Arkeoloji, Epigrafi, Jeoloji, Doğal ve Kültürel Peyzaj Yapısıyla Tlos Antik Kenti ve Teritoryumu

T. KORKUT (Ed.), Arkeoloji, Epigrafi, Jeoloji, Doğal ve Kültürel Peyzaj Yapısıyla Tlos Antik Kenti ve Teritoryumu. Ankara 2015. T.C. Seydikemer Kaymakamlığı Yayınları, 514 sayfa (417 resim, 17 tablo, 19 çizelge, 10 şekil ve 17 çizim ile birlikte). ISBN: 9786056576300

Taner Korkut’un editörlüğünü üstlendiği eser Lykia’nın Ksanthos (Eşen) Vadisi içerisinde yer alan Tlos antik kenti ve teritoryumu hakkında, eserin yayın tarihine kadar yapılan arkeolojik, epigrafik, jeolojik, doğal yapı ve kültürel peyzaj çalışmalarının belgelenip derlenmesi ve bilimsel sunuşunu kapsamaktadır. Çalışmada yoğun miktarda resim, tablo ve çizelge gibi görsel belgeleme türlerine başvurulmuştur. Arkeoloji biliminin disiplinlerarası farkındalığının vurgulanması, insani üretimle­rin ve değerlerinin incelenmesi, doğa-insan ilişkisinin kavranması ve sosyal-kültürel yapısının anlaşılması adına bu tür yayınlar önem taşımaktadır.

Arkeoloji, Epigrafi, Jeoloji, Doğal ve Kültürel Peyzaj Yapısıyla Tlos Antik Kenti ve Teritoryumu adlı çalışma T.C. Seydikemer Kaymakamlığı Ya­yınları tarafından 2015 yılında Ankara’da basılmış­tır. İçindekiler (V-VII), Önsöz (IX), Sunuş (XI), Başlarken (XIII) ve Giriş (1-2) kısımları ile başlayan eser Arkeoloji (3-227), Epigrafi (229-250), Jeoloji (251-287), Doğal Yapı (289-462) ve Kültürel Peyzaj (463-514) bölümleri altında ele alınmaktadır.

İlk bölüm olan Arkeoloji (3-227) en kapsamlı ve geniş bölümlerden biridir. Eserin ilk alt başlığı olan Geçmişten Günümüze Tlos (5-9) çatısı altında kısaca kent mitolojisi, kentle ilgili ilk yazılı metinler ve de Geç Neolitik Dönem’den MS 19. yüzyıla kadar uzanan süreçte kent ve teritor­yumunun genel tarihçesi ele alınmaktadır. Sonrasında Araştırma Tarihçesi (10-12) anlatılmakta­dır. Arkeolojik Kalıntılar (12-65) alt başlığı altında ilk olarak Antik Kent Merkezi’ne (12-37) deği­nilmektedir. En erken verilerin Klasik ve Dynastik Dönem’den ele geçtiği ve de kent merkezi ola­rak görülen akropolis’in Osmanlı Dönemi sonlarına kadar iskân gördüğü anlatılmaktadır. Buna ek olarak, akropolis, nekropolis, bouleuterion ve prytaneion, stadyum alanı, agora, hamamlar, ti­yatro, Kronos Tapınağı, Kent Bazilikası gibi yapı ve yapı kompleksleri genel hatlarıyla irdelen­mektedir. Devamında Kent Merkezi Yakın Çevre’sinin (37-42) Klasik, Dynastik, Hellenistik ve Principatus Dönemi yerleşim modeli anlatılmaktadır. Sonrasında Batı Anadolu erken dönem yer­leşimleri için önemli bilgiler sunan Girmeler Mağarası ile Küçük Höyük, Büyük Höyük, Yanık Höyük, Seykirciler Tepesi, Güler Höyük ve Kisle Yerleşimi gibi Eşen Vadisi Yerleşim Alanları’na (42-47) değinilmektedir. Diğer yan başlık Dağlık Teritoryum (47-64) ile Tlos’un dağlık Lykia’nın yol güzergâhlarından yedisinin kesişme noktasında konumlanması ve geniş bir teritoryuma sahip olmasından yola çıkılarak birçok köy ve yerleşimin genel hatları aktarılmaktadır. Bu incelemelerin ardından kentteki Şehircilik Anlayışı (65-69) değerlendirilmektedir. Bir diğer alt başlık, seramik incelemelerinin yer aldığı ve G. Işın, T. Takaoğlu, K. Sezgin ve T. Yücel tarafından ele alınan Tlos Seramikleri’dir (148-212). Söz konusu çalışma, özellikle Batı Anadolu erken dönem yaşamı ve yerleşimleri hakkında yeni ve değerli bulgular içerdiği için oldukça önemlidir. Bu alt başlık, Sera­mik Çalışmaları Işığında Lykia Bölgesi: Prehistorik Dönem (148-152), Seramik Çalışmaları Işığında Lykia Bölgesi: Demirçağ Başından Erken Arkaik Dönem’e Kadar (M.Ö. 1200-650) (152-154) ve de Seramik Çalışmaları Işığında Lykia Bölgesi: Demirçağ Başından Erken Arkaik Dönem’e Kadar (M.Ö. 1200-650) (155-161) yan başlıklarıyla sürmektedir. Söz konusu yan başlıkların her birinin çatısı altında Tlos kent merkezi, kent teritoryumu, vadi yerleşmeleri ve kent teritoryumu dağlık yerleşmeleri şeklinde gruplanan seramikler değerlendirilmektedir. Tlos Antik Kenti Seramiklerine Uygulanan Petrografik ve Kimyasal Analizlerin Arkeolojik Değerlendirmesi (162) yan başlığı ile Geometrik Dönem seramiğinin de içinde bulunduğu çeşitli dönemlerden yerel üretim seramikle­rin tespiti ve kil incelemeleri aktarılmaktadır. Son olarak, Fethiye Müzesi’nden Bir Grup Tlos Seramiği (213-225) yan başlığı altında satın alma yoluyla ele geçen ve bu sebepten ötürü değer­lendirmeleri sadece katalog çalışması şeklinde yapılabilen seramik grubu yer almaktadır.

İkinci bölüm olan Epigrafi (229-250) R. Tekoğlu tarafından kaleme alınmıştır. Bu bölümde ilk olarak Yazılı Kaynaklarda Tlos’un (231-236) geçtiği metinler ve kent ismine ithafen kullanılan isim­ler ile benzer fonetikler incelenmektedir. Sonrasında Tlos ve teritoryumundaki Epigrafik Bu­luntular (236-237) ve yapılan çalışmalardan bahsedilmektedir. Özet olarak bu bölüm, az sayıda ele geçen ve yerel dil hakkında bilgi vermesi açısından önemli olmasıyla birlikte yeni buluntular ile giderek zenginleşen Likçe Yazıtlar (238-241), sayısal olarak en fazla olan buluntu grubunu oluşturan ve tarihsel bir sıralama içerisinde ele alınan Yunanca Yazıtlar (241-247), sadece resmi dil olarak kullanım görmesinden kaynaklı az miktarda ele geçen Latince Yazıtlar (247-248) şek­linde alt başlıklar özelinde değerlendirilmektedir.

Üçüncü bölüm Jeoloji (251-287) M. Çolak tarafından kaleme alınmaktadır. Jeolojik ve Topog­rafik Yapı (253) MTA genel müdürlüğünün 1/100.000 ölçekli Fethiye-L8 paftası üzerinden, Şenel formasyon tanımlamaları kullanılarak değerlendirilmektedir. Buna ek olarak, Tlos’un güneyindeki Beydağları Formasyonu (254) anlatılmaktadır. Yeşilbarak Napı’nın üstelediği Çayboğazı Üyesi (254) bir diğer yan başlığın konusudur. Tlos kentinin içinde bulunduğu kayaçlardan olan Elmalı ile Gebeler ve Yavuz formasyonu, Yeşilbarak Napı (254-257) yan başlığı dâhilinde incelenmekte­dir. Beydağları otoktonu üzerinde olan Likya Napları (257) ise Bodrum Napı (257), Dumanlıdağ Napı (258), Gülbahar Napı (258-259), Marmaris Ofiyolit Napı (259-260) ve Domuzdağ Napı (260) şeklinde sınıflandırılarak bu naplar ara başlıklar halinde değerlendirilmektedir. Bu doğrultuda, Ça­meli formasyonu ve Kuvaterner oluşuklarının Örtü Kayaları (260-262) oluşturduğundan bah­sedilmektedir. Devamında, Tlos Antik Kenti Seramiklerinin Kimyasal Yapısı (262-273), Tlos Antik Kenti Killerinin Özellikleri (273-279) ve de Kimyasal Analizleri Yapılan Seramiklerin Kümeleme Ça­lış­maları (280-287) alt başlıklarında ise, Tlos’tan ele geçen seramikler ve kil yataklarından alınan örnekler üzerinden gerçekleştirilen kimyasal analizler ve incelemelerin sonuçlarına odaklanıl­maktadır. Bu alt başlıklar kapsamında özelikle, yerel seramik üretimi hakkında önemli bilgiler yer almaktadır.

Dördüncü bölüm Doğal Yapı (289-462) başlığı altında incelenmektedir. İlk alt başlık Flora (291-292) R. S. Göktuğ tarafından ele alınmaktadır. Bu kapsamda, Türkiye flora’sındaki kareleme sistemine göre C2 karesinde yer alan Tlos’ta 77 familyaya ait 551 bitki takson’unun tespit edildiği ve bunların 84 endemik türünden 4 tanesinin tehlikede olduğu aktarılmaktadır. Detaylı incele­melerin yer aldığı bu alt başlık, yüksekliklerine göre Eşen Vadisi ve Yakın Çevresi (0-600 m) (292-302), Tlos Antik Kenti ve Çevresi (600-700 m) (302-313), Tlos Antik Kenti ve Cemalanı Arası (700-1700 m) (313-332) ve de Cemalanı ve Yukarısı (Alpin Zon: 1700 m ve Üzeri) (332-347) olarak 4 yan başlığa ayrılmaktadır. Z. Kaynakçı Elinç ve H. Kaynakçı Elinç tarafından ortaklaşa kaleme alı­nan bir diğer alt başlıkta daha önceden yapılan bir çalışma tekrar ele alınarak gerçekleştirilen, Anıt Ağaçlar’ın (390-393) inceleme ve lokalizasyon çalışmaları yer almaktadır. Fauna (399-400) alt başlığı M. Yavuz ve R. Tunç tarafından değerlendirilmektedir. Yazarların 2011-2014 yılları arasında yürüttükleri araştırmaların sonucu olan çalışmada karasal omurgalı fauna’sı ele alın­maktadır. Faunistik Çalışmalar İçin Metaryal ve Metod (400-401) ara başlığı altında çalışmanın metodu ve kullanılan materyale değinilmektedir. Tlos Antik Kenti Çevresinin Omurgalı Faunası ve Bulgular (400) ara başlığı ise 3 grupta ele alınmaktadır. Bu gruplar içerisinde Amfibi ve Sürüngen­ler’den (401-409) 15 familya (32 tür), Kuşlar’dan (409-428) 64 familya (273 tür), Memeliler’den (428-437) ise 17 familya (31 tür) kent teritoryumunda tespit edilmiştir. Z. Kaynakçı Elinç, İklim (459-460) alt başlığı altında bölgenin Akdeniz iklimini değerlendirmekte ve Hidroloji (461-462) alt başlığı altında bölge için büyük önem taşıyan Eşen Çayı’nı incelemektedir.

Beşinci ve son bölüm Kültürel Peyzaj (463-514) başlığı altında sunulmaktadır ve yedi alt başlığa ayrılmaktadır. Z. Kaynakçı Elinç tarafından gerçekleştirilen ve Seydikemer İlçesi’nin Nüfus ve Eğitim (465-470) incelemelerini içeren bilgiler TUİK verileri ışığında takdim edilmektedir. Eşen Ovası’nın verimli ve doğal yapıdaki topraklarının ilçede 51.300 hektarlık Tarım (471-473) alanı sunduğuna ve akabinde tarımcılıktaki yönelime bu alt başlık altında değinilmektedir. Hayvancılık (474-475) açısından da önemli yere sahip olan ilçenin büyükbaş, küçükbaş ve arıcılık üzerine değerlendirmeleri takip eden alt başlık özelinde yapılmaktadır. Z. Kaynakçı Elinç, H. Elinç ile bera­ber kentin tarihi ve doğal güzelliklerinin Turizm (477-478) üzerine etkisini ayrı bir alt başlık olarak ele almaktadır. İ. Baktır ise, Zeytincilik (480-486) alt başlığı altında bize bölgenin zeytin türleri, ye­tişme alanları, kullanım çeşitleri, zeytin ihracatı ve zeytinciliğin din ve tarih olgusu özelindeki önemi hakkında bilgiler sunmaktadır. İ. Uzun ve Z. Kaynakçı Elinç bölgenin potansiyeli yüksek olan, ancak sadece taze tüketim amacıyla yapılan Bağcılık (489-492) faaliyetleri hakkındaki bilgi­leri tarihi önemini de aktararak bize sunmaktadır. Ç. Uygun, B. Özdemir ve K. Sezgin, arkeolojik kalıntılar üzerinden hareketle antikçağ tarımsal üretimine yönelik çalışmaları Zeytin ve Şarap İşlikleri (496) alt başlığı altında ortaklaşa olarak değerlendirmektedir. Toplama, kırma, presleme ve ayrıştırma gibi Zeytin ve Zeytinyağı Üretim Teknikleri’nin (496-497) anlatıldığı yan başlıktan sonra kent alanında tespit edilen Tlos Antik Kenti Zeytinyağı İşlikleri (497-499) değerlen­dirilmektedir. Son olarak, tarihi değeri ve önemi ile toplama, presleme ve fermantasyon gibi Şarap Üretimi (499-501) teknikleri değerlendirildikten sonra bunu takip eden Tlos Antik Kenti Şarap İşlikleri (501-506) ara başlığıyla eser sonlanmaktadır.

Genel olarak, bilimsel çalışmalarda faunal, floral ve jeolojik öğelerin değişken olmasına ya da –kazılarda sonuca varabilmek adına– toprak katmanlarının incelenmesi sonucunda ulaşılan buluntuların bize sunacağı verilerin genel bir bütünlüğe sahip olamamasına bağlı olarak, bilimin temellinde yer alan belgeleme oldukça önemli bir yere sahiptir. Bu doğrultuda inceleme altına alınan kitap bilimsel temeller çerçevesinde kaleme alınmış olmakla birlikte, bölgedeki araştırma­lar için önemli bir belge ve kaynak birikimi niteliğindedir. Ayrıca farklı disiplinlerin çalışmalarını bir araya getirmesi ve merak edilen birçok soruya cevap sunması bakımından da geniş bir oku­yucu kitlesine hitap etmektedir.

• Görüntüleme9221

• Makaleyi Paylaş
• Twitter
• Facebook
• Google +1
• Email