Kapadokya’da Zeus Kültü

M. HAKMAN, Kapadokya’da Zeus Kültü. İstanbul 2014. Arkeoloji ve Sanat Yayınları, 229 sayfa (13 harita, 36 levha).  ISBN: 9786053963257

İnanç kavramı, insanoğlu var olduğundan beri varlığını sürdürmektedir. Çoktanrılı inançtan tek tanrılı inanca geçilen süreçte insanoğlu, ölüme ve doğa olaylarına karşı verdiği tepkiler sonu­cunda tanrılar dünyasını yaratmıştır. Bu geçiş süreci içerisinde incelemek gerekirse, M.Ö II. bin­lerden itibaren gelişimini sürdüren Hellen dininde, tanrılar antropomorfik olarak bi­çim­lenmekte ve bu dini yapılaşma içinde mitoslarıyla birlikte Olymposlu tanrılara ve de özellikle Zeus’a Hellen Panteon’unda çok önemli bir rol biçilmektedir.

Zeus bu güne kadar bir Hellen tanrısı olarak bilinse de, kökeni tartışmalıdır. Mitolojik sahne­lerde tanrının Anadolu’daki kimlikleri ve toplumdaki yeri, perde arkasında bırakılmıştır. Bu araş­tırma, perde arkasında kalan tüm bilinmeyenlerle birlikte, Zeus’un Anadolu’daki zengin kült ya­pısının ve çeşitliliğinin Kapadokya Bölgesi’nde de görüldüğünü okuyucuya aktarmaktadır. Aynı zamanda bu bölgede tanrının farklı epitetler altındaki tapınımını ve kimliğini irdeleyerek Zeus’u kap­samlı bir şekilde tanıtmaktadır.

Aksaray Üniversitesi Arkeoloji bölümünde öğretim üyesi olan Yrd. Doç. Dr. Meral Hakman’ın kaleme aldığı eserin ilk kısmında, Kısaltmalar Listesi (9-11), Haritalar Listesi (11-13) ve Levhalar Listesi (13-17) olmak üzere 3 ayrı listeye yer verilmektedir. Çalışma, bu listelerin hemen ardın­dan Önsöz (17-19) ve Giriş (17-19) kısmıyla devam etmektedir. Hakman’ın ele aldığı bu araştırma Eskiçağ’da Zeus Kültü (25-37), Kapadokya (37-69), Pers Kökenli Zeus Kültleri (121-141), Bir Sıfat­tan Kaynaklanan Zeus Kültleri (141-161), Bir Antroponym ve Toponymden Kaynaklanan Zeus Kültleri (161-197) olmak üzere 6 ana bölümden oluşmaktadır. Bu bölümler ise, Sonuç (197-201) ve Kaynakça (201) ile noktalanmaktadır.

Hakman çalışmasının Önsöz’ünde (17-19) “bölgedeki Zeus kültünün tanrıya verilen epitetler yolu ile ele alındığını, her bir epitetin kökeni belirlendikten sonra ise Anadolu’daki yayılımlarının ar­ke­olojik, epigrafik ve nümizmatik veriler yoluyla açıklanarak bölgedeki yapısının incelendiğini“ belirtmektedir.

Yazar bu araştırmasında, Kapadokya Bölgesi’ndeki Zeus kültünü söz konusu disiplinlerin sağ­la­dığı verilere ve modern pek çok kaynağa dayandırmakta ve eserini bu kültlerin çeşitliliğinin ar­dında yatan siyasi değişimler ile egemenlik mücadeleleri üzerine temellendirmektedir.

Eserin Giriş’inde (19-25) bu çalışmanın Konusu’nu (19-20) ‘Kapadokya’da Zeus Kültü’nün oluşturduğu belirtilmekte ve araştırmanın konusu dâhilinde altı ana başlık kısaca tanıtılmaktadır. Antikçağ yazarlarından edinilen bilgiler ışığında Zeus kültleri kökenlerine göre sınıflandırılmakta, epitetleri değerlendirilmektedir. Bu değerlendirme sonucunda varılan noktada Zeus kült yapısı bölgenin diğer kentleri ve Anadolu’daki örnekleri ile karşılaştırılmaktadır.

Eserde tanrının kültüne ait bilimsel veriler belirlenerek siyasi haritanın değişmesine bağlı gerçekleşen gelişime ve bölgedeki Zeus kimliğine epitetler yolu ile açıklama getirilmeye çalışıl­maktadır. Kapadokya’nın inanç yapısı, hakimiyeti altında bulunduğu medeniyetler ile beraber şe­killenmektedir. Bölgenin dini anlamda yaşadığı en büyük etkileşim, Kapadokya’nın Perslere bağ­lı bir satraplık olması ile başladığı için bu dönemden itibaren yerli kültler Pers tanrıları ile tanışarak bütünleşir. Özellikle onların Ahura Mazda ve Mithra gibi tanrıları, Hititlerden bu yana varlığı bili­nen en eski kült olan dağ tanrı Argaios ve Zeus ile bir tutulur.

Hakman eserinin Amaç (20-21) kısmında “her bir epitetin özellikle Anadolu’nun diğer bölge­lerindeki yapısı ile karşılaştırma yoluna gidilerek baş tanrı Zeus konusunda Kapadokya’nın inanç sistemini ortaya çıkartmak” olduğunu ifade etmektedir. Bu bağlamda çalışmanın esasen temelini Kapadokya’da Zeus kültü konusunun bir bütün halinde ortaya konulması oluşturmakta­dır.

Eserin Araştırma Yöntemi (21-22) konu, kapsam ve amaçlar doğrultusunda, bu alanla ilgili bi­limsel veriler, antik kaynakların aktardığı bilgiler, Kapadokya ile ilgili elde edilen veriler Ana­do­lu’nun bölgelerindeki örnekleriyle karşılaştırılarak sistematik bir düzen çerçevesinde oluşturul­maktadır.

Her başlık altında yapılan genel değerlendirmede kültlerin köken özellikleri, epitetlerin an­lamları ve Zeus’a yüklenen tanrısal ifadeler, kutlanan festivaller ve bunların içerikleri sözü edilen bilimsel veriler eşliğinde özetlenmektedir. Zeus epitetlerinin genel özelliklerinin ve Kapadokya’ya özgü özelliklerinin belirlenmesi yoluyla her bir kült, benzer ve farklı özellikleri vurgulanarak de­ğerlendirilmektedir. Böylece tanrının bölgedeki inanç kronolojisi açığa çıkarılmakta, bu anlatımın ise kronolojik bir çizgiyi takip ettiği anlaşılmaktadır.

Kapsam ve Sınırlılıklar’ın (22-25) belirlenmesi konunun ana hatlarının daha iyi anlaşılması ba­kı­mından önem kazanmaktadır. Kapadokya Bölgesi’nin sınırları ve hâkimiyetleri en erken ta­rih­lerden itibaren değişkenlik göstermektedir. Kapsam ve Sınırlılıklar (22-25) bu değişkenlik te­mel alınarak anlatılmaya çalışılmaktadır.

Altı ana bölümün ilki olan Eskiçağ’da Zeus Kültü (25), 1.1 Zeus: Mitoloji (25-30), 1.2 Zeus’un Epitetlerinin Genel Özellikleri (30-34), 1.3 Araştırma Tarihçesi (34-37), olmak üzere 3 alt başlıktan oluşmaktadır.

Eskiçağ ’da yoğun bir şekilde tapınım gören tanrı öncelikle Zeus: Mitoloji (25-30) alt başlığıyla birlikte mitolojik olarak tanıtılmaya çalışılmıştır. Daha sonra ise tanrının adına ilişkin açıklamalara kısaca değinilmekte, tanrının ikonografisine bakılarak mitoloji üzerinden epitetlerinin anlamları de­ğerlendirilmektedir. Yazar epitetlerin, tanrıların asıl görevlerini pekiştirmek ya da onlara farklı işlevler yüklemek için insanoğlunun kendi çıkarları adına verilmiş sıfatlar olduğuna vurgu yap­mak­tadır. Bu anlamda Zeus’un Epitetlerinin Genel Özellikleri (30-34), yerleşimin veya toplulukla­rın genel özelliklerine göre sınıflandırılmış bir şekilde okuyucuya aktarılmaktadır.

İkinci ana bölüm Kapadokya (37) başlığı ile 2.1 Coğrafi Çerçeve (37-43). 2.2 Tarihsel Çer­çeve (43-66), 2.3 Araştırma Tarihçesi (66-69) alt başlıklarından oluşmaktadır.

Tanrının bölgedeki tapınımının sebepleri bölgenin kendisi ve tarihçesiyle doğru orantılıdır. Bölgenin Coğrafi Çerçeve’si (37-43) Kapadokya’nın sınırları ve sınır değişkenliği hakkında bilgi su­narken, Tarihsel Çerçeve’si (43-66) Kapadokya’nın tarihinin Paleolitik Çağ’a kadar uzanması sebe­biyle okuyucuyu zaman yolculuğuna çıkarmaktadır. Bu tarihsel sınırlamalar içerisinde belli bir kronolojik düzenin izlendiği gözlemlenmektedir. Bu kronolojik çizgide eser, Kapadokya hangi dönemlerde kimlerin egemenliği altındaydı, hangi halklar buradan göç etti, hangileri yerleşimde bulundu gibi daha birçok soruya cevap vermektedir.

Zeus ile ilgili bu önemli araştırmanın üçüncü bölümü bir ana başlık, beş alt başlık, altı yan baş­lık ve bunlara bağlı yedi yan başlıktan oluşmaktadır. Bu bölüm Pers Kökenli Zeus Kültleri (69-70) ana başlığı altında 3.1 Zeus Ahura Mazda Kültü (70), 3.1.1. Ahura Mazda ve Dini (70-76), 3.1.2. Kapadokya’da Zeus Ahura Mazda Kültü (76-80), 3.1.2.1 Bünyan Altarı (80-84), 3.1.2.2. Arabsun Yazıtı (84-87), 3.1.2.3. Kirdir Yazıtı (87-93), 3.2. Zeus Mithra Kültü (93), 3.2.1. Mithra ve İnancı (93-97), 3.2.2 Kapadokya’da Zeus Mithra Kültü (97-98), 3.2.2.1. Farasa Yazıtı (98-99), 3.2.2.2. Tyana Yazıtı (99-101), 3.2.2.3. Kayseri Yazıtı (101-102), 3.2.2.4. Camilhöyük Mithra Maskesi (102-104), 3.3. Kapadokya’da Thymnasalı Zeus ve Zeus Pharnaouas Kültü (104-107), 3.4. Zeus Stratios Kültü (107-11), 3.4.1. Kapadokya’da Zeus Stratios Kültü (111-113), 3.5. Zeus Horkios Kültü (113-114), 3.5.1. Kapadokya’da Zeus Horkios (Asbamaios) Kültü (114-121) şeklinde sıralanmaktadır.

Pers kökenli Zeus kültleri (69-70) ana başlıklı bölüm Pers etkisi altındaki Zeus inancına yer vermektedir. Pers hâkimiyeti Anadolu’da MÖ 546’dan itibaren etkisini göstermeye başlamıştır. Bu etkiyle beraber Pers kültürünün ve inancının kendini göstermesi sonucunda Ahura Mazda, Mithra, Anaitis, Vohu Monah gibi Pers tanrıları Anadolu’da tanınmaya başlamaktadır. Bu tan­rıların isimleriyle veya Persçe ifadelerden oluşan epitetlerle Anadolu’da Zeus inancı şekil­len­mektedir. Antik dünyanın diğer inançlarından biri olan, monoteist niteliği ile diğer inanç sis­tem­lerinden farklılık gösteren Zoroastrianizm, Mazdaizm ya da çok bilinen adıyla Zerdüştlük dinine de konuyla ilişkili olarak yer verilmektedir.

Pers hâkimiyetinin sona ermesinin ardından bölgede etkisini göstermeye başlayan Hellenistik kültüre ve aynı zamanda Pers kültürüne dair de bir kanıt niteliği taşıyan Bünyan Altarı (80-84), Arabsun Yazıtı (84-87) ve Kirdir Altarı (93) betimlenerek açıklanmaktadır.

Zeus Ahura Mazda Kültü (70), Ahura Mazda ve Dini (70-76) Pers etkisi altındaki tanrının önemini daha da vurgulamaktadır. Ahura Mazda olarak tapınım gören tanrı kadar Mithra inancı da çağlar boyunca varlığını sürdürmüştür. Zeus Mithra Kültü (93), tapınım gördüğü İran top­raklarından Anadolu’ya Hellen ve Roma uygarlıklarına kadar yayılım gösteren Mithra ve İnancı (93-97) bir gizem dini olarak nitelendirilmektedir. Ahura Mazda tapınımında olduğu gibi Kapa­dokya’da Zeus Mithra Kültü (97-98) özellikle Hellen ve Roma tanrıları ile bir tutulur ya da asimilasyona uğrar. Mithra Roma’da Sol Invictus şeklinde karşımıza çıkarken Anadolu’da Men, Attis, Apollon, Helios ve Zeus ile eş değer ya da beraber görülmektedir. Kapadokya’da Roma’nın bir eyaleti olmasıyla birlikte sikkelerde yer alan motifleriyle de karşılaşılmaktadır. Bölgenin Pers etkisi altında olması ve synkretik yapısı nedeniyle Zeus’un Mithra ve Ahura Mazda’yı temsil ettiği düşünülmektedir. Okuyucuya Mithra inancı ile ilişkili olarak Farasa Yazıtı (98-99), Tyana Yazıtı (99-101), Kayseri Yazıtı (101-102), Camihöyük Mithra Maskesi (102-104) hakkında bilgiler ak­tarılmaktadır.

Zengin bir kült merkezi olan Kapadokya Bölgesi Hellen tanrıları ve Pers tanrılarıyla beraber büyük bir inanç kaynaşmasına ev sahipliği yapmaktadır. Bu kült çeşitliliğine dahil olan bir kültten daha bahsedilmektedir: Kapadokya’da Thymnasalı Zeus ve Zeus Pharnaousas Kültü (104-107). Eserden Zeus’un sıfatları içerisinde Anadolu’da şimdiye kadar Zeus ile ilgili kullanımı bilinmeyen iki farklı epitet ile ilgili çeşitli bilgiler edinmek mümkündür. Zeus Stratios Kültü (107-111) tanrının savaşçı özelliği ile ilgili olan stratios epitetini taşımakta ve burada kültle beraber, Zeus Ahura Mazda’nın Hel­lenleştirilmiş epiteti olarak kabul gören Stratios epiteti açıklanmaktadır. Kapa­dokya’da Zeus Stratios Kültü’nün (111-113) ise çift cinsiyetli bir tanrıyı ima ettiğinden ve bununla ilgili çeşitli görüşlerin olduğundan bahsedilmektedir. Başka bir kült olan, yeminlerin tanrısı anla­mında Hor­kios epitetiyle nitelendirilen Zeus Horkios Kültü (113-114) Hesiodos, Homeros, Pausa­nias ve Eu­ripides gibi antik yazarlardan yapılan alıntılara yer verilerek aktarılmaktadır. Kapadokya Bölge­si’nde ise tanrılara ve krallara edilen yeminin Hititler dönemine kadar gittiği bilinmektedir. Kapadokya’da Zeus Horkios (Asbamaios) Kültü (114-121) Tyana yakınlarında bilinmektedir ve Tyana yakınlarında görülen bu kült ve kültün adına ilişkin değişik bilgilere ulaşmak müm­kündür.

Kültlere adını veren epitetler dört kategoride sınıflandırılmaktadır. İlk kategori dördüncü bö­lümde ayrıntılarına girilen Bir Tanrı Adından Kaynaklanan Zeus Kültleri’dir (121-122). Bu katego­riye 4.1 Zeus Sabazios Kültü (122-129), 4.1.1. Kapadokya’da Zeus Sabazios Kültü (129-132), 4.2. Zeus Uranios Kültü (132-133), 4.2.1. Kapadokya’da Zeus Uranios (Vanessa) Kültü (133-135), 4.3 Zeus Ammon Kültü (135-138), 4.3.1. Kapadokya’da Zeus Ammon Kültü (138-141) epitetli kültler girmektedir.

Zeus’un başka tanrı isimleriyle birleşen birçok epiteti vardır. Bir Tanrı Adından Kaynaklanan Zeus Kültleri (121-122) kategorisinde yazar bu nitelendirmeleri üç ana başlık altında toplamakta­dır; Tanrıya verilen Hellen epitetleri Asklepios, Dionysos, Kronos, Uranios gibi tanrılardan gelen­ler, Ahura Mazda ve Mithra gibi Pers kökenli olanlar, son olarak da Ammon ve Serapis gibi Zeus’un Mısır kökenli nitelendirmeleri.

Kendi başına bir tanrıyı ifade eden ve Zeus ile birlikte anıldığı için bir bütünlük içerisinde görülen Sabazios epiteti Zeus Sabazios Kültü’ne (122-129) adını vermektedir. Tanrının taşıdığı bu epitetin isim anlamı ve işlevi anlatılmaktadır. Aynı zamanda antik yazarların Sabazios hakkında vermiş oldukları bilgiler ve Sabazios’un ikonografik özelliklerine değinilmektedir. Anadolu’da da tanrının yerel bir kült olduğunu öğrendiğimiz eser, Kapadokya’da Zeus Sabazios Kültü’nün (129-132) geçerliliğinin en önemli simgelerinin Sabaziak bir el figürü ve epigrafik bilgeler olduğunu da okuyucuya göstermektedir. Bunun gibi Zeus Sabazios epitetine dair daha birçok bilgiye bu araş­tırmadan ulaşmak mümkündür.

Okuyucu, Eskiçağ’da coğrafya ve kültürlerin farklılığına rağmen inancın simgelerinin benzer oluşuna dayanarak tüm evreni kaplayan Uranos’un karşılıklarını ve epitetin tam olarak ilgili ol­duğu anlamları Zeus Uranios Kültü (132-133) alt başlığından öğrenebilmektedir. Yazar’ın ese­rinde yer verdiği antik yazar Strabon’un anlattıkları sayesinde ise Kapadokya’da Zeus Uranios (Vanessa) Kültü’nün (133-135) varlığına ilişkin verilere ve tanrının üstlendiği epitetin anlamlan­dırmaları hakkında bilgilere ulaşılabilmektedir.

Ammon, Mısır panteonunun başrolündeki tanrılardan biridir. Yazar, Zeus Ammon Kültü (135-138) hakkında bilgi aktarırken, tanrının Mısır kökenli olmasını temel alarak Herodotos, Plu­tar­khos, Pindaros, Strabon, Sicilyalı Diodoros, Lucanus ve Platon gibi antik dönem yazarlarının Zeus Ammon’dan bahsettiğine de yer vermektedir. Hakman, bölge olarak ise Kapadokya’da Zeus Ammon Kültü’nün (138-141) varlığı konusundaki verileri nümismatik buluntulara dayan­dırarak anlatmaktadır. Yazar ayrıca bu tanrının burada kabul görüp görmediği ile ilgili önemli yorumlarda da bulunmaktadır.

Beşinci bölümün ikinci kategorisi içerisinde yer alan Bir Sıfattan Kaynaklanan Zeus Kültleri (141) ana başlığı altında 5.1. Zeus Megistos Kültü (141-143), 5.1.1. Kapadokya’da Zeus Megistos Kültü (143-145), 5.2. Zeus Dakienos Kültü (145), 5.2.1. Kapaddokya’da Zeus Dakienos Kültü (145-147), 5.3. Zeus Epikarpios Kültü (147-148), 5.3.1. Kapadokya’da Zeus Epikarpios Kültü (148-150), 5.4. Zeus Polioukhos Kültü (150-151), 5.4.1 Kapadokya’da Zeus Polioukhos Kültü(151-153), 5.5. Zeus Soteros Kültü (153-156), 5.5.1. Kapadokya’da Zeus Soteros Kültü (156-161) şeklinde beş alt alt başlık ve bu alt başlıklara bağlı beş yan başlık bulunmaktadır.

Zeus’un yüceliğini ifade eden Megistos epiteti Zeus Megistos Kültü’ne (141) ismini vermekte­dir. Yazar bu epitet ile ilgili açıklamalarını, Kapadokya’da Zeus Megistos Kültü (143-145) ile ilgili bir bulgu olan Boztepe Altarı’nı betimleyerek ve üzerindeki yazıtın çözümlemesine yer vererek epigrafik bir belge üzerinden yapmaktadır. Yazar yerli kültlere örnek teşkil eden Zeus Dakienos Kül­tü’ne (145) de değinmekte, antik yazar Strabon’un aktardıkları doğrultusunda ise Kapadok­ya’da Zeus Dakienos Kültü’yle (145-147) ilgili verilere de ulaşmamızı sağlamaktadır. Zeus’un epitet­lerinin sınıflandırıldığı çalışmada dikkati çeken epitetlerden birisi de Zeus Epikarpios Kültü’dür (147-148). Topraktan elde edilen ürünlerin koruyucusu anlamına gelen bu epitet Kapadokya’da Zeus Epikarpios Kültü’nün (148-150) en erken dönemlerdeki tapınımlarında da bereket tanrısı olarak karşımıza çıkmaktadır. Kültün verilerini, epigrafik buluntuların yanı sıra sikkeler ve altarlar oluşturmaktadır. Zeus Polioukhos Kültü’nün (150-151) varlığının yanı sıra bu kültün üstlendiği roller ve epitetin anlamlarına yer verilmektedir. Kapadokya’da Zeus Polioukhos Kültü’nün (151-153) Caesarea’da görüldüğünü ifade eden yazar bu kült ile ilgili kesin bilgi sahibi olunabilecek kay­nağın ise “MS V. yüzyıl Hristiyan tarihçisi olan Salminus Hermias Sozome­nus”un eseri oldu­ğunu ifade etmektedir.

Bir Antroponym ve Toponymden Kaynaklanan Zeus Kültleri (161) kategorisini konu edinen altıncı ve son bölüm bu ana başlık altında 6.1. Bir Antroponymden Kaynaklanan Zeus Kültleri (161), 6.1.1. Kapadokya’da Zeus Gordios Epekoos Kültü (161-163), 6.2. Bir Toponymden Kay­naklanan Zeus Kültleri (163), 6.2.1. Zeus Dolikhenus Kültü (163-166), 6.2.1.1. Kapadokya’da Zeus Dolikhenus Kültü (166-168), 6.2.2 Dağ Kültleri (168), 6.2.2.1. Zeus Olybreus Epekoos Kültü (168-169), 6.2.2.1.1. Kapadokya’da Zeus Olbreus Epekoos Kültü (169-170), 6.2.2.2. Zeus Argaios Kültü (170), 6.2.2.2.1. Kapadokya’da Argaios Kültü (170-183), 6.2.2.2.2. Kapadokya’da Zeus Argaios Kültü (183-197) sıralamasıyla iki alt başlık ve bu alt başlıklara bağlı bulunan yan başlıklardan oluşmakta, Sonuç (197-201) ve Kaynakça (201) ile eser noktalanmaktadır.

Bir Antroponymden Kaynaklanan Zeus Kültleri’nin (161) isimlerini aldığı epitetler, bir antro­ponym’den alınmış oldukları için dikkat çekmektedir. Bu şekilde oluşturulan epitetlerde yer alan isimler, çoğunlukla şehrin ya da kültün kurucusundan kaynaklanmaktadır. Antikçağda özel­likle dağlar ve çeşitli nedenlerden dolayı önemli olan yerleşimler kutsal kabul edilmektedir. Do­layı­sıyla Bir Toponymden Kaynaklanan Zeus Kültü’nün (163) taşıdığı tanrı epitetleri topografik ve coğrafik durumlar ile ilişkilendirilmektedir. Bu sebeple yukarıda bahsi geçen Zeus Kültleri önce epitetlerini nereden aldıklarıyla irdelenirken, Kapadokya Bölgesi içerisinde saptanan Zeus Kült­lerinin almış oldukları epitetler ise antroponym ve toponym bilim dalları temel alınarak açık­lanmaktadır. Dağ Külteleri (168) ise isminden de anlaşılacağı üzere bir dağ tanrısı olarak nite­lendirilen Zeus’un bölgesel olarak üstlendiği epitetlerle beraber açıklanmaktadır. Yazar bu epi­tet­leri Zeus Olybreus yazıtında olduğu gibi diğer yazıtları veya dağ tanrısı olarak Argaios kültü­nün en önemli kanıtı olarak gösterilen Caesarea sikkeleri gibi bahsi geçen tüm disiplinler ışığında okuyucuya açıklamaktadır.

Sonuç (197-201) olarak eser, Kaynakça’dan (201) önceki son dört sayfada toparlanmakta ve konunun tümü özetlenerek son bulmaktadır. Yazar Sonuç (197-201) kısmında, “bu çalışma ile Anadolu’nun birçok yerle­şimi ve bölgesiyle bağlantılı, dış etkenlere karşı açık olan, birçok epitetinde synkretik yapı sergile­yen ya da yerleşimlerin siyasi, sosyal ve ekonomik özelliklerine göre dağılım gösteren Zeus kültü­nün Kapadokya’daki varlığını ortaya koyduğundan ve Zeus kültünün bu yapısı ile Kapadokya’ya yakın yerleşimler ya da aynı epitetlerin görüldüğü bölgelerden, kökensel açıdan gösterdiği çe­şitlilikten dolayı sıyrılmış, kendine özgü bir inanç dokusu oluşturduğundan” bahsetmektedir.