Bir Ortaçağ Şairinin Kaleminden Selçuklular

İBNÜ’L VERDİ, Bir Ortaçağ Şairinin Kaleminden Selçuklular. İstanbul 2017. Çev. M. Alican. Kronik Kitap Yayınları, 134 sayfa. ISBN: 9789752430198

Batı tarih yazımının anekdotlarında karanlık dönem olarak geçen Ortaçağ dün­yasının İslam medeniyetlerindeki bilim, sanat, diplomasi, savaş sanatları­nın gelişimi ve uygulanışı her zaman göz ardı edilmiştir. Yapılan anlaşmalar, siyasi teşekkürler, seyyahların ve tüccarların hatıratları, yapılan savaşların ar­dındaki ganimetler içerisindeki en değerli hazine olan kitaplar, yıllıklar ve yazıya dökülmüş olan her bir mürekkep damlası sürekli olarak başka başka ırak vilayetlerde tozlu raflar arasında unutmaya ve unutturulmaya yüz tut­muştur.

Günümüz bilim dünyasında her gün keşfedilmeye hazır yeni bir eski dünya tarihinin olduğunu unutmamamız gerekir. Yönelmiş olduğumuz Orta­çağ tarihi ise aslında yazınsal kaynakların çok olduğu bir dönemdir. Ancak ül­kemiz tarih akademi araştırmalarının en büyük sorunlarından birisi olan yaban­cı dil ve üstteki idarecilerin yeni yetişmekte olan öğrencilerin üzerinde yeterince durmaması sorunsalıdır. Akademik çalışmaların yalnızca bireysel çalış­malar yapma bencilliği, kişisel gelişim alt başlığıyla, ülke bazında bilimin gelişimini yavaşlatmaktadır. Tarih bilimi, tıp ya da mühendislik kadar ehem­miyet teşkil eden bir bilim dalıdır ve hafife alınmamalıdır. Öğreticilerin öğren­cilere, örgütsel davranış rol modeli olması gerekmektedir. Bağımsız yapılan yeni çalışmalar grup dayanışması, iş birliği, insan ilişkileri yönünden gelişimini engellemektedir. Bu da araştırmacı kişinin yeteneklerine göre araştırma yap­masını engellemektedir. Halbuki bir tarihçinin yanında, en azından bir dilbi­limci ya da tercüman ile ortak çalışma yürütmesi alan çalışmaları üzerinde ge­lişme sağlar ve zamandan tasarruf, takım çalışmasıyla gözden kaçacak bir noktayı beraber bularak en az hatayla ve yeni bir literatür ekiyle bilime katkı sağlatır.

Bir Ortaçağ şairi olan İbnü’l-Verdi’nin Tarih ismiyle bilinen Tetimmetü’l – Muhtasar fî Ahbâri’l – Beşer adlı eserinin Selçuklularla ilgili bölümünün tercü­mesini yapan sayın Doç. Dr. Mustafa Alican bu eserle Selçuklu Devleti’nin kuruluşundan, Moğol istilasının sonuçlarına kadar olan zaman aralığındaki ka­yıtları önemli bilgiler ve notlar ışığında bilim dünyasına ve araştırmacılara sun­muştur.

Eser İçindekiler (7), Önsöz (9-10), giriş niteliği taşıyan iki alt başlıklı İbnü’l – Verdi ve Eseri Üzerine (11-20); İbnü’l – Verdî ve Çalışmalarına Dair (14-18) ve İbnü’l – Verdî’nin Târîh Adlı Eseri (18-20) ile başlamaktadır. Ardından Sel­çuk­lu Devleti’nin Kuruluşu (21-25), İlk Selçuklu Sultanı Tuğrul Bey (26-33), Sultan Alparslan Devri (34-37), Selçukluların Büyük Sultanı Melikşah (38-46), Sultan Berkyaruk (47-56), Bâtınîler Üzerine (57-61), Muhammed Tapar Döne­mi (62-75), Selçukluların Son Büyük Hükümdarı Sultan Sencer (76-95), Büyük Selçuklu Devleti’nin Sonu (96-99), Sultan Sencer’den Sonrası (100-108), Türki­ye Selçuklularına Dair Bazı Kayıtlar (109-116) ve de Moğol İstilası Sonrasında Selçuklular (117-120) bölümleri ile devam etmekte ve eserin kullanımını kolaylaştıran İndeks/Dizin (121-134) kısmı ile sona ermektedir.

Çalışmanın Önsöz (9-10) kısmında yazar, eserin ortaya çıkma sürecine ve Sel­çuklu tarihinin Anadolu’nun kaderi, neredeyse on asırlık tarih üzerindeki başlatıcı etkilerine sahip olduğundan bahsetmektedir. Selçuklu tarihi araştır­ma­la­rının, Osmanlı tarih araştırmalarının ardında kalması, üzerinde durulma­dığı ise yazarın değinmek istediği noktalardan biridir.

Yazarın hatırlı teşekkürleri Selçuklu tarih araştırmaları konusunda bir dua­yen olan merhum profesör Ali Sevim ile başlamaktadır. Mustafa Alican, çevi­rinin desteği ve teşviki konusunda Prof. Dr. Mehmet Ersan, Prof. Dr. Cüneyt Kanat, Doç. Dr. Ünal Taşkın, Doç. Dr. Serdar Yavuz ve yayımcı kuruluşa teşek­kürlerle Önsöz bölümüne nokta koymuştur. Eserde Selçuklu Devleti’nin Kuru­luşu başlığından Dizin bölümüne kadar olan her başlığında yıl bazında incele­melere yer verilmiştir. Yıl bazında verilen bilgilerin geneli doyurucu ve anlatıl­mak istenenin sistematik şekilde araştırılması hususunda okuyucuya kolaylık sağlamıştır.

Eserin İbnü’l – Verdî ve Eseri Üzerine (11-20) başlıklı bölümü iki alt başlıkla; İbnü’l – Verdî ve Çalışmalarına Dair (14-18) ve İbnü’l – Verdî’nin Târîh Adlı Eseri (18-20) devam etmektedir. Yazar ilk olarak tarih araştırmalarının netliğe ka­vuşması açısından kaynak, literatür araştırmalarının, akabinde araştırmayı ya­pacak olanların genel raddede Ortaçağ coğrafyasında yazılmış olan yazıla­rın dillerine hakimiyet konusunda yetersizliklerine ancak son yıllarda bu ko­nudaki gelişime değinmiştir. Alt başlıklardan ilki olan İbnü’l – Verdi ve Çalış­ma­larına Dair (14-18) bölümünde İbnü’l – Verdi’nin hayatına değinilmiştir. Doğup büyüdüğü coğrafyanın da etkisiyle ilim ve din konusundaki donanım­ların kuvvetinin, dönem içerisinde kendi alanında söz sahibi olan insanlar tarafından en iyiler arasında gösterilmektedir. Bölümün devamında İbnü’l – Ver­di’nin günlük hayatında fakîh ve kadı olduğundan, ancak rivayete göre kadılığı bir rüya üzerine bırakıp kendini tasavvufa yönelttiğinden ve burada alimlik yapıp öğrenci yetiştirdiğinden bahsedilmektedir. İbnü’l – Verdi’nin veba salgını sonrası vefatının ardından birçok eser bıraktığından da bahseden yazar, 27 tane eserin adından da bahsetmiştir. İbnü’l – Verdi adıyla anılan Harîdetü’l – Acâib ve Ferîdetü’l – Ğarâib adlı ve iklim, âdetler, ülkeler, flora ve fauna gibi kapsamlı içerikli bir kitabın varlığından ve Necmeddîn Ahmed el-Harrânî el-Hanbelî’nin Câmiu’l-Fünûn adlı eserin kopyası ya da istinsahı olduğundan bahsetmiştir. Alt başlıklardan ikincisi olan İbnü’l – Verdî’nin Târîh Adlı Eseri (18-20) özelinde kitabın orijinal adından bahsetmiştir. Eser ilk olarak Hz. Âdem’in hikâyesi ile başlamakta ve 1349 yılına kadar olan olayları anlatmaktadır. Kitabın içeriğinde Selçuklulara detaylı bir şekilde değinilmesi hususu, dönem içerisindeki Selçuklu ehemmiyetini göstermektedir. Kaynak­ça ile son bulmaktadır.

Eserin Selçuklu Devleti’nin Kuruluşu (21-25) bölümünde h. 432 [m. 1040-1041] senesi maddesi bulunmaktadır. Ancak Selçukluların ata soy tanıtımıyla ve hikâyesiyle başlamaktadır. Devletin kurucusu olan Tuğrul Beg’in babası ve dedesi hakkında notlardan sonra Dukak b. Selçuk oğulları olarak (Yabgu, Tuğ­rul Beg, Çağrı Beg Dâvûd) babalarının izinden giderek o dönemdeki kâfir Türk­lerin üzerine cihat düzenlemişlerdir. Kazanılan toprakların ardından Azer­baycan’da (kitapta ‘et-Türk el-Ğuziyye’ diye geçmektedir) Oğuz Türk’ü ola­rak adlandırılması gibi önemli detaylardan bahsedilmektedir. Bu başlıkta Selçuklu Devleti’nin kurulma sürecinde yapılan savaşlardan ve çekilen cefa­lardan bahsedilmiştir.

Eserin geri kalan bölümleri; İlk Selçuklu Sultanı Tuğrul Bey (26-33), Sultan Alparslan Devri (34-37), Selçukluların Büyük Sultanı Melikşah (38-46), Sultan Berkyaruk (47-56), Bâtınîler Üzerine (57-61), Muhammed Tapar Dönemi (62-75), Selçukluların Son Büyük Hükümdarı Sultan Sencer (76-95), Büyük Selçuk­lu Devleti’nin Sonu (96-99), Sultan Sencer’den Sonrası (100-108), Türkiye Sel­çuk­lularına Dair Bazı Kayıtlar (109-116) ve Moğol İstilası Sonrasında Selçuklu­lar (117-120) olarak isimlendirilmiştir. Bu kısımlarında devletin nasıl kuruldu­ğu, nasıl yönetildiği, ayrıntısız stratejiler, tarihe yön veren şahıslar, Türkiye Sel­çukluları, yayılma politikaları, devletin başına geçen kişiler ve bu kişilerin na­sıl başa geçtiği gibi akıldaki sorulara nokta atışlı cevaplar kronolojik bir şe­kilde not edilmiştir.

“Tarih” adıyla anılan, yakın bir coğrafya içerisinde kaderine terk edilmiş bir kitabın nihai kısım çevirisi Selçuklular hakkında bilgi edinmek, çalışma ve araştırma yapmak için Türk tarih literatürüne kazandırılmış, önem teşkil eden çok değerli bir çalışmadır. Kitabın sayfa altlarında verilen dipnotlarla kitap ori­jinaline sadık kalınarak okuyucuya sunulmuş olup kitabın kullanımını ve anlaşılmasını kolaylaşmıştır.

Bir Ortaçağ Şairinin Kaleminden Selçuklular

İBNÜ’L VERDİ, Bir Ortaçağ Şairinin Kaleminden Selçuklular. İstanbul 2017. Çev. M. Alican. Kronik Kitap Yayınları, 134 sayfa. ISBN: 9789752430198

Batı tarih yazımının anekdotlarında karanlık dönem olarak geçen Ortaçağ dün­yasının İslam medeniyetlerindeki bilim, sanat, diplomasi, savaş sanatları­nın gelişimi ve uygulanışı her zaman göz ardı edilmiştir. Yapılan anlaşmalar, siyasi teşekkürler, seyyahların ve tüccarların hatıratları, yapılan savaşların ar­dındaki ganimetler içerisindeki en değerli hazine olan kitaplar, yıllıklar ve yazıya dökülmüş olan her bir mürekkep damlası sürekli olarak başka başka ırak vilayetlerde tozlu raflar arasında unutmaya ve unutturulmaya yüz tut­muştur.

Günümüz bilim dünyasında her gün keşfedilmeye hazır yeni bir eski dünya tarihinin olduğunu unutmamamız gerekir. Yönelmiş olduğumuz Orta­çağ tarihi ise aslında yazınsal kaynakların çok olduğu bir dönemdir. Ancak ül­kemiz tarih akademi araştırmalarının en büyük sorunlarından birisi olan yaban­cı dil ve üstteki idarecilerin yeni yetişmekte olan öğrencilerin üzerinde yeterince durmaması sorunsalıdır. Akademik çalışmaların yalnızca bireysel çalış­malar yapma bencilliği, kişisel gelişim alt başlığıyla, ülke bazında bilimin gelişimini yavaşlatmaktadır. Tarih bilimi, tıp ya da mühendislik kadar ehem­miyet teşkil eden bir bilim dalıdır ve hafife alınmamalıdır. Öğreticilerin öğren­cilere, örgütsel davranış rol modeli olması gerekmektedir. Bağımsız yapılan yeni çalışmalar grup dayanışması, iş birliği, insan ilişkileri yönünden gelişimini engellemektedir. Bu da araştırmacı kişinin yeteneklerine göre araştırma yap­masını engellemektedir. Halbuki bir tarihçinin yanında, en azından bir dilbi­limci ya da tercüman ile ortak çalışma yürütmesi alan çalışmaları üzerinde ge­lişme sağlar ve zamandan tasarruf, takım çalışmasıyla gözden kaçacak bir noktayı beraber bularak en az hatayla ve yeni bir literatür ekiyle bilime katkı sağlatır.

Bir Ortaçağ şairi olan İbnü’l-Verdi’nin Tarih ismiyle bilinen Tetimmetü’l – Muhtasar fî Ahbâri’l – Beşer adlı eserinin Selçuklularla ilgili bölümünün tercü­mesini yapan sayın Doç. Dr. Mustafa Alican bu eserle Selçuklu Devleti’nin kuruluşundan, Moğol istilasının sonuçlarına kadar olan zaman aralığındaki ka­yıtları önemli bilgiler ve notlar ışığında bilim dünyasına ve araştırmacılara sun­muştur.

Eser İçindekiler (7), Önsöz (9-10), giriş niteliği taşıyan iki alt başlıklı İbnü’l – Verdi ve Eseri Üzerine (11-20); İbnü’l – Verdî ve Çalışmalarına Dair (14-18) ve İbnü’l – Verdî’nin Târîh Adlı Eseri (18-20) ile başlamaktadır. Ardından Sel­çuk­lu Devleti’nin Kuruluşu (21-25), İlk Selçuklu Sultanı Tuğrul Bey (26-33), Sultan Alparslan Devri (34-37), Selçukluların Büyük Sultanı Melikşah (38-46), Sultan Berkyaruk (47-56), Bâtınîler Üzerine (57-61), Muhammed Tapar Döne­mi (62-75), Selçukluların Son Büyük Hükümdarı Sultan Sencer (76-95), Büyük Selçuklu Devleti’nin Sonu (96-99), Sultan Sencer’den Sonrası (100-108), Türki­ye Selçuklularına Dair Bazı Kayıtlar (109-116) ve de Moğol İstilası Sonrasında Selçuklular (117-120) bölümleri ile devam etmekte ve eserin kullanımını kolaylaştıran İndeks/Dizin (121-134) kısmı ile sona ermektedir.

Çalışmanın Önsöz (9-10) kısmında yazar, eserin ortaya çıkma sürecine ve Sel­çuklu tarihinin Anadolu’nun kaderi, neredeyse on asırlık tarih üzerindeki başlatıcı etkilerine sahip olduğundan bahsetmektedir. Selçuklu tarihi araştır­ma­la­rının, Osmanlı tarih araştırmalarının ardında kalması, üzerinde durulma­dığı ise yazarın değinmek istediği noktalardan biridir.

Yazarın hatırlı teşekkürleri Selçuklu tarih araştırmaları konusunda bir dua­yen olan merhum profesör Ali Sevim ile başlamaktadır. Mustafa Alican, çevi­rinin desteği ve teşviki konusunda Prof. Dr. Mehmet Ersan, Prof. Dr. Cüneyt Kanat, Doç. Dr. Ünal Taşkın, Doç. Dr. Serdar Yavuz ve yayımcı kuruluşa teşek­kürlerle Önsöz bölümüne nokta koymuştur. Eserde Selçuklu Devleti’nin Kuru­luşu başlığından Dizin bölümüne kadar olan her başlığında yıl bazında incele­melere yer verilmiştir. Yıl bazında verilen bilgilerin geneli doyurucu ve anlatıl­mak istenenin sistematik şekilde araştırılması hususunda okuyucuya kolaylık sağlamıştır.

Eserin İbnü’l – Verdî ve Eseri Üzerine (11-20) başlıklı bölümü iki alt başlıkla; İbnü’l – Verdî ve Çalışmalarına Dair (14-18) ve İbnü’l – Verdî’nin Târîh Adlı Eseri (18-20) devam etmektedir. Yazar ilk olarak tarih araştırmalarının netliğe ka­vuşması açısından kaynak, literatür araştırmalarının, akabinde araştırmayı ya­pacak olanların genel raddede Ortaçağ coğrafyasında yazılmış olan yazıla­rın dillerine hakimiyet konusunda yetersizliklerine ancak son yıllarda bu ko­nudaki gelişime değinmiştir. Alt başlıklardan ilki olan İbnü’l – Verdi ve Çalış­ma­larına Dair (14-18) bölümünde İbnü’l – Verdi’nin hayatına değinilmiştir. Doğup büyüdüğü coğrafyanın da etkisiyle ilim ve din konusundaki donanım­ların kuvvetinin, dönem içerisinde kendi alanında söz sahibi olan insanlar tarafından en iyiler arasında gösterilmektedir. Bölümün devamında İbnü’l – Ver­di’nin günlük hayatında fakîh ve kadı olduğundan, ancak rivayete göre kadılığı bir rüya üzerine bırakıp kendini tasavvufa yönelttiğinden ve burada alimlik yapıp öğrenci yetiştirdiğinden bahsedilmektedir. İbnü’l – Verdi’nin veba salgını sonrası vefatının ardından birçok eser bıraktığından da bahseden yazar, 27 tane eserin adından da bahsetmiştir. İbnü’l – Verdi adıyla anılan Harîdetü’l – Acâib ve Ferîdetü’l – Ğarâib adlı ve iklim, âdetler, ülkeler, flora ve fauna gibi kapsamlı içerikli bir kitabın varlığından ve Necmeddîn Ahmed el-Harrânî el-Hanbelî’nin Câmiu’l-Fünûn adlı eserin kopyası ya da istinsahı olduğundan bahsetmiştir. Alt başlıklardan ikincisi olan İbnü’l – Verdî’nin Târîh Adlı Eseri (18-20) özelinde kitabın orijinal adından bahsetmiştir. Eser ilk olarak Hz. Âdem’in hikâyesi ile başlamakta ve 1349 yılına kadar olan olayları anlatmaktadır. Kitabın içeriğinde Selçuklulara detaylı bir şekilde değinilmesi hususu, dönem içerisindeki Selçuklu ehemmiyetini göstermektedir. Kaynak­ça ile son bulmaktadır.

Eserin Selçuklu Devleti’nin Kuruluşu (21-25) bölümünde h. 432 [m. 1040-1041] senesi maddesi bulunmaktadır. Ancak Selçukluların ata soy tanıtımıyla ve hikâyesiyle başlamaktadır. Devletin kurucusu olan Tuğrul Beg’in babası ve dedesi hakkında notlardan sonra Dukak b. Selçuk oğulları olarak (Yabgu, Tuğ­rul Beg, Çağrı Beg Dâvûd) babalarının izinden giderek o dönemdeki kâfir Türk­lerin üzerine cihat düzenlemişlerdir. Kazanılan toprakların ardından Azer­baycan’da (kitapta ‘et-Türk el-Ğuziyye’ diye geçmektedir) Oğuz Türk’ü ola­rak adlandırılması gibi önemli detaylardan bahsedilmektedir. Bu başlıkta Selçuklu Devleti’nin kurulma sürecinde yapılan savaşlardan ve çekilen cefa­lardan bahsedilmiştir.

Eserin geri kalan bölümleri; İlk Selçuklu Sultanı Tuğrul Bey (26-33), Sultan Alparslan Devri (34-37), Selçukluların Büyük Sultanı Melikşah (38-46), Sultan Berkyaruk (47-56), Bâtınîler Üzerine (57-61), Muhammed Tapar Dönemi (62-75), Selçukluların Son Büyük Hükümdarı Sultan Sencer (76-95), Büyük Selçuk­lu Devleti’nin Sonu (96-99), Sultan Sencer’den Sonrası (100-108), Türkiye Sel­çuk­lularına Dair Bazı Kayıtlar (109-116) ve Moğol İstilası Sonrasında Selçuklu­lar (117-120) olarak isimlendirilmiştir. Bu kısımlarında devletin nasıl kuruldu­ğu, nasıl yönetildiği, ayrıntısız stratejiler, tarihe yön veren şahıslar, Türkiye Sel­çukluları, yayılma politikaları, devletin başına geçen kişiler ve bu kişilerin na­sıl başa geçtiği gibi akıldaki sorulara nokta atışlı cevaplar kronolojik bir şe­kilde not edilmiştir.

“Tarih” adıyla anılan, yakın bir coğrafya içerisinde kaderine terk edilmiş bir kitabın nihai kısım çevirisi Selçuklular hakkında bilgi edinmek, çalışma ve araştırma yapmak için Türk tarih literatürüne kazandırılmış, önem teşkil eden çok değerli bir çalışmadır. Kitabın sayfa altlarında verilen dipnotlarla kitap ori­jinaline sadık kalınarak okuyucuya sunulmuş olup kitabın kullanımını ve anlaşılmasını kolaylaşmıştır.