Mitolojiden Alegoriye

Z. İNDİRKAŞ, Mitolojiden Alegoriye. İstanbul 2015. Tekhne Yayınları, 86 sayfa (34 resim ile birlikte). ISBN: 9786058481732

Prof. Dr. Zühre İndirkaş’ın kaleme aldığı ’Mitolojiden Alegoriye’ isimli çalışma 2015 yılında Tekhne yayınları tarafından yayımlanmıştır. Çalışmanın yazarı An­kara Üniversitesi Dil Tarih ve Coğrafya Fakültesi, Klasik Arkeoloji ve Sanat tarihi dallarında öğrenim görmüş, İstanbul Üniversitesi Arkeoloji ve Sanat Ta­rihi bölümünde ve bir süre Londra’da çalışmalarını sürdürerek 1990 yılında doktorasını tamamlamış, 2013 yılında İstanbul Üniversitesi’nden emekli ol­muştur. Yazarın ayrıca; Ana Tanrıça Kybele ve Çağdaş Türk Resmindeki izdü­şümleri (2001), Türklerde Hükümdar Tacı Geleneği (2002), Alttürkischen My­th­en in Mittelasien und Ihr Waiterleben in Anatolien (2003), Türk Mitosları ve Anadolu Efsanelerinin İzsürümü (2007) ve Antik Yunan’da Mitos’un Serüveni (2017) isimli kitap çalışmaları ve Anadolu Kültürü, mitoloji ve iko­nografi üzerine yurtiçi ve yurtdışında yayınlanan çeşitli makaleleri bulun­maktadır.

Eser; üç ayrı makalenin ve “Başlarken” başlıklı giriş kısmının yer aldığı dört bölüme ayrılmaktadır. İlgili makaleye ait notlar, makalenin yer aldığı bölü­mün bitiminde, çalışmada incelenen yapıtların resimleri eserin sonunda top­luca yer almaktadır. Çalışma üç ayrı mitosta yer alan kimliğin (Prometheus, Oidipus ve Sfenks, Ganymedes) tarih boyunca geçirdiği anlam dönüşümlerini ve yapıtlardaki alegorik yorumlarını sunarak incelemektedir. Yazar, Başlarken (11-15) bölümünde çalışmanın içerdiği makalelerin ele alınış yöntemini, kap­samını ve amacını aktarmaktadır. Erwin Panofsky’nin sanat yapıtını inceleme yöntemiyle mitoslarda yer alan kimliklerine, batı resim sanatındaki yansıma­larına ve geçirdiği anlamsal dönüşümlere odaklanılacağı bilgisi sunulmakta­dır. Bu bağlamda devamında gelen Batı Sanatı ve Mitologya alt başlığında ya­zar mitosun tanımını yaparak, antikiteden başlayarak Ortaçağ’a kadar sü­re­gelen mitos eleştirilerinin ve gelişen alegorinin genel sunumunu vermekte­dir. Başlık altında Hellen mitoslarındaki tanrıların ahlaksal çelişkilerine meta­forik anlamlar yükleyen ilk düşünürlerle birlikte, Ortaçağ Hıristiyan bakışının mitoslarla uzlaştırılma çalışmaları açılmaktadır. Sunulan tarihsel açıklamala­rın doğrultusunda mitosun sanata tükenmez bir esin kaynağı olduğu ifadesi, Andre Gide’nin “hiçbir susuzluğun tüketemediği Philemon’un testisi” deyi­şiyle birlikte verilmektedir.

 Bölüm 2: Prometheus İmgesinin Çağlar Boyu Geçirdiği Dönüşüm (15-39) baş­lığı Can Yücel’den alıntılanan bir şiirle başlamaktadır. Prometheus’la karşı­laştığımız ilk kaynağı Hesiodos olarak belirleyen yazar, Hesiodos’un, tra­gedya yazarı Aiskhylos’un ve Platon’un Prometheus mitosuna bakışlarını açtıktan sonra aralarındaki yaklaşım farkına ve mitosun değişimine dikkat çe­kerek, karşılaştırmalı incelemesini yapmaktadır. Yazılı gelenekteki dönüşüm­ler saptandıktan sonra görsel betim örnekleriyle ilişkisi ele alınmaktadır. Ese­rin sonunda da resimlerine yer verilen antikiteden günümüze kadarki Pro­metheus mitosunu ele alan bu örnekler, yazarın ifadesiyle “din, felsefe, sa­nat­çının kişiliği ve çağının kültürel yapısı kapsamında” değerlendirilmektedir. Bu bağlamda Prometheus mitosunun MÖ V. ve IV. yüzyıllarındaki ilk görsel betimlerinin Hesiodos örnekleriyle uyuştuğunu ifade eden yazar, örnek sunduğu yapıtlarla düşüncesini desteklemektedir. Devamında IV. yüzyıldaki örneklerle Aiskhylos’un etkisini açıklamakta, Platon’daki örneklerin görüle­bilmesi içinse MS II ve III. yüzyılların gelmesi gerektiğini belirtmektedir. Bu dö­nemden itibaren Hıristiyan etkileriyle değişen yaklaşımı ele alan yazar, ay­nı zamanda mitosun Yeni-Platonculuk felsefesiyle olan bağını kurmaktadır. Devam eden yüzyıllarda mitosa bakışın yeniden dönüştüğünün bilgisi veril­mek­te, tarihsel ve alegorik yorumlar Rönesans, Aydınlanma Dönemi yapıtları üzerinden değerlendirilmektedir. Bahsi geçen yapıtlar arasında vazolar, lahit­ler, yağlıboya, gravür ve tavan resmi gibi çalışmalar bulunmaktadır.

Bölüm 3: Gustave Moreau; Tarih Resmi ve ‘Oidipus ve Sfenks’ Üzerine İko­nografik Yorumları (39-53) başlığı Sophokles’in ’Kral Oidipus’ isimli tragedya eserinden alıntılanan bir bölümle başlamakta ve eserin içeriği hakkında bilgi­ler verilmektedir. Fransa’da ikinci imparatorluk döneminde, içeriğini tarihsel ve dinsel metinler, mitoloji ve edebiyat yapıtlarından alan alegorik resimler ola­rak tanımlanan tarih resimlerine olan ilginin, Alexandre Cabanel’in ’Ve­nüs’ün Doğuşu’ ve de Paul Baudry’nin ‘İnci ve Dalga’ benzeri nü eserlere yö­nelmesi çerçevesinde gelişen eleştirilerin ve savunuların yürütüldüğü dönem özetlenmektedir. Bu dönemde Gustave Moreau’nun konusunu Sophokles’in ’Kral Oidipus’ eserinden alan ’Oidipus ve Sfenks’ adlı eseriyle tarih resminin tekrar Fransız resim sanatı gündemine taşındığını ifade eden yazar, esere yöneltilen eleştirileri ve değerlendirmeleri sunmaktadır. ’Oidipus ve Sfenks’ eserinin benzer eserlerle olan karşılaştırmalı, detaylı değerlendirmesi, bahsi geçen dönemde yaşanan gelişmelerin eserin içeriğine olan etkisiyle birlikte yapılmaktadır. Yazar bölümü şöyle özetlemektedir; “Diyebiliriz ki Moreau, Oidipus ve Sfenksle tarih resmine yeni bir boyut kazandırmaya çalışırken, dö­nemin ahlak ve estetik değerlerini kendi inanç ve düşünce dünyasının sembol­leri aracılığıyla eleştirmiş ve kendi kişisel mitoslarını Sophokles’in ünlü traged­yasına katmıştır”.

Bölüm 4: Rubens ve Ganymedes Mitosunun İkonografik Yorumları (53-63) başlığında ’Homeros İlahileri’ isimli çalışmadan bir bölümle giriş yapıl­makta­dır. Devamında Ovidius’un ’Metamorphoses’ ve Homeros’un ’Ilias’ eseri üze­rinden Ganymedes mitosu açılmaktadır. Tanrı Zeus’un ölümlülerin en güzeli olan Ganymedes’e vurulup onu kaçırmış olması, mitosa farklı yorumların getirilmesine neden olduğu belirtilmektedir. Mitosa yapılan tinsel ve erotik yo­rumlardan Ortaçağ’da Hıristiyanlık ahlakıyla birlikte tinsel yorumun ön pla­na çıkması ve Yeni-Platonculuk anlayışıyla beraber ruhun cennete uçuşunun simgesi olması konu özelinde dikkat çekmektedir. Bu bağlamda Peter Paul Ru­bens, Michelangelo, Boccacio ve Petrarca’nın mitos hakkındaki eserleri değerlendirilerek çalışma sonlandırılmaktadır.