Anadolu’da Roma Eyaletleri: Augustus Dönemi

K. TAŞDÖNER, Anadolu’da Roma Eyaletleri: Augustus Dönemi. İstanbul 2017. Bilge Kültür Sanat Yayınları, 216 sayfa (2 harita ile birlikte). ISBN: 9786059521017

­

Eskiçağ Tarihi alanında eğitim veren Yrd. Doç. Dr. Kevser Taşdöner’in 2013 yılında “Roma İmparatoru Augustus Dönemi Anadolu: Eyaletler ve Bağımlı Kral­lıklar” adlı doktora tezinden üretilen bu kitap, her ne kadar Augustus Döne­mi ile sınırlandırılmış bir başlıkla karşımıza çıksa da aslında Roma’nın eyalet sistemini ve politikasını içerecek kadar kapsamlıdır. Kitabın Önsöz’ünde (9-12) Roma’nın kuruluşu, gelişim süreci ve Augustus zamanında Roma’nın Ana­dolu’daki sınırına ilişkin yorumlar göze çarpmakta olup, kitabın Türkçe dilinde yazılan ilk monografik çalışma olduğu vurgulanmaktadır. Önsözü takiben ya­zar, eserinde kullandığı antik yazarların ad ve eser kısaltmaları ile bilimsel kı­saltmaları Kısaltmalar (13-16) başlığı altında okuyucusuna sunmaktadır.

Roma’nın MÖ 753 yılında İtalya’dan akan Tiber Nehri kıyısında kurulmasın­dan hareketle, önemli bazı tarihsel noktalara değinilerek, MÖ 126 yılında As­ya’nın eyalet oluşuna kadar geçen süre kitabın Giriş’inde (17-22) genel bir Roma Tarihi anlatımı şeklinde tasvir edilmiştir. Girişi takiben yazar, kitabını dört bölüm altında incelemektedir. Caesar’ın öldürülmesinden önceki süreci ve Au­gustus’un princeps olup yaptığı reformları inceleyen birinci bölüm Augustus: Roma’nın Princeps ve İlk İmparatoru (23-46) adını taşımaktadır. Söz konusu sü­re­ci MÖ 40’lı yıllardan Caesar ile başlatan yazar, Augustus’un başa geçişini, al­dı­ğı yetkileri, başarıları ve evlilikleri üzerinden oluşan Iulius-Claudius Hane­danı’na kısaca değindikten sonra Augustus’un Reformları’nı (39-45) senato ve senatörler, sosyal yaşam, evlilik ve hukuk, askerlik ve eyalet açısından ayrı baş­lıklar altında birer sayfalık özetler halinde okuyucusuna aktarmaktadır.

Eserin ikinci bölümü Genel Hatlarıyla Cumhuriyet Dönemi Roma Eyaletleri (47-86) başlığını taşımaktadır. Altı başlıkta eyalet kavramına, eyalet yöneti­mine, kanunlarına ve eyaletlere yönelik yapılan magistratus atamalarına yer ve­ren yazar ilkin Roma “Provincia”sı ve “Eyalet” (49-60) kavramlarına ayrıntılı bir açıklık getirmektedir. MÖ 753 yılında Roma’nın kurulmasının ardından geli­şen provincia kavramının başta, bugünkü anlamıyla bir eyaletten ziyade, MÖ 241 yılında son bulan Birinci Kartaca Savaşı’nın ardından Sicilya’nın ilk provincia olarak belirlenip MÖ 227/6 yılında ilk praetor rütbeli magistratus’un atanma­sına değin “görev-eylem alanı” olarak kullanıldığı vurgulanmaktadır. Zamanla bir gelenek haline bürünen bu görev-eylem alanı siyasi açıdan delinmeye çalı­şıl­mıştır. Yazar, başarısızlıkla sonlanan bu girişimleri Provincia Geleneğini Boz­mak Anlamında Sonuçsuz Girişimler (60-61) başlığı altında kısaca örnekle­mektedir. Eyaletlerin Kuruluşları ve Yönetimi (61-67) konusuna MÖ 241 yılında Kartaca’nın Sicilya Adası’ndan sürülmesiyle elde edilen ilk eyalet Sicilya üzerinden değinilmektedir. Yeni kurulan bir eyalet için gönderilen praetor rüt­beli vali ile diğer önemli bazı memuriyetlerden bahsedilmekte olup; toplanan vergiler, toprak sistemi gibi eyaletle ilişkili konulara tarihsel süreç çerçevesinde yer verilmektedir. Ancak eyaletlerdeki sistemde ortaya çıkan kötü durumlar için bir eyalet yasasının (Lex Provinciae) olup olmadığının kesin olarak bilin­mediğini bildiren Taşdöner, eyaletlerde oluşan bazı olumsuz durumlar için çı­karılan yasaları Eyaletlerde Kötü Yönetim ve Eyaletlerle İlgili Kanunlar (67-78) başlığı altında örneklerle irdelemektedir. Aynı şekilde yazar, Eyalet Valileri: Rüt­be, Görev, Yetki ve Sorumlulukları’nı (78-80) Hispania özelinde örneklen­dirmektedir. Valilerin, promagistratus olarak atandıklarını fakat provincia içeri­sinde birer magistratus yetkisine sahip oldukları konusuna, bu yetkinin sınırla­rını da çizerek, imperium yetkileri dâhilinde kendilerine yardımcı olan memuri­yet­lerden (quaestor, legatus, scriba ve comites vb.) söz ederek değinmektedir. Buraya değin, bölüm başlığından da anlaşılacağı üzere, Cumhuriyet Dönemi Ro­ma eyaletleri genel bir bakış açısıyla anlatılmaktadır. Bölümün son konunu ise Cumhuriyet Döneminde Kurulan Roma Eyaletleri (81-86) oluşturmaktadır. MÖ 241 yılında Sicilya’nın eyaletleştirilmesinden başlayarak, özet şeklindeki tarihsel süreçleriyle birlikte, Augustus’un imparator oluşuna kadar yıl yıl Ro­ma’nın Cumhuriyet Döneminde kurduğu eyaletlere yer verilmektedir.

Üçüncü bölüm Anadolu’da Roma Eyaletleri ve Yönetimi (87-154) başlığıyla eserin asıl konusunu barındırmaktadır. Söz konusu bölümde ilkin Augustus ve Anadolu Eyaletleri (89-90) başlığı altında MÖ 27 yılında Augustus’un yapmış olduğu eyalet reformuna ilişkin genel bir bakış bulunmaktadır. Bu reform so­nucu oluşturulan Senato Eyaletleri (90-99) ve Augustus’un (İmparator) Eyalet­leri (99-117) ayrı iki başlık altında tanıtılmaktadır. Senato eyaletleri olan Asia Eyaleti (90-96) ile Bithynia Eyaleti (96-99) geniş bir bakış açısıyla hem Perga­mon hem de Bithynia krallıklarının Roma’ya vasiyetle kalış yıllarından başlaya­rak kronolojik bir şekilde anlatılmaktadır. İmparator eyaletleri olan Kilikia Eyaleti (99-106) ile Augustus’un kurduğu ilk ve son eyalet olan Galatia Eyaleti (106-111) senato eyaletlerinde olduğu gibi geniş bir anlatıyla okuyucuya sunul­maktadır. Özellikle eyaletlerin tarihsel süreçlerine ve bu süreç içindeki sınır değişimlerine ayrıntılı olarak yer verilmektedir. Eyaletlerin Yönetimi’nin (111-117) ise senato tarafından atanan valilerce idare edildiğine, ancak Augustus’un da imparator eyaletlerine eski consul ve praetor’lar arasından seçtiği devlet adamlarını legatus Augusti propraetore olarak atadığına değinilmektedir. Senato tarafından atanan Eyalet Valileri (117-123) ile Vali Yardımcıları’nın (123-128) görev süresi bir yıl olarak belirlenmiş olmasına karşın legatus Au­gusti propraetore olarak imparator tarafından yapılan atamalarda belirli bir süre sınırlamasına gidilmediğine değinen yazar, Asia Eyaleti’ndeki valilere ilişkin bir takım bilgileri de eserinde detaylıca açıklamaktadır. Eyaletlerde Adli İşler (128-142) Cumhuriyet Dönemi’nde olduğu gibi Augustus Reformundan sonra da eyalet valilerince yürütülmüştür. Mahkemeler ise kentlerde kurulan conventus’lar vasıtasıyla yapılırdı. Bu hususta, mahkemenin kurulacağı kent ile bu kentin bağlı olduğu bölgeye (Conventus Iuridicus) örnek olarak Asia Eyaleti verilmiş olup, bu eyalette kurulan conventus’lara ilişkin önemli bazı açıklama­lara yer verilmiştir. Augustus’un yaptığı bir diğer reform da orduları kendine bağlamaktı. Eyaletlerde Roma Garnizonları (142-147) başlığı altında Anado­lu’daki eyaletlerin inermes (garnizonsuz) oluşundan bahseden yazar, çoğun­luk­la Augustus’un kurduğu ilk ve son eyalet olan Galatia’yı başat örnek olarak benimseyerek eyalette yer alan lejyonlar ile yardımcı birlikler hakkında bilgi ver­mektedir. Eyaletle ilgili önemli bir diğer durum ise Vergiler ve Vergi Mül­tezimleri’dir (147-153). Söz konusu başlık altında Roma’nın, vergi sistemini Syrakusai kralı Hieron’un düzenlemesinden aldığı, ödenen vergi çeşitleri ve Asia Eyaleti vergi/gümrük istasyonlarına ilişkin veriler derlenmiştir.

Eserin son ve dördüncü bölümü Kentler, Koloniler, İmparator Kültü ve Koi­nonlar (155-193) başlığını taşımaktadır. Kentler ve Kentleşme (157-174) konu­sunda Augustus Dönemi’ndeki özgür kent statüsündeki kentlere ve Augus­tus’tan çeşitli nedenlerle yardım gören kentlere ilişkin veriler eyaletlere göre ayrıntılanmıştır. Aynı zamanda hem Caesar hem de Augustus tarafından kuru­lan Koloniler (174-177) aldıkları yeni adlarıyla belirtilmiş olup, bazı kolonilerin yönetimindeki unsurlara değinilmektedir. Roma ve Augustus Kültü (177-184) başlığı altında tanrısallaştırılan Caesar’ın yanı sıra Actium Savaşı sonrasında adı­na tapınaklar dikilen Augustus’un imparator kültüne değinilmektedir. Aynı şekilde hangi kentlerde Roma, hangi kentlerde Augustus ve hangilerinde Roma ve Augustus kültünün olduğu ve hangilerinde bu kültlere ilişkin tapınakların var olduğu üzerine yorum ve araştırmalar yapılmıştır. Eyaletlerde yer alan koinon­ların işlevine, bu koinonların memurlarına ve söz konusu memurların görev ta­nımları ile görev sürelerine Eyalet Koinonları (184-193) başlığı altında yer veril­mektedir.

Son bölümü takiben biri Augustus Dönemi Roma İmparatorluğu’nu, diğeri Augustus Dönemi Anadolu’daki Eyaletleri gösteren iki harita (194-197), bir Bibliyografya (198-211) ve bir Dizin (212-216) ile eser sonlandırılmıştır.