Imperial Transportation and Communication from the Third to the Late Fourth Century: The Golden Age of the Cursus Publicus

L. LEMCKE, Imperial Transportation and Communication from the Third to the Late Fourth Century: The Golden Age of the Cursus Publicus. Bruxelles 2016. Collection Latomus, vol. 353, 161 sayfa. ISBN: 9789042933569

Lucas Lemcke tarafından Imperial Transportation and Communication from the Third to the Late Fourth Century: The Golden Age of the Cursus Publicus (MS III. yüzyıldan IV. yüzyılın Geç Dönem­le­rine Kadar Emperyal Taşımacılık ve İletişim: Cursus Publicus’un Altın Çağı) başlığı altında Collec­tion Latomus serisinin 353. sayısı olarak yayınlanan kitap beş bölümden oluşmaktadır. Yazarın yüksek lisans tezi üzerinde corrigendum ve addendum yapılmış bir güncellemesi olan eser Acknowledge­ments (Teşekkür Yazısı [7-8]) ve List of Abbreviations (Kısaltmalar Listesi [9]) kısım­la­rından sonra Introduction (Giriş [11-18]) başlıklı ilk bölümle başlamaktadır. Henüz ilk satırların­dan Suetoni­us’tan bir alıntıya yer veren yazar, imparator Augustus tarafından başlatılan yöne­timsel değişiklik sürecinde iletişim ile ilgili hususların söz konusu olduğunu belirtmektedir. Bu nedenle, yazar ta­ra­fından bu kitapta vehiculatio olarak adlandırılan ve kullanılan sistem için dö­nemsel olarak kısa bir değerlendirmeyi amaçladığını bildirmektedir. Ayrıca bu sistemin MS III. yüzyıl ve sonrasında ise cursus publicus olarak bilindiğinden ve yine Augustus tarafından kurul­duğundan söz etmekte­dir. Sonrasında ise çalışmasında ele aldığı konuları kısaca tanıt­maktadır. Buna paralel olarak Giriş bölümü üç ana alt başlıkla devam etmektedir. Bunların ilki olan History of Scholarship (Bilim ta­rihi [14-16]) ana başlığında konu ile ilgili araştırma tarihi anlatılmaktadır. Reinterpreting the Evi­den­ce (Kanıtların Yeniden Yorumlanması [16-18]) olarak belirtilen ikinci ana başlıkta ise yazar vehiculatio sisteminin Principatus Dönemi’ndeki (MÖ 27-MS 284) sürecine yönelik arkeolojik yü­zey araştırmaları haricinde yapılan çalışmalardaki İngilizce kaynakların eksikliğinin dikkate değer olduğundan ve bir önceki bölümde bahsi geçen araştırma­cıların elde etmiş oldukları ilerlemeler ışığında taze bir bakış açısının makul ve de gerekli oldu­ğundan söz etmektedir. Bir önceki çalış­maları örnek gösterip, verilerin tekrar değerlendirilmesi gerektiğini söyleyerek bu bölümü son­lan­dırmaktadır. Yazar Giriş bölümünün Introduction to the Vehiculatio (Vehiculatio Sistemine Giriş [18-21]) isimli son ana başlığında vehiculatio’nun cursus publicus’a dönüşümünü tartışmak için, temel seviyede sistemin imparator Augustus tarafından kuruluşun­dan MS III. yüzyıla kadarki tarihine göz atmanın yaralı olacağını düşünmektedir. Bu bağlamda sis­tem hakkında bahsi geçen zaman dilimi için özet bir değerlendirme sunarak kitabın ilk bölümünü sonlandırmaktadır.

Yazar ikinci bölümde çalışmasını oluştururken izlediği metodolojiyi ve kurgusunu kısaca özetle­dikten sonra, temel olarak MS III. ve IV. yüzyıl başlarındaki vehiculatio’nun cursus publicus’a olan dönüşümünde geçirmiş olduğu gelişim ve değişimleri anlatmaktadır. Akabinde gelen ikinci bölü­mün ilk ana başlığında üç alt başlık bulunmaktadır. İlk ana başlıkta The Third Century: Towards the Transformation (MS III. Yüzyıl: Değişime Doğru [24-34]) ulaşım sisteminin nasıl yürütüldüğü­ne dair epigrafik belgeler ışığında örneklendirme yapmakta ve ulaşımda öküz kullanımına ilişkin bazı önerilerde bulunmaktadır. Etkili kayırmaların yaşandığı ve özellikle eğitimsiz hâkimlerin bu­lunduğu yerel mahkemeler halkın taleplerini karşılayamayınca, mahkemelik şahıslar Roma vatan­daş­larının en üst makamında bulunan imparatorun kendisine durumları hakkında dilekçeler yaz­mak mecburiyetinde kalmışlardır. Bu durum neticesinde ise imparatorlar çıktıkları seferlerde bile yanlarında bir mahkeme heyeti bulundurmak zorunda kalmışlardır. Mahkeme sistemindeki bu de­ği­şiklik, heyetlerin ihtiyaçlarının karşılanması ve bunun yanı sıra Roma ile kamplar arasındaki haberleşmenin gereksinimleri söz konusu ana başlıktaki Mobility of the Imperial Court(s) (İmpa­ra­torluk Mahkemelerinin Hareketliliği  [27 – 28]) olarak adlandırılan ilk alt başlığın konusunu oluş­tur­maktadır. Changes in the Legal Framework (Yasal Çerçevede Değişiklikler [29-30]) isimli ikinci alt başlıkta değişen yasama ve yargı sisteminden ve imparator Caracalla (MS 211-217) za­manında 212 yılında yürürlüğe giren Constitutio Antoniniana yasasının ve beraberinde getirdiği değişikliklerin vehiculatio üzerindeki etkilerinden bahsedilmektedir. Increasing Need for Resour­ces (Kaynak İhtiyacı Artışı [31-34]) başlıklı üçüncü ve son alt başlıkta ise MS III. yüzyılda yaşanan kaynak sıkıntısı neticesinde ortaya çıkan ağır vergilendirmeler, parada yaşanan devalüasyonun taşımacılığa olan etkileri ve vehiculatio’nun bu konularla alakalı olarak hangi şekillerde kullanıla­bileceğine dair görüşler anlatılmaktadır. Böylece ikinci bölümün ilk ana başlığı sona ermektedir. Changes Under Diocletian (Diocletianus Yönetimindeki Değişiklikler [35-39]) başlıklı ikinci kısım­da ise Diocletianus Dönemi’nde (MS 284-305) yaşanan idari değişiklikler ile birlikte memuriyet ve vergilendirme sistemlerinde de yaşanan yeniliklerin iletişim ve taşımacılığa olan etkileri anla­tıl­maktadır. Bunun yanında vehiculatio’nun cursus publicus’a olan dönüşümünün ise Diocletia­nus Dönemi’nin ortasından itibaren başlamış olabileceği söylenmektedir. Ayrıca yazar bu bölüm­de taşımacılık alanında yaşanan gelişmelere de değinerek hayvanların durak ve dinlenme nokta­ları üzerinde durmaktadır. İkinci bölümün son kısmını oluşturan üçüncü ana başlıkta ise Comple­tion Under Constantine (Constantinus Yönetiminde Gerçekleşen Tamamlanma [39-44]) impara­tor Diocletianus Dönemi’nde başlatılan idari ve hukuki sistemlerdeki değişiklerin ardından impa­rator Constantinus Dönemi’nde (MS 306-337) vehiculatio’nun cursus publicus’a olan dönüşümü­nün tamamlanması ve sisteme ait özellikler dönem belgeleriyle birlikte aktarılmaktadır.

Cursus publicus’un MS IV. yüzyıldaki genel işlenişini ele alan The Cursus Publicus in the Fourth Century (MS IV Yüzyılda Cursus Publicus [45-116]) başlıklı üçüncü bölüm yedi ana başlıktan oluş­maktadır. Bu ana başlıklardan üç tanesi ise farklı bir takım alt başlıklar içermektedir. Üçüncü bö­lüm de diğer bölümlerde olduğu gibi üzerinde durulacak konular hakkında kısa bir bilgilendirme yazısıyla başlamaktadır. Yazar bu bölümde MS IV. yüzyılda doruk noktasına ulaşan iletişim ve taşımacılık sistemlerinin alt yapısı ile bunların özellikleri üzerinde durmaktadır. Cursus publi­cus’un altyapısının anlatıldığı Infrastructural Basis (Altyapısal Temel [46-53]) olarak adlandırılan ilk alt başlıkta yazar eserde kullandığı belgeleri antik metinler-papirüsler ve arkeolojik veriler şeklinde ikiye ayırmakta ve söz konusu kaynakların kullanım metodolojisi hakkında bilgiler ver­mek­tedir. Akabinde kısaca nehirlerin ve deniz yollarının durumu üzerinde durulmakta ve Liba­nius ile Codex Theodosius’tan örnekler verilerek sorunların nihai çözümlenmesi ucu açık olarak yeni buluntuların ışığında yapılacak güncel değerlendirmelere bırakılmaktadır. Buna paralel ola­rak yazar MS IV. yüzyılda imparatorluğa ait ulaşım ve taşımacılık için herhangi bir bütünsel çıkarımın yapılmasının imkânsız olduğunu belirttikten sonra, yol kenarlarındaki durak noktaları için kullanılan terimler üzerinde durmakta ve bu durak noktalarının tanımları, yapıları, işlevleri, idari durumları ile farklılıklarını örnekler eşliğinde açıklayarak bu bölümü sonlandırmaktadır. Ya­zar The Vehicle Fleet of The Cursus Publicus (Cursus Publicus’un Araç Filosu [54-60]) olarak belir­lediği eserinin ikinci ana başlığında taşımacılık üzerine yoğunlaşmakta ve burada kullanılan araç­lar ile hayvanları bir arada değerlendirmektedir. Kendi içerisinde cursus velox ve cursus clauula­ri(u)s şeklinde iki kısma ayrılan taşımacılık sistemlerinden ilkinin daha hızlı ve hafif sonrakininse daha yavaş ve ağır yükler için kullanılan bir sistem olduğunu belirtmektedir. Söz konusu ayrım te­melinde taşımacılıkta kullanılan eşek, katır, at ve öküz gibi hayvanlar ile iki ya da dört tekerlekli araçların farklarından ve bunlar için kullanılan Latince terimlerden bahsetmektedir. Ayrıca son olarak durak noktalarının alabilecekleri hayvan kapasitelerine de değinmektedir. Administration (İdare [61-68]) olarak isimlendirilen üçüncü ana başlıkta ise cursus publicus’un MÖ ilk 300 yılda yürütülen yönetim sistemi ile pek çok benzerlikler gösteren yönetim sistemi hakkında genel bil­giler verilirken MS IV. yüzyılda yaşanan memuriyet bazındaki değişikliklere de değinilmektedir. Bununla birlikte her bir istasyonun yönetim görevi dışında sahip olduğu elemanlar da bu bölüm­de anlatılmaktadır. Dördüncü başlık Financing (Finans [69-74]) şeklinde adlandırılarak genelde sistemin ihtiyaçları doğrultusunda gereksinim duyulan maddi harcamaların nasıl karşılandığı üze­rinde durulmaktadır. Taşımacılıkta alınan vergiler ve durak noktalarının gereksinimlerinin ne şekilde finanse edildiği konularına da yine bu başlıkta değinilmektedir.

Üçüncü bölüme ait beşinci ana başlık kendi içerisinde dört alt başlıktan, dördüncü alt başlık ise iki ayrı yan başlıktan oluşmaktadır. Kullanıcılar, kullanım tipleri ve kullanım haklarının üzerinde durulduğu beşinci bölümün General Rules and Regulations (Genel Kurallar ve Düzenlemeler [75 -76]) şeklinde belirlenmiş ilk alt başlığında,  kullanılan hayvanlara yönelik bazı genel uygulamalar ve kurallar üzerinde durulmaktadır. Cursus publicus’un yolculuk amaçlı kullanımı üzerinde duran Travelling (Seyahat [76-82]) isimli ikinci alt başlığın ardından, bu sistem içerisinde gerçekleştiri­len taşımacılık türlerinin incelendiği Transportation (Taşımacılık [82-84]) isimli üçüncü alt başlık gelmektedir. Cursus publicus sisteminin dini ve askeri amaçlarla kullanımını konu alan ve kendi içerisinde Bishops (Piskopozlar [85-86]) ile Military Use (Askeri Kullanım [87-88]) şeklinde ikiye bölünen dördüncü alt başlık ile üçüncü bölümün beşinci ana başlığı sona ermektedir.

Cursus publicus sistemindeki hak ve yasaları tanzim eden kişiler ile sistemde önemli bir yeri bulunan izinleri sağlayan şahıslar üzerinde durulan üçüncü bölümün altıncı ana başlığı da kendi içerisinde üç alt başlığa ayrılmaktadır. Issuing Rights from the First to the Third Century (MS I. Yüzyıldan MS III. Yüzyıla Tanzim Hakları [89-90]) olarak adlandırılan İlk alt başlıkta MS I. yüzyıl ile MS III. yüzyıl arasında sürdürülen vehiculatio sisteminde izin işlemlerinin durumu değerlendi­ril­mek­tedir. Hemen ardından ise ikinci alt başlık kendi içerisinde Terminology (Terminoloji [90-91]), Praetorian Prefects and the Magister Officiorum (Praetor Prefectus’lar ve Magistrarum Officio­rum [92-97]), Praefecti Urbis ( [97-98]), Vicars (Piskopoz Vekilleri [98-100]),  Governors (Yönetici­ler [100-104]) ve son olarak Military Officials (Askeri Memurlar [104-105]) şeklinde altı yan baş­lığa ayrılmaktadır. Burada genel olarak yine izin işlemleri ile hak ve yasaların tanziminin cursus publicus’ta ne şekilde yürütüldüğü değerlendirilmektedir. Tanzim hakları ve Notitia Dignita­tum’un üzerinde durulduğu üçüncü alt başlık olan Issuing Rights and the Notitia Dignitatum (Tan­zim Hakları ve Notitia Dignitatum [105-108]) ile altıncı ana başlık sona ermektedir. Üçüncü bölüm ise sistemdeki usulsüzlükleri ve yasal olmayan durumlar için bulunan kontrol sistemi üze­rinde durulan Control (Kontrol [108-116]) başlıklı yedinci ana başlıkla beraber sona ermektedir.

Yazar ele aldığı konuya ilişkin sonuç değerlendirmelerinde bulunduğu Summary and Conclusion (Özet ve Sonuç [117-122]) başlıklı dördüncü bölüm ve hem batı hem de doğu temelli genel bir bakışın sunulduğu Outlook (Genel Bakış [123-134]) başlıklı beşinci bölümle birlikte eserini son­landır­maktadır. Eser taşımacılık, ulaşım ve haberleşme konuları ile ilgili çalışmalar yapan kimseler için genel bilgiler sunması açısından faydalıdır ve söz konusu olan araştırma alanları için genel bir kaynak olarak değerlendirilebilir.