Hesykhios Illustrius: Konstantinoupolis’in Yerel Tarihi

Hesykhios Illustrius: Konstantinoupolis’in Yerel Tarihi

1. Augustus Caesar’ın tek başına yönetimi ele almasından 362 yıl sonra, antik Roma için olayların da kritik aşamaya geldiği sırada Konstantios oğlu Konstantinos, krallık yetkilerini ele alınca eskisiyle aynı görkemde olmasını sağlayacak düzenlemelerde bulunarak Yeni Roma’yı (Byzantion) kurar. Zaten tiranlar ve krallar tarafından hem aristokratik hem de demokratik tarzda sık sık idare merkezi olarak kullanılmasından dolayı sonunda (Konstantinos’tan) önceki görkemine ulaşması mümkün olur.

2. Öncelikle eski şairlerden ve derleyicilerden yola çıkarak kentin başlangıçta nasıl meydana çıktığı ve kimler tarafından kolonize edildiğine dair yaptığımız çıkarımdan bahsetmemiz gerekir.

3. Pythia onlara (Argoslulara) şu kehaneti verdikten sonra:
“Karadeniz’in daracık ağzında
Trakya sahilinde bulunan bu kenti
İskan edecekler ne mutlu kişilerdir!
Burada 2 köpek yavrusu kurşuni denizi yalarlar,
Balıkla geyik burada aynı otlakta yemlenirler”.
İlkin, Argosluların yerleşkelerini, biri kuzeyden diğeri batıdan akarak Semestra olarak bilinen nymphe’nin tapınağı civarında denize karışan Kydaros (Alibeyköy Deresi) ve Barbyses (Kağıthane Deresi) ırmaklarının ağızlarının bulunduğu bu yerde kurduklarını söylerler.

4. Kendilerine tahsis edilen bu bölgeye gelip kurbanlarla yerel tanrıları teskin ettikleri sırada, bir karga kurban etinden bir parça kapıp bunu Bosporos denen, ama kuşun uçuşuna bir çobanın dikkat çekmesinden ötürü bu andan itibaren Boukolia (Çobanlık) olarak da adlandırılan karşı yakaya götürür.

5. Diğerleri ise adını kente verdiği söylencesini anlattıkları Byzas’ın rehberliğinde aynı yere gemi yolculuğu yapanların Nisos’un soyundan gelen Megaralılar olduğunu aktarırlar. Bazıları da Byzas’ın bölgenin nymphe’si Semestra’nın oğlu olduğunu düşünürler.

6. O halde başkaları farklı anlatımlar kullanırken, biz ise inandırıcı bir incelemeye ulaşmayı dileyenlerle aynı safta bulunmayı istediğimiz için uygun bir şekilde başlangıcı Inakhos’un kızı Io’ya atfediyoruz. Zira Io, Argosluların kralı Inakhos’un kızı olarak dünyaya gelir. Bunun bekaretini çok gözlü olduğu söylenen Argos korumaktadır. Genç kıza aşık olup Argos’u bir hileyle öldürmesi için Hermes’i ikna etmesinin ardından kızın bekareti Zeus tarafından bozulur ve (kızcağız) bir ineğe dönüştürülür.

7. Bunun üzerine Hera öfkeye kapılarak bu buzağının başına bir at sineği musallat eder ve onu kurak ve sulak her yere sürükler.

8. Io Trakyalıların ülkesine gelince bu bölgeye Bosporos adını miras bırakır, kendisi de Kydaros ve Barbyses nehirlerinin birbirlerine karıştıkları Keras (Haliç) adındaki yere gelerek buranın sakinlerine vuku bulacak olayları önceden haber verdikten sonra Semestra’nın sunağı yakınında bölgenin bundan ötürü Keras olarak adlandırılacağı Keroessa adında bir kız dünyaya getirir. Başkaları bölgenin adının daha çok coğrafi konumundan ötürü verildiğini söylerlerken, diğerleri ise ürünlerinin bereketinden dolayı Amatheia’nın keçisinin boynuzuna izafeten bölgeyi böyle adlandırırlar.

9. Daha sonra, Keroessa, nymphe Semestra’nın yanında büyütülüp harikulade görünüşüyle sivrilerek Trakyalı genç kızları geride bırakır ve deniz tanrısı Poseidon ile ilişkiye girerek kendisini Trakya dolaylarında nymphe Bizye yetiştirdiği için ismini ondan alan Byzas adında bir çocuk doğurur. Yurttaşlar bugüne kadar buradan hala su çekerler.

10. Böylece delikanlı gençliğinin zirvesindeyken ve zamanını Trakya dağlarında, vahşi hayvanlara ve barbarlara korku salarak geçirirken, yerel liderler tarafından gönderilen elçileri kabul ederek kendilerine dost ve müttefik olduğu hususunda onları ikna eder.

11. Bunun üzerine Trakyalıların kralı Melias bile vahşi bir hayvanla mücadele etmesi için ona haber gönderince Byzas da kendisinden onurlar kazanınca boyunduruğa vurulan boğayı kurban için sunarak atalarından kalma tanrıları teskin ettiği sırada aniden bir kartal ortaya çıkarak kurbanın kalbini kapıp kaçar ve Bosporia kıyısındaki burundan (Sarayburnu) boyunca uçarak Khrysopolis (Üsküdar) olarak adlandırılan yerin karşısına konar. Bu yere adını Khryseis ve Agamemnon’dan doğan Khryses, babasının defninden sonra Klytaimnestra’nın entrikasından kaçtığı ve Iphigeneia’nın aranması için acele ettiği sırada yaşamının sonu onu burada yakalayınca yöre sakinlerine kendi defninin hatırası olarak bırakır.

12. Böylece Byzas da kentin sınırını Bosporos Denizi’ndeki burun boyunca çizer. Söylediklerine göre Poseidon ve Apollon’un yardımıyla surları hiç bir tasvirin kafi gelemeyeceği şekilde tasarlayarak inşa eder.

13. Zira surların arasına sesi yankılatıp birbirlerine yansıtacak şekilde yedi kule inşa eder. Böylece kulelerde alarm borusu çalar veya başka herhangi bir ses çıkarsa yankıyı biri diğerinden almakta ve en sondaki kuleye kadar iletmektedir.

14. Bunları derleyenler tarafından dile getirilen başka bir hususu da atlamayalım: Herakles’in kulesi olarak adlandırılan kulenin düşmanların sırlarını kulenin içindekilere ilettiğini söylerler.

15. Surun çevriminden sonra tanrıların temenos’larını (kutsal alanı çevreleyen duvar) tamamlar: Kraliyet alanı olarak adlandırılan yerin aşağısına doğru Rhea’nın tapınağı ile vatandaşların Tykheion (Tykhe heykeli) olarak da hürmet ettikleri kült heykelini adar. Poseidon’un temenos’unu deniz kenarında, şimdi Martyr (şehit) Menas’ın evi olarak düzenlenen yerde, Hekate’ninkini de Hipo- drom’un bulunduğu yerin aşağısında; Kastor ve Polydeukes dediğim Dioskurlarınkini de Semestra’nın sunağının bulunduğu ve nehirlerinin birbirlerine katılıp insanların dertlerine deva buldukları yerde diker.

16. Strategeion olarak adlandırılan yerin yakınında ise Aias ve Akhilleus’un sunaklarını adar. Buraya Akhilleus’un hamamı adı da verilir. Sykai olarak bilinip ismini incir ağaçlarından aldığı kabul edilen yerde kahraman Amphiaraos’un kutsal alanını inşa eder. Poseidon Tapınağı’nın biraz yukarısındaki temenos Aphrodite’nin, Trakya Dağı’na karşı olansa Artemis’in temenos’u olarak adlandırılır.

17. Kendi kenti için bu imar faaliyetlerini gerçekleştirdikten sonra, saldırıya geçen barbarları, özellikle de Trakya tiranı olan ve Byzas’ın kentine gelerek kahramanın bizzat kendisini çarpışmaya davet ederek bütün her şeyi yerle bir etmek niyetinde olan Haimos’u bertaraf etmesi gerekir. Byzas barbarın saldırısını beklemeden teke tek çarpışmaya girer ve Haimos’u adını verdiği tepeye yıkar.

18. Bahsi konu edinen zaferin ardından Byzas Trakya’ya kadar barbarların peşine düşünce İskitlerin kralı Odryses Istros’u (Tuna) aşıp bu kentin surlarını içerdekilerle birlikte kuşatır. Byzas’ın eşi, takdire şayan Phidaleia onun karşısında, düşmanların kalabalığından hiçbir korkuya kapılmaz, aksine kadınca bir yola başvurarak yılanların ittifakıyla barbarı dâhice alt eder.

19. Zira kent boyundaki yılanları bir alana toplayıp onları denetim altına aldıktan sonra aniden düşmanların karşısına çıkarak hayvanları ok ya da mızrak tarzında atar ve birçoğunu yaralayarak kenti bu şekilde kurtarır. Bundan dolayı, ayrıca kent boyunca yakalanan yılanları, böylesine yararlı oldukları için öldürmemek gerektiğine ilişkin eski bir söylem aktarılagelir.

20. Çok geçmeden Keroessa’dan doğmuş olan Strombos adında birisi kalabalık bir birlik sağlayarak Byzas’a savaş açar. Bunun üzerine tüm İskit halkı galeyana gelir, ayrıca hem Hellas’a hükmedenlerle birlikte Rhodosluların azımsanmayacak bir savaş gücü, hem de komşu kent Khalkedon’un yöneticisi ve Megara kökenli bir kolonist olup buraya Byzas’ın dikta (autarkhia-tekli) yönetiminden 19 yıl önce gelen Dineos bir araya gelirler.

21. Bölge, kimilerince Khalkedon ırmağından; bazılarına göre, Troya Savaşı’nın vuku bulmasının ardından kahin Kalkhas’ın çocuğundan, başkalarına göre de Euboia’daki Kalkhis kentinden oraya gönderilen hatta Byzantion’u fark etmedikleri için kör olarak nitelendirilen kolonistlerden ötürü Kalkhedon adını almıştır.

22. Böylece Dineos Byzas’la ittifak için çok sayıda gemiyle birlikte gelince, kralları tahtı bıraktığı, ayrıca bütün halk çatışma içinde olduğu için, (Dineos) kente demir atamaz ve Anaplous olarak adladırılan (Arnavutköy) yere gelir. Bir süre burada kaldığı için de buranın ismini Hestia’nın yeri olarak değiştirir.

23. Gerçekten de kısa süre sonra kente yürüyüp barbarları püskürterek bizzat Byzantion halkının sonraki komutanı olur. Bu süre zarfında kent sakinlerini bitap düşürecek kadar çok sayıda yılan türü kenti mesken tutar. Ama söylendiği gibi Poseidon’un da kendilerine yardım etmesi üzerine leylek diye bilinen kuşların saldırısıyla onları yok ederler.

24. Ne var ki leylekler çok geçmeden onların aleyhinde niyetler besleyip ölümlere sebep olunca, ayrıca onlar tarafından yakalanmış yılanları su sarnıçlarının yanına atınca, dahası bunları ana caddelerde yurttaşların üzerine gizlice fırlatınca seslerini çıkaramadan kala kalırlar.

25. Neyse ki Tyanalılar arasında Apollonios adında biri perdahlı mermerden ve karşılıklı birbirlerine bakan üç leylek heykeli diker. Bu heykeller günümüze kadar leylek türünün kente girmesini engellemeye devam ederler.

26. Söylentiler üzerine komutan Dineos (görevi) bırakınca, Leon Byzantionluların aristokrasisini ağırlar. Bu sırada Makedonyalıların kralı ve Amyntas’ın oğlu olan Philippos kalabalık bir askeri birlik toplayıp hendekler ve çok çeşitli savaş gereçleriyle surlara yaklaşarak kenti kuşatır.

27. Tanrının biri kent boyundaki köpekleri havlamaya kışkırtıp yangının dumanlarını da kuzey mahallelere sevk ederek onlarla ittifak içinde olmasaydı, aysız bir gecede ve şiddetli bir fırtına patladığı sırada kente saldırıp onu kolayca ele geçirebilirdi. Bu sayede uykudan uyanarak düşmanlara karşı süratle birleşen kent ahalisi yakındaki mezar taşlarıyla yıkılan kuleleri ayağa kaldırıp mazgalları da yenileyerek kenti neredeyse Philippos’un eline geçmek üzereyken kurtarırlar. Bunun hatırası olarak da Hekate’nin meşale taşıyan heykelini dikerek suru da Tymbosyne (mezartaşlı) olarak adlandırırlar. Tekrar deniz savaşına girişerek Makedonları kesin bir yenilgiye uğratırlar. Savaş bu şekilde sona erince Philippos Byzantionlulara haklarını teslim eder.

28. Leon’un ölmesinin ardından, Atinalıların komutanı Khares 40 gemiyle birlikte Philippos’a karşı olan savaşta Byzantionlularla ittifak için gelerek Khrysopolis (Üsküdar) ve Khalkedon (Kadıköy) arasında uzanan Propontis Burnu’nu ele geçirir ve burada demirleyerek savaş deneyimini burada yaşar.

29. Khares kendisiyle birlikte gelen ve hastalığa yenik düşen eşini kaybedince, onun için üzerinde perdahlı mermerden bir düvenin (Damalis) görüldüğü, sütunla karışık bir sunak dikerek bunu mezarının içine koydurtur. Zira eşi daha çok taşa yazılmış şu dizeler sayesinde günümüze kadar yaşayan bu isimle (Damalis) anılmaktadır.

30. Dizeler ise şöyledir:
“Ben ne Inakhos’un kızı o ineğinin heykeliyim, ne de
karşıdaki Bosporos Denizi adını benden alır.
Zira Hera’nın karşı konulmaz öfkesi vaktiyle onu
Pharos’a sürmüştü. Oysa ben Kekrops’lu (Atinalı) bir ölü,
Khares’in ise yatak arkadaşıydım.
O, Philippos’un donanmasıyla savaşmak için
buraya yelken açtığında ben de geldim (onunla).
O vakitler Boidion (düvecik) iken ise adım, Khares’in yatak arkadaşı olan ben şimdiyse tadını çıkarıyorum her iki kıtanın”.

31. Khares Atina’ya yelken açtıktan sonra, isyana kalkışan Trakları köleliğe mahkum ederek kentin (Byzantion) Milion denilen yerinde onların silahlarıyla gümüşten bir zafer anıtı diken Protomakhos askeri idareye atanır.

32. Protomakhos göçüp gidince Argoslular arasında büyüyenlerden biri olan Timesios ilkin, Euksenios (misafirperver) olarak adlandırılan Karadeniz boyunca Ephesiates diye bilinen yörede buraya Ephesoslular vaktiyle kolonilerini göndererek bir kent kurmaya teşebbüs ettiklerinde Byzantion’a ilişkin kehanetine bir kez daha kulak verirler:
“Burada iki köpek yavrusu kurşuni denizi yalarlar,
Balıkla geyik burada aynı otlakta yemlenirler”.
Karşıda bir kent kurmaya çalışır, ne var ki (bu konuda) umudunu kaybedince Byzantionlularla birlikte tek bir polis altında birleşir. Tüm halkın komutanı tayin edilince de sayelerinde yurttaşları nezaketli ve müşfik kıldığı yasalar çıkarıp günlük meselelere dair sözleşmeler hazırlayarak, ayrıca nezih ve uygar töreler oluşturarak kenti daha büyük ve kazançlı bir hale getirir.

33. (Timesios) ayrıca tanrıların pek çok tapınağını bizzat kendisi yaptırmış, önceden varolanları ise yeni bezeklerle dekore etmiştir. Nitekim Karadeniz’in burnunda uzanan ve bir zamanlar Iason’un 12 tanrıya adadığı harabe haldeki tapınağı yeniden ayağa kaldırır ve Phriksos olarak adlandırılan limanın üzerindeki Artemis’in tapınağını da yeniler.

34. Bunun (Teimesios’un) ardından Kalliades Byzantion’un komutanı olarak görevdeyken, hem yabancı hem de aynı kandan düşmanlara karşı son derece kahramanca çarpıştıktan sonra Basilika olarak adlandırılan bölgenin aşağısında Byzas’ın dillere destan heykelini diktirir ve üzerine şu şekilde yazdırır:
“Güçlü Byzas ve sevgili eşi Phidaleia’yı
bir arada Kalliades bezeyerek dikti”.

35. Bu gelişmeler Byzantionluların aristokrasi ve demokrasi, hatta tiranlık idaresi altında bulundukları farklı dönemlerde vuku bulmuştur. Bununla birlikte Romalıların iktidarı, konsüllerin marifetiyle tüm krallıkları gölgede bırakınca ve hatta Hellen soylarını da köleleştirince, doğal olarak Byzantionlular da buna (Roma egemenliğine) mütemadiyen boyun eğmişlerdir.

36. Bununla birlikte bir süre sonra Roma’da Severus’un tahtta olduğu sırada (Byzantionlular) Doğu’nun hakimi olan Niger’e bel bağlayarak imparatoru (Severus’u) karşılarına almaya cüret edince, onun (Severus’un) tarafından kent statüleri ellerinden alınarak ve sur tahkimatları da yıkılarak (sonradan) Herakleialılar adını alan Perinthoslulara tabi kılınırlar.

37. Severus’un öfkesinin dinmesinin ardından masraflar için askeriye vergisi tahsis ederek (Byzantionlular) için Zeus Hippios’un sunağının, aslında Diomedes’in kısraklarını burada ehlileştirdiği için Herakles’in mevkiye Zeuksippos adını verdiğini söyledikleri Herakles Koruluğu olarak bilinen yerin, aşağısına doğru en büyük hamamı hiçbir masraftan kaçınmadan inşa edince, ayrıca bunun yakınında bulunan ve Dioskurlara adanan, tunç obeliskler üzerindeki yumurta bezekleri sayesinde at yarışının dönüş noktalarının ephorosların nişanelerini ifşa ettikleri Hipodrom meydanını oturma sıraları ve revaklarla süsleyince eski ihtişamlarını daha görkemli bir şekilde geri kazanırlar.

38. Buna istinaden Severus ve oğlu Antoninus yaşadıkları sürece kent Antonina olarak adlandırılır; imparatorların tanrı katına çıkmalarının ardından ise tekrar Byzantion adını alır.

39. Konstantinos Roma tahtına çıktıktan sonra ismini imparatordan alan agora’nın daha önce dışına taşmayan surları ‘Portici Troadenses’ olarak bilinen revakların berisine taşıyıp, ayrıca kentin komutanlığını yapmış olan şahsiyetler burada onurlandırıldıkları için ‘Komutanlar Forumu’ olarak bilinen yerde yaptığı icraatlar gibi hamamlar ve kutsal yapılarla Eski Roma’nın şanına yaraşır pek çok şey bahşedip onu hayranlık uyandıran bir güzelliğe kavuşturarak ihtişamına ihtişam katınca, kent imparatorun (bu) olağanüstü cömertliği karşısında ismini değiştirmek hevesine kapılarak Konstantinoupolis adını alır; (bunu da) mermer bir stel üzerine yazdırır.

40. (Konstantinos) ayrıca bir sütunun üzerine annesi Helene’nin heykelini diktirir ve bu yere Augusteion adını verir. Bunun dışında Yüce Roma’dan kendisini takip ederek gelmiş olan senatörlere de kendi şahsi hazinesinden inşa ettirdiği evleri bağışlar.

41. Bunun yanında [Konstantinos yönetimi aldığında] kente su kemeri bağışlanır. Ayrıca Forum olarak adlandırılan yerin karşısında 2 apsis ile üzerinde yurttaşlara güneş benzeri ışık saçan Konstantinos’un (heykelinin) dikili olduğunu gördüğümüz, her yerden görülebilen porfür renkte (Thebai taşı) bir sütun dikilidir. Bunların dışında Senatus’a ait binalar yaptırarak bunlara Senata adını verir. Bu binaların içlerinde de Dodona Zeus’unun heykelini, iki adet Athena Pallas heykelini, küçük bir kutsal alanı ve kraliyet avlusunu yaptırır.

42. Konstantinos herşeyi bahsedildiği şekilde tamamladıktan sonra hükümranlığının yirmi beşinci yılında Mayıs ayının on birinde takdis gününün tüm gereklerini yerine getirmesinin ardından hipodromda at yarışını izlediği sırada bundan sonraki her doğum gününde kendi stelinin o sırada iktidarda bulunan imparatorla halk meclisi tarafından alışılagelmiş hürmetle göz önüne çıkarılmasını buyurur. Konstantinoupolis peşisıra gelen imparatorların günümüze kadar idaresi altına kalarak bu ihtişama işte bu şekilde ulaşır.

(Hesykhios’a Ait Olduğu Kesin Olmayan) Fragmanlar
1 Başlangıca şu kısım eklenmiştir:
Konstantinoupolis, Augustus Caesar’ın monarşisinden 362 yıl sonra görkemli bir şekilde işte böyle imar edilmiştir. Öncelikle konuyu eski şairlerden ve derleyicilerden başlayarak ele alıp onun nasıl doğduğu, sırasıyla kimler tarafından kolonize edildiği ve bu kraliyet başkentinin atalardan kalma özellikleri anlatmaya değerdir.

17 λόφον’dan sonra şu kısım eklenmiştir:
O halde bahsedilen bu Haimos, Byzas ile savaşmak üzereyken Apollon’dan bir kehanet rica eder ve (ondan) şu dizeleri alır:
“Phoibos (senden) daha erdemli biriyle savaşmamanı buyurdu;
Zira tanrı onu kanatları altında tutuyor,
Tüm yerküre hatta yukarıda engin gökyüzü ona huşuyla saygı gösterir”.
Kehanet işte Haimos’a bunları açıklar. Tıpkı düşmanları tarafından (danışılmış olmakla birlikte) Byzantion’a yararı dokunacak kehanetlerin verilmesi örneğinde söz konusu olduğu üzere sahip olduğu öngörü sayesinde kendisine dindarca davrananlar için hayırlara vesile olmak insansever tanrı için ne kadar olağan bir durumsa, ben de tanrının Byzantion’a dair öngörüsünü bir kez daha o kadar takdirle karşılıyorum.

41 πολίταις’tan sonra şu kısım eklenmiştir:
Güvenliği ve korunması için sütunun temellerine ve probasis’lerine, pahalı ahşaplar, azizlerin naaşları, şükran somunlarını taşıyan sepetlerle haydutlardan ele geçirilmiş 2 haç ve içinde kutsal yağ bulunan bir su mermeri konur. Her ne kadar bazılarının dediği gibi o sırada Senatus, dillerden düşmeyen simgesi olan Palladion’un Roma’dan getirilmesini ve sütunun temellerine konulmasını onaylamış olsa da, bu girişim zenginlikten gözü dönmüş bu insanların (senatörlerin) tamamen destansı budalalıklarıdır.

41 αὐλήν’ den sonra şu kısım eklenmiştir:
İmparator Konstantinoupolis’te sadece Roma’dakiler benzeri gözalıcı binaların yanı sıra Capitolium’u da imar etmekle kalmamış; ayrıca Aziz Eirene’nin (Aya İrini), Khristos’un muhterem ve üst düzey öğrencilerinin/havarilerinin, Aziz Mokios’un ve baş melek Mikhael’in hem Anaplous’taki hem de Sokrates’in, Konstantinos’un pekçok inanılmaz işaretleri gördüğünü ve duyduğunu iddia ettiği Sosthenes’teki kiliseleri gibi tanrısal ve kutsal yapıları büyük masraflarla inşa ettirmiştir.