Benefaction and Rewards in the Ancient Greek City: The Origins of Euergetism

 

M. D. GYGAX, Benefaction and Rewards in the Ancient Greek City: The Origins of Euergetism. London 2016. Cambridge University Press, 321 page. ISBN: 9780521515351

Bu eser, Hellen euergetism’inin kökenleri hakkında ilk kez derinlemesine bir analiz sunmaktadır. Eser, Giriş (1-18) kısmının yanında Eşzamanlı Yaklaşımlar (19-57), Bir Kurum Yaratma (58-106), Süreklilik ve Değişim: Yabancılar ve Sporcular (107-138), Süreklilik ve Değişim: Vatandaşlar (139-179) ve Euerge­tism’in Kapsamını Genişletme (180-250) olmak üzere beş bölümden oluş­maktadır.

Giriş (1-18) kısmı kendi içinde beş alt başlığa ayrılmaktadır. Bu kısımda, euergetism teriminin kökeni ve ne anlama geldiği açıklanmıştır. Bu terimin ilk kez kim tarafından ve nerede kullanıldığı belirtilmiş ve kullanımının yaygın­laşma süreci anlatılmıştır. Niçin Euergetism alt başlığı altında hayırseverlik mefhumunun kentler için önemine ve hayırseverler tarafından yapılan katkı­ların aynı zamanda toplum üzerindeki etkilerine dikkat çekilmiştir. Ayrıca, ha­yırseverlerin niçin onurlandırıldıklarından bahsedilmiştir. Örnekler ve Borçlar kısmında Hristiyanların ve Paganların hayırseverliğe karşı tutumları, Hellen-Roman hayırseverliği ve Yakın Doğu (Mısır ve İsrail) hayırseverliği arasındaki farklara değinilmiştir. Öte yandan H. Bolkestein, A. R. Hands ve P. Veyne’in eserlerindeki euergetism yorumları karşılaştırılmıştır. Cömertlik ve Yarar kıs­mında ise Antik Hellenlerdeki hediye alışverişi başka yerlerdeki örneklerle kı­yaslanmıştır. Hellen Tarihi ve Hediye Verme kısmında ise Hellen tarihinin farklı dönemleri incelenerek, toplumun en tepesinde bulunan bu kişilerin ba­ğış yapma (hediye verme) eğilimlerinin sebepleri açıklanmıştır.

Eşzamanlı Yaklaşımlar (19-57) ismini alan birinci ana bölüm üç alt başlık­tan oluşmaktadır. Kamu Bağışlarının Paradoksu kısmında, bazı kentlerde sa­dece kente katkıda bulunan kişilerin değil, aynı zamanda kente bağış yapma sözü verenlerin de henüz sözlerini yerine getirmeden onurlandırıldıklarına temas edilmiştir. Stellere, bağış vaadinde bulunan kişilerin isimleri ve vaat ettikleri bağışın miktarı yazıldığı belirtilmekle birlikte, yazar tarafından henüz gerçekleşmemiş bir bağıştan ötürü kişilerin niçin onurlandırıldıkları hakkında yorumlarda bulunulmuştur. Ayrıca, polis’lerin neden bireylerin sözlerini ye­rine getirmemesi riskini göze aldıkları izah edilmiştir. Toplumsal Yapılar ve Prensipler kısmında günümüz ile Eski Hellen Dönemi’nin “hediye alma ve kar­şılık olarak hediye verme” durumları kıyaslanmış ve iki dönem arasındaki farklara değinilmiştir. Ayrıca önemli tarihi kişiliklerin konuya ilişkin sözlerine yer verilmiştir. Yazar, yine içinde bulunduğumuz dönem ile Eski Hellen Dö­nemi’ni verilen hediyelere karşılık verme süresi açısından da mukayese et­miştir. Bunun yanında Eski Hellen Dönemi’nde hangi durumlarda kabul edi­len hediyeye karşılık verme zorunluluğunun ortadan kalktığı, tarihi olaylar­dan örnekler verilerek okuyucuya sunulmuştur. Akabinde alınan hediyeye karşılık olarak verilen hediyenin birbirine denk olması gerektiğinden bahse­dilmiştir. Bu denkliğin sadece maddi anlamda bir denklik olmadığı, yine tarihi olaylardan örnekler verilerek açıklanmıştır. Yapılan euergesia’lar karşısında kentlerin kendilerini borçlu hissetme durumlarına ve bu durumdan kaynak­lanarak yapılan iyiliğe karşılık verme ihtiyacına değinilmiştir. Ardından kent­lerin euergesia yapan kişileri onurlandırma sebepleri sıralanmıştır. İlerisini Düşünerek Yapılan Onurlar kısmında, henüz bağış yapmamış kişilerin neden onurlandırıldıkları ve bu onurlandırılmaların altında yatan çeşitli sebepler be­yan edilmiştir.

Eserin ikinci ana bölümü Bir Kurum Yaratma (58-106) başlığı altında kur­gulanmış ve bu bölüm üç alt başlıktan oluşturulmuştur. Euergetes’liğin İlk Aşamaları kısmında, ilk euergetes’lerin ve onların onurlandırılmalarının or­taya çıkışı nakledilmiştir. Bu konu incelenirken yazıtlardan faydalanılmıştır. Ayrıca yabancıların da onurlandırıldıklarına dikkat çekilmiş ve bu durum ör­neklerle desteklenmiştir. Sporcular da ilk euergetes’ler arasında yer almışlar­dır. Müsabakalarda zafer kazanan sporcuların birer euergetes olarak kabul edilip, çeşitli ayrıcalıklarla onurlandırılma süreci örneklerle izah edilmiştir. Kurumsal Olmayan Karşılıklılık kısmında, kent elitlerinin kurumsal olmayan katkılarından bahsedildikten sonra elitlerin kente nasıl ve neden katkıda bu­lundukları anlatılmış ve dönem özellikleri belirtilerek örneklerle açıklanmış­tır. Bu bölümde ayrıca, leitourgia teriminin kökeni hakkında bilgi verilmiş, bu terimin nereden türediği ve anlama geldiği ifade edilmiştir. Akabinde leitour­gia görevlerinin gönüllü ya da zorunlu görevler olup olmadığı tartışılmış, kentlerden örnekler verilerek, bu görevlerinin neler olduğu belirtilmiştir. Ay­rıca, zafer kazanan sporcuların kente katkı sağlayan kişiler olarak hangi ödül­lerle onurlandırıldıklarına değinilmiş ve bu ödüllerin sporcular üzerinde nasıl bir etkisi olduğu beyan edilmiştir. ‘Tyrannos’ların Cömertlikleri kısmında, ty­rannos’lar ve kentteki elit sınıf arasındaki farklar anlatılarak, tyrannos’ların kente yaptığı yardımların asıl sebepleri ifade edilmiştir. Bununla birlikte Ty­rannos’lar tarafından yapılan katkıların diğer elit kesimin yaptıklarından daha büyük olmasının, ayrıca tyrannos’ların bu elit kesimin yaptığı katkılara bir sı­nırlandırma getirmelerinin sebepleri sıralanmıştır. Yine bu konuyla ilgili ola­rak tarihi örneklere yer verilmiştir.

Süreklilik ve Değişim: Yabancılar ve Sporcular (107-138) başlığını taşıyan üçüncü ana bölüm üç alt başlığa ayrılmaktadır. Kent ve Yabancılar kısmında, MÖ V. yüzyılda başka kentlerde euergetes olarak onurlandırılan kişiler örnek­lendirilmiştir. Bununla birlikte proksenos ve euergetes unvanlarının birlikte anılması, bir kentte proksenos ve euergetes unvanı alan kişilerin diğer ayrıca­lıklarla onurlandırılmaları ve bahşedilen bu ayrıcalıkların içeriği anlatılmıştır. Ayrıca, proksenos ve euergesia terimlerinin köken olarak ilişkilerine temas edilmiştir. Kent ve Sporcular kısmında ise, sporcuların kent tarafından hey­kellerinin dikilerek onurlandırılmaları ve bu konuya ilişkin örneklere yer ve­rilmiştir. Sporcuların heykellerinin dikilmesi konusunda Klasik Dönem ve Hel­lenistik Dönem arasındaki farklar ifade edilmiştir. Öte yandan, sporcuların al­dıkları diğer onurlandırmalarla ilgili de bilgi verilmiştir. Atina İstisnacılığı kıs­mında, Atina kentinin, sporcu heykellerinin dikilmesi hususunda ilgili diğer kentlerden farklı oluşundan, ayrıca onursal heykel ve şahsi adak olarak hey­kel dikilmesi arasındaki farkların azlığından bahsedilmiştir. Sporcuların sitesis (bedava yemek hakkı) ve proedria (ön sırada oturma hakkı) ayrıcalığını aldık­larına değinilmiş ve bu konuyla ilgili örneklere yer verilmiştir. Bunların yanı sıra, bir kişinin heykelinin dikilmesinin aslında ne anlama geldiği belirtilerek, sporcuların heykellerinin dikilmesinin yaratacağı olumsuz sonuçlar vurgulan­mıştır.

Süreklilik ve Değişim: Vatandaşlar (139-179) başlığı altında iki alt başlıktan oluşmakta olan dördüncü ana bölümde, üçüncü bölümde temas edilen kente faydası dokunan yabancılar ve sporculara mukabil kente faydası olan sivillerden bahsedilmektedir. Beşinci Yüzyıl Atina’sında Sivil Bağış Örnekleri kısmında, Arkaik Dönem’de şahısların leitourgia görevleri dışında halka farklı şekillerde yardım etmeye başladıklarına değinilmiştir. Dönemin tarihi kişilik­lerinin ne tür yardımlarda bulundukları belirtilmiş ve bu yardımların gelenek­selleşme süreci hakkında bilgi verilmiştir. Bununla birlikte MÖ V. yüzyıl baş­larında Atina’da iki önemli siyasi sürecin, demokrasi ve emperyalizmin, de­mos’un kent elitlerinden yardım kabul etme konusunda yol açtığı değişiklik­ler açıklanmıştır. Daha sonra bu değişimlerin isonomia (yasa önünde eşitlik) fikrinin yaygınlaşması üzerine etkilerine dikkat çekilmiştir. Ayrıca MÖ 462’deki reformlardan sonra Atina’da ortaya çıkan yeni bağışçılardan söz edilmiş ve bu bağışçıların kente nasıl fayda sağladıkları anlatılmıştır. Kamusal Onurlara Doğru kısmında ise, yabancılar ve sporculardan sonra Atina’da ilk kez iki sivil vatandaşın heykellerinin dikilmesine yer verilmiştir. Devamında bu iki kişinin heykellerinin dikiliş nedeni ve bu heykellerin toplumda ne anlam ifade ettiği beyan edilmiştir. Kente faydası olan kişilerin heykel ve resimleri­nin yapılmasının dışında hangi şekillerde onurlandırıldıkları da değinilen diğer bir husustur.

Eserin son ana bölümü olan beşinci bölüm Euergetism’in Kapsamını Ge­nişletme (180-250) kendi içinde 4 alt başlıktan oluşmaktadır. Euergetism ve Savaş kısmında, resmi onurlandırılmaların hangi dönemde artarak bir akım haline geldiğine ve onurlandırma yapılan alanların genişlediğine yer verilmiş­tir. Konuyla ilgili olarak, Peloponnesos Savaşı’nda euergetes olarak kabul edi­lip, çeşitli şekillerde onurlandırılan komutanlar örneklendirilmiştir. Askeri yardımların dışında, mevcut rejimi korumaya yönelik girişimlerin euergesia olarak kabul edilip, onurlandırılmaları örneklerle izah edilmiştir. İmparator­luk Olmadan Hayırseverler kısmı ise, heykellerle onurlandırılan komutanların örneklerine ayrılmıştır. İçlerinden birine onursal vatandaşlık verilmesine dik­kat çekilmiştir. Bunun yanında Peloponnesos Savaşı’ndan sonra Atina’nın mali durumu hakkında bazı bilgiler nakledilmiştir. Elit sınıfın kenti finanse et­mesi için gönüllü olmaya zorlandığına dikkat çekilmiş ve elit sınıfın bu durum hakkındaki bakış açısına temas edilmiştir. Ayrıca, leitourgia, epidosis ve eisp­hora’nın genelleşmesi hakkında bilgi verilmiş ve kente katkıda bulunmanın MÖ V. ve IV. yüzyıllarda ne manaya geldiği ifade edilmiştir. Euergetik Sistem kısmında ise, euergesia’ya farklı bir bakış açısıyla yaklaşılmaya başlandığı ve euergetes’lerin onursever (philotimos) olarak onurlandırıldıkları anlatılmıştır. Ayrıca vatandaşlık hakkı ile onurlandırılan kişilerin sitesis değil, deipnon ile onurlandırılmasından bahsedilmiştir. Bunların yanı sıra, bazı yazarların kse­nia ve deipnon terimleri hakkındaki yorumları aktarılmıştır. Eserin sona erdiği Sonsöz: Sonuç ve Neden İlişkileri kısmı ise, yapılan euergesia’lar ve bu euer­gesia’lara karşılık olarak yapılan onurlandırmaların dönemsel farklılıklarına tahsis edilmiştir. Bu kısımda ayrıca yapılan hayırseverlikler ile onurlandırma­lar arasında neden-sonuç ilişkisi çerçevesinde konuyla ilgili örnekler zikredil­miştir.