Crusades and Memory Rethinking Past and Present

M. CASSIDY-WELCH & A. E. LESTER (Eds.), Crusades and Memory Rethinking Past and Present. London – New York 2015. Routledge, 172 sayfa (1 harita ile birlikte). ISBN: 9781138860650

Papa II. Urbanus’un 27 Kasım 1095 tarihinde Clermont Konsili’nde Deus Vult! sloganıyla verdiği vaazlarla fiilen başlayan Haçlı Seferleri hareketi, dünya ta­rihinin önemli bir kısmını teşkil eder. 1291 yılında Akkâ’nın düşüşü, Hristi­yanların Doğu’daki varlıklarına son vermiş olsa da Haçlı ruhu Osmanlıların yük­selişe geçtiği 15. yüzyılda dahi canlı tutulmuş; hatta 21. yüzyılda Batı dün­yasının Yakın Doğu’ya müdahalesi bir nevi Haçlı Seferi olarak nitelendirilmiş­tir. Haçlı Seferleri çeşitli halkların kutsal savaş algısını şekillendirmiş; savaşa katılan insanların ve kazanılan zaferlerin hatıralarının yaşatılması ile bireysel ve kolektif belleğin oluşumunda etkili olmuştur.

Crusades and Memory Rethinking Past and Present (Haçlı Seferleri ve Bel­lek Geçmişi ve Geleceği Yeniden Düşünmek) adlı eser alışılmışın dışına çıka­rak Haçlı Seferleri’ni bellek ile ilişkilendirerek ele almaktadır. Editörler, 2014 yılında Journal of Medieval History dergisinin 40. sayısında yayınlanan, konu­ya ilişkin makaleleri bir araya getirmişlerdir. Eserde, Contents (İçindekiler [v]), makalelerin dergide yer alan künyelerinin sunulduğu Citation Informa­tion (Atıf Bilgisi [vii-viii]) ve esere katkıda bulunan araştırmacıların tanıtıldığı Notes on Contributors (Katkıda Bulunanlar Üzerine [ix-x]) kısımlarının ardın­dan bellek ve Haçlı Seferleri’ne dair çalışmalara yer verilmiştir.

Eserin giriş niteliğindeki makalesi Memory and Interpretation: New App­roaches to the Study of the Crusades (Bellek ve Yorum: Haçlı Seferleri’ne ilişkin Yeni Yaklaşımlar [1-12]) M. Cassidy Welsch ile Anne E. Lester’in ortak çalışmasıdır. Editörler belleğin tarih metodolojisine girişini Annales ekolünün doğuşuyla bağdaştırırlar. Ekolden doğan “kolektif zihniyetler” kavramı psiko­loji, sosyoloji ve tarihi yakınlaştırarak tarih yazımına farklı bir bakış açısı ka­zan­dırmıştır. Çalışma, Haçlı Seferleri’ne ilişkin yeni araştırmalar ve tarih ya­zım geleneğindeki yeniliklerden bahsedilmesinin ardından esere katkı sağ­layanlar hakkında kısa bir tanıtım ile son bulur.

Cecilia Gaposchkin tarafından kaleme alınan The Echoes of Victory: Liturgical and Para-Liturgical Commemorations of the Capture of Jerusalem in the West (Zaferin Yankıları: Kudüs’ün Alınmasına dair Batıdaki Dini ve Lâik Anımsamalar [13-34]) adlı makalede, 15 Temmuz 1099’da Kudüs’ün Haçlılar tarafından ele geçirilmesinin Batı’da bayramlar ve ilahiler gibi ritüellerde yer alarak toplumsal ve de bireysel belleğe kazınması ele alınır. Siyasi olayları kutsamak şeklindeki bu tarz bir yaklaşımın alışılmışın dışında olduğunu belir­ten yazar, bu uygulamanın Batı’daki Kudüs algısının ne denli önemli oldu­ğunu gösterdiğine dikkat çekmektedir.

True Romans: Remembering the Crusades among Eastern Christians (Ger­çek Romalılar: Doğu Hristiyanları arasında Haçlı Seferleri’nin Hatırlanması [35-50]) adlı makalede Christopher MacEvitt, I. Haçlı Seferi’nin, başta Yakûbi ve Ermeni olmak üzere Doğu Hristiyanları tarafından tarihsel ve kolektif bel­lekleri ışığında nasıl değerlendirildiğinin izini sürmektedir. Daniel kitabındaki ‘4 canavar’ anlatısının Doğu Hristiyan kimliğindeki yerini aydınlatan çalış­maya göre 4. ‘canavarın/imparatorluğun’ Roma olduğunu varsayan anlayış doğrultusunda Doğu Hristiyanları, apokaliptik bir bakış açısıyla I. Haçlı Seferi ile Doğu’ya gelen Frankları ‘gerçek’ Romalılar olarak görmüşlerdir. Bu bağ­lamda Doğu Roma’nın temsil ettiği Hristiyanlık ile İslamiyet arasındaki denge bozulmuş; Franklar Doğu Ermeni ve Süryani kroniklerinde Doğu Romalıların yerini almıştır.

Constructing Memory: Holy War in the Chronicle of the Poles by Bishop Vin­centius of Cracow (Belleğin İnşası: Krakow’lu Psikopos Vincentius’un Chro­nicle of the Poles İsimli Eserinde Kutsal Savaş [51-65]) adlı çalışma 12. yüz­yılda kaleme alınan ve Polonya tarihine ilişkin eseri analiz eder. Darius van Güttrer-Sporzyński, Piast Hanedanı’nın 1147, 1166, 1192 yıllarında putpe­rest Prusya kabilelerine yapılan seferler ile tahtı ele geçiren II. Kazimiers’in ‘kutsal savaş’ olgusu aracılığıyla meşruiyetini pekiştirmeyi hedeflediğini ileri sürmektedir. Kronik, Polonyalıların daha sonraki Haçlı Seferleri’ne katılı­mın­da da tarihsel bir dayanak teşkil eder.

Nicholas L. Paul, In Search at the Marshal’s Lost Crusades: The Persistence of Memory, the Problem of History and the Painful Birth of Crusading Ro­monce (Marshal’ın Kayıp Haçlı Seferi’nin İzinde: Belleğin Devamlılığı, Tarihin Problemleri ve Haçlı Edebiyatı’nın Sancılı Doğuşu [67-85]) başlıklı çalışma­sında şövalye William Marshal (ölüm: 1219) için John adlı biyografi yazarının kaleme aldığı “The History of William Marshal” adlı eserindeki 1184-1186 yıl­ları arasındaki boşluğa açıklama sunmaktadır. Şövalye William’ın Pembroke ve Striguil düklüğü ve III. Henry’nin kral naipliği sırasındaki başarılarına detay­larıyla yer veren yazar, 1187 yılında Kudüs’ün düşüşü ve Kutsal Haçın Müs­lümanların eline geçmesiyle Hristiyanların uğradığı bozguna değinmemek için bu döneme 19.214 dizelik eserinin yalnızca 11 dizesinde yer vermiştir. Dönemin diğer eserlerinde de yazarların bu tutumu tarihsel gerçeklik ve an­latı arasında seçim yapmalarını zorlaştırarak Haçlı edebiyatının doğuşunda bir handikap oluşturmuştur.

Anne E. Leister, What Remains: Women, Relics and Remembrance in the Aftermath of the Fourth Crusade (Geriye Kalan: Dördüncü Haçlı Seferi’nin Ar­dından Kadınlar, Kalıntılar ve Hatıra [86-103]) adlı makalesinde Dördüncü Haç­lı Seferi’ne dair bireysel ve toplumsal hatıralarını Konstantinopolis’in La­tinler tara­fından ele geçirilmesi üzerine sefere katılan üst düzey savaşçı ve ida­recilerin baş­ta eşleri olmak üzere gönderdikleri kutsal kalıntılar ekseninde ele almaktadır. Ge­nel­de geri dönmeyen eşlerinin hatıralarını önce bireysel koleksiyonlarında sakla­yan kadınlar daha sonra bu kalıntıları manastır ve katedrallere vakfetmek sure­tiy­le topluma mal etmişlerdir. Bu anlamda kalın­tıların Doğu’dan ve Konstantino­polis’ten batıya doğru yolculuklarında kadın­ların üstlendiği aracı rol ve Avru­pa’daki insanların Haçlı Seferleri’ne bakışı ile seferlere katılanların hatırası aracılı­ğıyla oluşturulan toplumsal bellek maka­lede örneklerle incelenmiştir.

Müstakil bir eserin bu kez V. Haçlı Seferi bağlamında ele alındığı bir diğer çalışma olan Hiliam J. Purkins’in Memories of Preaching for the Fifth Crusade in Caesarius of Heisterbach’s Dialogus Miraculorum (Caesarius of Heister­bach’ın Dialogus Miraculorum’un da V. Haçlı Seferi’ne dair Vaaz Hatıraları [104-120]) adlı makalesidir. DM Sisteryen Keşiş adaylarının eğitimi amacıyla 13. yüzyılın ilk yarısında kaleme alınmıştır. 1213 yılında Papa III. Innocenti­us’un vaazı ile başlayan V. Haçlı Seferi ile çağdaştır. Dolayısıyla yazar eserinde Olivier of Paderborn, Keşiş Henry ve de Birader Bernard gibi dönemin va­izlerinin vaazlarına yer vermiştir. Eser bir Haçlı tarihi olmamakla birlikte keşiş adaylarına Doğu’daki dindaşlarının mücadelelerini unutturmamak ve negoti­um crucis’e olan sorumluluklarını kendilerine belletmek açısından önemlidir.

‘O Damietta’; War Memory and Crusade in the Thirteenth-Century Egypt (‘Ah Dimyat’: 13. Yüzyılda Mısır’da Savaşa Dair Anılar ve Haçlı Seferleri [121-135]) adlı çalışmada Megan Cassidy-Welch, Dimyat liman kenti ekseninde vu­ku bulan V. ve VII. Haçlı Seferleri özelinde savaş olgusunun savaşa katılan­lar açısından birey­sel bellek üzerindeki etkileri ve Hristiyanlık tarihine ilişkin anlatılarda oynadığı ro­le değinir. Savaş alanının fiziksel koşullarını, kutsal bir amaca hizmet ederek hatır­lanma olgusunun Haçlı Seferleri’ndeki önemini ve savaş hatıralarının sonraki seferlerde kullanılacak stratejiler açısından algı­lanışını irdeler.

Playing at Crusade: Cultural Memory and its Re(creation) in Jean Bodel’s Jeu de St. Nicholas (Haçlı Seferleri’ne Dair Bir Oyun Metni: Kültürel Bellek ve Jean Bodel’in Jeu de St. Nicholas’ın da (Yeniden) Yaratımı [136-155]) Sarah Lambert’e ait bir çalışmadır. Yazar, 1200 yılında Jean Bodel’in, St. Nicholas’ın bir Afrika kralı­na karşı başarılı olup onun Hristiyan olmasına dair hikâyeyi Haç­lı Seferleri kon­septine uyarladığı eserini ele alır. Hristiyanların Doğu’daki varlıklarının düşüş­te ol­duğu bir zamanda belki okuryazar olmayan kesim için yazdığı oyunun me­kân, dekor, replikler üzerinden incelemesi yapılarak Haçlı Seferleri’nin 13. yüzyıl­da Fran­sa’da popüler kültürün parçası olarak kültürel belleğe nasıl işlendiği ana­liz edilir.

19. yüzyıldan bu yana siyasi, ekonomik, sosyal ve kültürel boyutlarıyla detaylı incelemelere tabi tutulan Haçlı Seferleri’nin tarih ve toplumlar üzerin­de bu denli iz bırakırken Ortaçağ’da bireysel ve toplumsal belleğin oluşumun­da sahip olduğu rolün ele alınmaması bir ironi teşkil eder. Haçlı Seferi’ne hatı­ra, hatırlama, hatır­lan­ma veya unutmak kavramlarından yola çıkarak seferlerin edebi yapıtlar, dini ritüeller, tarihi kaynaklarda yer aldığı şekliyle toplumların ve bireylerin hafızala­rında nasıl yer ettiği ve kimliklerinin oluşumunu ne şekilde etkilediği meselele­rine değinen eser, seferlere dair farklı bir bakışı açısı ve düşünme tarzı sunması bakımından önem taşır.