Konstantinos Paleologos

D. M. Nicol, Konstantinos Paleologos. Ankara 2013. Türkiye İş Bankası Yayınları, 160 sayfa (16 resim ile birlikte). Çev. E. Kurtluoğlu. ISBN: 9786053608523

Konstantinos XI. Palaiologos 1449-1453 yılları arasında dört yıl gibi çok kısa bir süre hükümdarlık yapmıştır. Kendisi imparator Manuel II. Palaiologos ve Sırp Prensi Konstantin Dragas’ın kızı pren­ses Helena’nın yedi oğlundan dördüncüsüydü. Babasının soyadı ile birlikte annesininkini de taşımaktaydı. Yaklaşık on asırdır ayakta duran Doğu Roma İmparatorluğu’nun ya da Edward Gib­bon’un adlandırmasıyla, Bizans İmparatorluğu’nun son imparatoruydu. Kendisi aynı zamanda yıkılışından 1123 yıl önce, 11 Mayıs 330’da Konstantinopolis’i kuran ve Hıristiyanlığı da meşrulaş­tıran imparator I. Konstantinos ile aynı adı taşımaktaydı. Ancak onunla aynı kaderi paylaşmamış­tır. Doğu Roma İmparatorluğu onun hükümdarlığının son zamanlarında bir avuç toprak parçasın­dan ibaretti. İmparatorluğunun başlıca sınırları ana hatlarıyla Konstantinopolis şehri ve çevresinin yanı sıra Mora Yarımadası’nın bir kısmı ile Kyklad Adaları’nın bazılarını ve buralara ek olarak diplomatik ilişkilerini sürdürdüğü Türklerin hâkimiyeti altındaki bazı bölgeleri kapsamak­taydı. Ortaçağın o görkemli imparatorluğu zaman ilerledikçe güçlenen Osmanlılar karşısında oldukça zayıf ve çaresiz bir duruma düştü.

Bu sırada, henüz yirmi bir yaşında Osmanlı tahtına geçen Sultan II. Mehmet’in en önemli amacı zayıflayan Konstantinopolis kentini fethetmek oldu. Fatih’in 29 Mayıs 1453’te Konstanti­nopolis’i fethi sırasında mücadelelerde XI. Konstantinos öldürülmüş; bu suretle kökleri IV. yüzyıla kadar inen Doğu Roma İmparatorluğu tarihe karışmış ve ortaçağ sonlanarak yeniçağ başlamıştır. İnceleme altına alınan bu eser de, Doğu Roma İmparatorluğu’nun son temsilcisi Konstantinos XI. Palaiologos’un doğumundan ölümüne kadarki hayat hikâyesine odaklanmaktadır. Buna ek olarak ölümünden sonraki zaman diliminde vuku bulmuş olaylar, ortaya çıkmış efsaneler ve bu efsane­ler üzerinden gerçekleştirilen tartışmalar da ele alınmaktadır. Bu kapsamda eser Soyağacı (VII-VI), Editörün Notu (IX-X) ve Önsöz’ün (XI-XII) ardından yedi ana bölüme ayrılmaktadır.

Küçülen İmparatorluk (1-19) başlıklı birinci bölüm, Konstantinopolis’in batısındaki Trakya kıyılarında 2 Mart 1354 yılında meydana gelen depremin ardından ortaya çıkan mevcut duruma yönelik gözlemlerle başlamaktadır. Bu kapsamda ayrıca imparator Konstantinos XI. Palaiolo­gos’un dedesi Ioannis Kantakuzenos, babası Manuel II. Palaiologos ve abisi Ioannes VII. Palaiolo­gos döneminde imparatorluğun durumu da inceleme altına alınmaktadır. Buna ek olarak Kons­tan­tinos XI. Palaiologos’un doğumu, ailesi ile olan ilişkileri, evlilikleri ve sürdürdüğü idari görevler hakkında da bilgilendirmelerde bulunulmaktadır.

Mistras’ta Despot (21-35) başlığına sahip ikinci bölümde ise Konstantinos XI.  Palaiologos’un Mora Yarımadası üzerinde yer alan Mistras kenti özelindeki despotluk süreci konu edinilirken, diğer yandan da kendisinin şehri kalkındırmak amacıyla yürüttüğü kültürel, ekonomik ve de sos­yal faaliyetler mercek altına alınmaktadır. Ayrıca Papalık önderliğinde toplanan Haçlı ordusu ile Osmanlı ordusu arasında 1444 yılında gerçekleşen Varna Savaşı Konstantinos XI. Palaiolo­gos’un söz konusu bu savaş sırasındaki stratejisi ve savaşın sonuçları ele alınmaktadır. Buna ilaveten ağabeyleri Theodoros ve imparator VIII. Ioannis’in Varna Savaşı’ndan dört yıl sonraki ölümlerine değinilmektedir.

Konstantinopolis’te İmparator (37-52) başlıklı üçüncü bölümde, Konstantinos XI.  Palaiolo­gos’un imparator VIII. Ioannis’in ölümünden sonra tahta geçmesi ve imparatorun taç giyme töreninin geçerliliği hakkındaki tartışmalara odaklanılmaktadır. Buna ek olarak kendisinin imparator olmasından sonra hanedanın kalıcılığının önem kazanmasından dolayı yeni bir eş ara­ma süreci ele almasından son olarak XI. Konstantinos ile Sultan II. Mehmet arasında 1449 yılında yapılan antlaşma ve bu antlaşmanın bozulma süreci anlatılmaktadır.

Konstantinopolis’in Düşüşü (53-71) başlığına sahip dördüncü bölümde ise imparator Konstanti­nos XI. Palaiologos’un kuşatmaya dayanabilmek için yaptığı savunma hazırlıklarına ve ayrıca imparatorun batı krallarına, Vatikan’a ve Mora Yarımadası’nda bulunan kardeşlerine gön­derdiği yardım çağrılarına ayrıntılı bir şekilde değinilmektedir. Buna paralel olarak Sultan II. Meh­met’in savaş hazırlıkları, şehri kuşatma ve fethetme süreci de ayrıntılı bir şekilde analiz edilmekte­dir.

Konstantinos’un Ölümü (73-91) başlıklı beşinci bölümde son Doğu Roma imparatoru Konstantinos XI. Palaiologos’un ölümü ve şehrin kaybedileceğiyle ilgili ortaya çıkmış kehanetler­den bahsedilmektedir. Buna ek olarak şehirden kaçmış olan din adamlarının XI. Konstantinos’un vefatıyla ilgili Papa’ya göndermiş oldukları mektuplara değinilirken diğer yandan imparatorun ölümü hakkında hem Müslüman tarihçiler hem de Hıristiyan din adamlarının yazmış oldukları anek­dotlar irdelenmektedir.

Ölümsüz İmparator (93-105) başlığına sahip altıncı bölümde imparator Konstantinos XI. Palai­o­logos’un dirilmesi ve Türkleri tekrar eski vatanlarına sürmesiyle ilgili efsaneler ele alınmak­tadır. Bu kapsamda 19. yüzyılın sonlarına doğru zamanın Hellen şairleri için önemli bir tema haline geldiğinden bahsedilmektedir.

Küllenen Korlar (107-124) başlıklı yedinci ve son bölümde Palaiologos Hanedanı’nın hayatta kalan erkek varislerinin Sultan II. Mehmet, Papalık ve Avrupa krallarıyla olan ilişkileri konu edini­lirken Avrupa’ya yayılmış olan evlilikler sayesinde hanedanın son ferdinin ölümüne kadarki süreç hakkında da kapsamlı bir değerlendirme yapılmaktadır. Son olarak evlilik veya kan bağı yolu ile kö­ken­lerini Palaiologos Hanedanlığı’na dayandıran kişilerin günümüze kadar süre gelen örnekle­rine de değinilmektedir. Eser Kısaltmalar (125), Kaynakça (127-135), Notlar (137-151) ve Dizin (153-160) kısımlarıyla sonlandırılmaktadır.

Genel olarak bu eserde yaklaşık on asırdır ayakta duran Doğu Roma İmparatorluğu’nun son imparatoru olan Konstantinos XI. Palaiologos’un yaşamı biyografik bir anlatım perspektifinde ele alınmaktadır. Buna ek olarak kendisinin ölümü hem Hıristiyanlar hem de Müslümanlar açısından tarihi kaynaklar ve de sözlü anlatılar ışığında sentezlenerek mercek altına alınmaktadır. Sonuç olarak değerlendirildiğinde, söz konusu eser yalın üslubu ve efsanelerle desteklenen anlatı me­todu sebebiyle Doğu Roma İmparatorluğu’nun son yüzyılına ilgi duyanların merakını karşılayabi­lecek bir çalışma niteliğine sahiptir.