan-Kayseri Kervan Yolu, Ala­dağ-Pozantı Vadisi Yol Ağları, Bölgeyi Doğuya Bağlayan Yollar, Meryemçil Beli – Aslanlı Bel (Doğudaki Yol), Çiçekli Dere Yolu (Mazgaç Beli-Bağdaş Beli) (Ba­tıdaki yol), Çukurova – Fırat Havzası Yolu, Bölgeyi Batıya Bağlayan Yollar, Çu­kurova İçi Yol Ağları, Çukurova İçi Yol Ağları, Bölgedeki Limanlar ve Antik Çağda Denizcilik, I.3. Hellenistik Öncesinde Kilikia Pedias’ın Tarihi, Prehistorik Çağlarda Çukurova (Ovalık Kilikya) ‘daki Yerleşimler, Tarih Çağlarında Kilikia Pedias ve son olarak Kilikia’da Seyennesisler Dönemi ve Persler alt başlıklar halinde bölge anlatılmıştır.

İkinci bölüm’de (39-44); Hellenistik ve Roma Dönemi Kilikia Pedias Kay­nakları ve Kilikia Pedias, ana başlığı ile başlayıp antikçağ kaynakları, Bölgedeki Arkeolojik Çalışmalar, Gezginler ve Bilimsel Çalışmalar, Kazılar ve Yüzey Araş­tırmaları alt başlıkları ile anlatılmıştır.

Üçüncü bölüm (54-81); Hellenistik ve Roma Dönemi’nde Kilikia Pedias Ta­rihi, ana başlığı ile başlayıp Hellenistik Dönem, Seleukos Yönetimi, Kilikia Pe­dias’ta Roma Dönemi, Roma’nın Anadolu İle Siyasi İlişkilerinin Başlaması, Ki­likia Korsanları, Cilicia (Kilikya) Eyaleti ve Kilikia’da Pompeius, Korsanların Sonu ve Kilikia Eyaleti’nin (Provincia Cilicia) Kuruluşu alt başlıkları ile anlatıl­mıştır.

Dördüncü bölüm (88-103); Kilikia Pedias’ın Ekonomisi ve Sosyal Hayatı, ana başlığı ile başlayıp Kilikia Pedias’ın Ekonomisi, Toprağa dayalı üretim, Ta­rımsal Üretim, Endüstriyel Üretim, Zeytin-Zeytinyağı Üretimi ve Üzüm-Şarap Üretimi, Dokumacılık, Seramik Üretimi, Maden Üretimi ve Ticaret alt başlık­ları ile anlatılmıştır.

Beşinci bölüm (106-257); Kilikia Pedias’taki Yerleşimler ana başlığı ile baş­layıp, Höyükler, Tömük (Tömükkale=Elvanlı) Höyük, Kabarsa, Çavuşlu, Tırmıl Tepe (Tarsus), Kastel Höyük, Dikili Höyük, Velican Höyük, Çine Köyü, Hacep Höyüğü, Paşalı Höyük, Höyük, Dervişler Höyük, Çiftlik Höyük, Kocahöyük, Hö­yük, Kayarlı Höyüğü, Yarımca Höyüğü, Tanrıverdi Höyük, Karaoğlanlı Höyük, Buruk Höyük, İncirlik Höyük, Camili Höyük, Hocalı Höyük, Yerdelen Höyük, Topraktepe Höyüğü, Eski Höyük Tepesi, Karahöyük, Ayvalı Höyük, Tırmıl Hö­yük (Kozan), Alapınar Höyük, Hamam Höyük, Tılan Höyük, Tezik Tepe, Çukur­köprü Höyük, Çatalpınar-Akpınar Yerleşmesi, Kürkçüler Höyük, Sirkeli Hö­yük,Tatarlı Höyük, Hacılar Höyük, Yarımhöyük, Adatepe II (Balağıl Höyüğü), Bakırlı Çiftlik Höyük/İkizhöyük, Mercin-Boz Höyük, Hikmet Höyük/Ertekin Bey Höyüğü, Yarımhöyük/Ömer Ağa’nın Höyüğü, Mısırlı Çiftliği, Yıkık (Kırık) Kilise, Pascu Höyüğü/Pasgüden Höyüğü, Kırımoğlu Çiftlik Höyük, Çatalhöyük (İkiz­tepe), Ökkeş Höyük, Karahöpür Höyük, (H) Arlavuk Höyük, Semerci Höyük, Harputlu Tepesi,Yalaközü Höyük/Sarı Höyük, Boz Höyük I. ve Kuyluklu (Çak­maktepe) Mevkii Yerleşimi, Sel Tepe, Doruk Tepe, İsalı (Eseli Höyüğü) Köyü, Vayvaylı Köyü, Kamışlı YerleşmesiV.1.63. Dokuz Kardeşler Yerleşmesi, Top­raklı Yerleşmesi, Kızıldere, Berha Yerleşmesi, Ekinyazı Höyük, Kırırköprü Hö­yük, Domuztepe Höyüğü, Kameroğlu Höyük, Kaldırım Höyük, Yenice Höyük, Narlıören Höyük, Kinet Höyük, Kentler, Köprüler, Su Sistemi, Seleukeia ad Kalykadnos (Silifke), Korykos (Kız Kalesi/ Cennet-Cehennem Mağraları), Porto Calamie (Narlıkuyu), Poimenios Hamamı ve Üç güzeller Mozaiği, Elaiussa-Se­baste, Eleiussa-Sebaste ve Korykos Su Sistemi, Korasion (Susanoğlu), Karaka­baklı, Paslı, Barakçı, Dikilitaş, Mersin Toroslar İlçesi’ndeki Su Yapısı, Emirler Ören Yeri, Alacaören, Sol(o)i-Pompeipolis, Yumuktepe (Zephy­rion=Zephyrium=Mersin, Topraktepe, Karaduvar ve Çamlıyayla (Lamp­ron=Namrun=İllibru), Gözlükule (Tarsus), Adana (Adaniịa), Augusta Antik Kenti, Altınini Yeraltı Kenti, Akören, Eğner, Sizzū=Sision=Siska=Sis (Kozan), Kuytucak Köyü, Kastabala=Hierapolis (Bodrum Kale), Anavarza (Anazarbos), Flaviopolis (Kadirli), Domuztepe, Neronias/Irenepolis (Düziçi), İdem Hamam Kalıntısı, Mopsouhestia (Misis=Yakapınar), Kurtpınarı, Taş Döşeme, Magar­sos (Karataş), Mallos (Kızıltahta), Aegeai (Yumurtalık), Alai Köyü, Karanlık Kapı, Oeniandros-Epiphaneai (Erzin), Rhosus (Arsuz), Myriand­ros=Aleksandrea (İskenderun), Baias (Payas), Tapınak Ve Nekropoller, Olba-Diocaesaera (Uzuncaburç), Adamkayalar, Mezgit Kale (Anıt Mezar), Takka­dın-Tekkadın, Toroslar İlçesi’ndeki Kaya Mezarları, Şaar, Üçtepe, Koyunevi Nekropol Alanı, Saygeçit Köyü Nekropol alanı, Bingüç, Kayabaşı Kilisesi, Kara­isalı Hacımusalı Mezar Kalıntısı, Ergenuşağı Köyü, Marankeçili Köyü, Akdam Köyü, Yassıçalı Köyü, Kayhan, Kuyuluk Köyü, Dikilitaş Köyü Nekropolü, Ha­mamköyü, Bulduklu Köyü, Eskikabasakal Peri Kalesi, Kırkkapı Kilisesi, Ferhatlı Köyü, Belören-Sarımağra-Nekropol, Kurtpınarı Beldesi Yüceören Köyü, Ada­tepe, Hamdilli Köyü Nekropolü, Kokartepe, Kösreli-Ekinyazı, Ayas Köyü Nek­ropol Alanı, Zeytinbeli Köyü Nekropol Alanı, Kaleler, Hançer Kale, Işıkkale, Si­nekkale, Keşlitürkmenli ve Aslantaş, Curbundu Kale, Ağzıkaraca Kalesi, Alö­ren Beldesi Civanbey Mahallesi, Yeniköy (Mazılık=Gireğe Yaylası) Arkeolojik Yerleşmesi, Meydan Kalesi, Bayramker Kalesi, Maran Kalesi, Kaleyüzü Gözet­leme Kulesi, Andıl Kalesi, Feke (Baka=Vahka), Saimbeyli (Badimon=Hacın), Hemite (Amuda) Kalesi, Kürek Kalesi, Toprakkale (Kınık), Aşılı Kalesi, Kaypak Savranda Kalesi, Çem Kalesi, Çardak Kalesi, Bahçe Kalesi, Babaoğlan Kalesi, Gebeli Kötü Kale, Esenli Kalesi, Kalkan Kalesi, Kalealtı, Kum Kale, Mitisin Ka­lesi, D(T)umlu Kalesi, Bucak Köyü, Gökvelioğlu (Güveloğlu) Kalesi, Yılankale, ve Sarıseki Kalesi alt başlıkları ile höyükler, kaleler, nekropolisler, kiliseler ve kalıntılar anlatılmıştır.

Altıncı yani son bölüm (258-265); Yukarı Seyhan Havzası-Yukarı Ceyhan Havzası Bağlantılarını Sağlayan Güzergâhlar Üzerindeki Yerleşmeler adlı ana başlığı ile başlayıp, Karasis Kalesi (Kyinda), Karabucak Şapel, Mahyalar Köyü, Kuyubeli Kalesi, Uğurlubağ Köyü ve Kalesi, Tenkerli Anıt Mezarları, Paşalı Köyü Çorcular Mahallesi Anıt Mezarları, Akçaluşağı Köyü, Kozan Sıralıf, Dur­muşlu Köyü ve Suluhan Yaylası, Akkaya-Üsküyen ve Köleli Kalesi alt başlıkları ile yerleşmeler anlatılmıştır.

Sonuç (266-271) bölümünde; çalışmanın önceliği, Kilikia Pedias adı veri­len Ovalık Kilikia’nın, Hellenistik Dönem’de ve ardından Roma Dönemi’nde, ekonomik, siyasi, sosyal faaliyetlerin incelenmesidir. Kilikia Pedias’ın batı kı­yısı ile Göksu Havzası kentleri, Seyhan ve Ceyhan nehirleri (Yukarı Ova-Aşağı Ova) Havzası kentleri ve bölgeyi bir ağ gibi kaplayan yollar üzerinde kurulan kentlerin birbirleriyle ilişkileri incelendiği gibi, Suriye ve Mezopotamya ile de alakaları, Eski Batı ekonomilerine katkıları, ayrıca Anadolu’nun diğer bölgele­rine ulaşımı nasıl gerçekleştirdikleri ortaya çıkarılmıştır.

Kitabın sonunda, Klasik Kaynaklar (272-273), Modern Araştırmalar (273-280), Yayımlanmamış Araştırmalar (281-282), Makaleler ve Bildiriler (282-313), Ekler (314-315), Yerleşim Yerleri Tablosu (317-324), Yerleşim Yerleri ve Grafikleri (325-326), Resimler (327-357) ve Haritalar (358-365) yer almakta­dır.