Assurlular Dicle’den Toroslar’a Tanrı Assur’un Krallığı

K. KÖROĞLU & S. F. ADALI (Eds.) Assurlular Dicle’den Toroslar’a Tanrı Assur’un Krallığı.
İstanbul 2018. Yapı Kredi Yayınları, 463 sayfa. ISBN: 9789750843051

Kitap, İçindekiler (V-VII), Paylaşmak Biriktirmekten Büyüktür (VIII-IX), Önsöz (X-XV) ile başlar, uluslararası okuyucu kitlesine ulaşmak için Türkçe ve İngi­lizce olarak iki dilde hazırlanmıştır. Yirmi makalenin bir araya getirilmesiyle oluşmuş bir çalışmadır. Giriş (1-23) bölümü dışında Anadolu’da İlk Assurlular (25-53), Eski Assur Dönemi Ticaret Merkezleri (55-105), Orta Assur Krallığı ve Anadolu (107-125), Yeni Assur Krallığı (127-321), Yeni Assur Dönemi Eyalet Merkezleri ve Garnizonları (323- 401) ile Köyler ve Kırsal Yerleşmeler (403-451) bölümlerinden oluşmaktadır. Giriş kısmında Assur Kenti ve Assur Krallığı Tarihine Genel Bakış (2-23) isimli makalesinde Karen Radner bizlere Assur medeniyetinin arkeolojik keşfi, Assur Krallığı’nın anayurdu ve coğrafyası hak­kında bilgi verilmektedir. Assur kentinin kuruluş amacı, tanrı Assur ve tapınak anlatılmıştır. Assur dili üzerinde durularak siyasi yapılanmadan bahsedilmiş­tir. Mitannilerin düşüşe geçmesiyle Assur’un krallığa geçişi, bölgede yükselişi üzerinde durulmuştur. MÖ 1200’lerdeki büyük göçlerin etkileri anlatılarak sosyal yaşam hakkında bilgiler verilmiştir. Arami-Assur mücadelesi, Assur za­feri ve imparatorluk dönemi anlatılmıştır. Askeri yapı, merkezi yönetim, kom­şularla ilişkiler ve Assur tarihi hakkında genel bilgiler yer almaktadır.

Anadolu’da İlk Assurlular adlı bölümde bir makale yer almaktadır. Tüccar­lar ve Seyyahlar: Anadolu’da Assurlular MÖ 2000-1600 (26-53) adlı çalışma­sında G. Barjamovic okuyuculara Assurlu tüccarlar ve ticaret sistemlerine de­ğinilerek, Kültepe’de yapılan kazı ve bulunan eserlerden bahsedilmiştir. As­sur ve Anadolu arasındaki ticaretten ve ticari ilişkiler için yazının kullanımı incelenmiştir. Ticarette kullanılan malzemeler, kalay ve dokuma ele alınmış­tır. Prushaddum kentinin konumu üzerinde durulmuş, ticaret yollarının gü­venliği ve kalitesinden bahsedilmiştir. Ticari tekelleri oluşması, Assur’un kentten imparatorluğa dönüşmesi ele alınmıştır. Kervanların seyahat sürele­rine değinilerek kervanlar hakkında bilgi verilmiştir. Anadolu’daki Assurlular anlatılmıştır.

Eski Assur Dönemi Ticaret Merkezleri bölümünde iki makale yer almakta­dır. Kaniş Karumu: Eski Assur Ticaretinin Anadolu’daki Başkenti (56-83) isimli makalede F. Kulakoğlu bizlere, Kültepe’nin konumuna değinilerek Kültepe’de yapılan araştırmanın tarihçesi verilmiştir. Assur ticaret kolonileri gelmeden önceki dönemde Kültepe ve Assurlular geldikten sonrası hakkında bilgi veril­miştir. Ticareti yapılan mallar, bunlarla ilgili sorumluluk ve haklar üzerinde durulmuştur. Kaniş’teki yerleşim hakkında sosyal ve siyasi bilgiler sunulmuş­tur. Kullanılan madenler, kumaş, yazı ve ölü gömme gelenekleri ile mühürler, tanrı heykelcikleri ve çanak çömleklerle ilgili bilgilere ilaveten koloni çağı son­rası Kültepe hakkında bilgiler yer alır.

Assur Ticaret Kolonileri Çağı’ndaki Hattuş (84-105) başlığını taşıyan A. Schachner imzalı makalede okuyuculara Hattuşa (Boğazköy) kentinin geçmişi hakkında bilgi verilmiştir. Boğazköy’ün gelişmesi, son zamanlarda yapılan ka­zılardan bulunan argümanlardan bahsedilmiştir. Assur ticaret kolonileri dö­neminde Boğazköy’ün yerleşimi hakkında bilgiler sunulmaktadır. Karum Hat­tuş evleri hakkında bilgilere değinilerek, kentin sürekli yerleşim yeri olduğu üzerinde durulmuştur. Boğazköy’ün Kültepe’den farklı olduğu üzerinde du­rulmuştur.

Orta Assur Krallığı ve Anadolu adlı bölümde bir makale yer almaktadır. Orta Assur Krallarının Anadolu’daki Çıkarları (108-125) adlı makalede A. Schachner bizlere, Assurluların MÖ ikinci binyılda topraklarını genişletmesi hakkında bilgiler verilmiş, Mitannilerle mücadeleler anlatılmıştır. Döneme ilişkin Yukarı Dicle Bölgesi hakkında bilgilere değinilmiştir. Kazılardan ele ge­çen çanak-çömlek gibi eserlerden bahsedilerek bölgenin yaşam tarzı hak­kında örnekler verilmiştir. Yukarı Dicle Bölgesi’ndeki Assur egemenliğine de­ğinilerek Assurluların hammadde kaynaklarından bahsedilir. Arami-Assur mücadelesi anlatılarak Dicle tüneli incelenmiştir.

Yeni Assur Krallığı adlı bölüm yedi makaleden oluşmaktadır. Assurluların Anadolu Seferleri (128-161) isimli makalede T. Dezso okuyuculara Assur as­keri faaliyetleri ve kuzey ile batıdaki cepheler hakkında bilgi verilmiştir. Batı cephesi, kuzey cephesi, kuzeydoğu cephesi ve kuzeybatı cephesi ayrı ayrı ele alınarak, bölgelerin kapsadığı yerler, önemleri, askeri yollar ve kralların yap­tığı seferler ele alınmıştır.

Anadolu’daki Yeni Assur Dönemi Stelleri ve Kaya Kabartmaları (162-207) isimli çalışmada K. Köroğlu bizlere, MÖ 1000 ile 612 yılları arasında hüküm süren Yeni Assur Krallığı döneminde yapılan ortostat, stel ve kabartmalar hakkında bilgi verilmektedir. Bunların yapımına ilişkin kurallar, stel ve kabart­maların yapım stilleri, temel özellikleri, nerelere konumlandırıldıkları üze­rinde durulmuştur. Steller hakkında teknik bilgi verilmiş, ardından Ana­dolu’daki Assur stellerine değinilmiştir. Kabartma ve stel yaptırmanın krallar için olan önemi hakkında bilgiler yer almaktadır.

Anadolu’daki Çiviyazılı Orta ve Yeni Assur Metinleri (208-229) adlı çalış­mada J. Macginnis okuyuculara Anadolu’da son 150 yıldır ortaya çıkarılan As­sur çivi yazılı metinleri hakkında bilgi verilmektedir. Bulunan metinleri bulun­dukları konumları ve metinlerin içerikleri hakkında bilgi verilmiştir.

Gölge Hasım: Urartu’nun Assur’la İlişkisi (230-255) adıyla yer alan maka­lede P. Zimansky bizlere, Urartu kelimesinin kökeni ve Urartu’lar ile Assurlu­ların ilişkilerini açıklamıştır. Urartuların konumları Erken Biainili Dönemi’nde krali soy ve emperyal kültüre değinilmiş, yaşam tarzları hakkında bilgiler ve­rilmiştir. Güçlerinin zirvesindeki iki imparatorluğun mücadeleleri, Urartu ve Assur’un sonları anlatılmıştır.

Karşılaşmalar, Etkileşimler ve Ortak Bir Kültürel Alan: Assur İmparatorluğu ve Demir Çağı Suriye-Hitit Devletleri (256-275) isimli makalede Ö. Harmanşah okuyuculara Suriye-Hitit Devleti ile Assur Devleti arasındaki askeri olmayan etkileşim ve karşılaşmalara değinmiştir. Hititler sonrası bölgede kurulan dev­letlerden bahsedilmiştir. Ekonomik ve mimari faaliyetler ele alınarak saray ve tapınak gibi anıtsal yapılardan bahsedilmiştir. Kutsal ve kamusal yapılardan, ganimet, haraç, ticaret ve takas yapılan öğeler incelenmiştir.

Yeni Assur Krallığı’nın Orta Anadolu’ya İlgisi: Melid, Tabal, Frig ve Lidya İlişkileri (276-299) isimli çalışmada S. F. Adalı biz okuyucular için Melid, Tabal, Frig ve Lidya’daki krallık ve devletlerin Assur’la siyasi, sosyal, ekonomik ve askeri ilişkileri ile yaptıkları savaşlar ve anlaşmaları üzerinde durmuştur. Böl­gedeki Assur egemenliği, kazanılan ve kaybedilen bölgelere ek olarak vasal devletlere değinilmiştir.

Anadolu’da Aramiler ve Yeni Assur-Arami İlişkileri (300-321) adıyla yer alan makalede Y. Bloch bizler için Aramilerin tarihsel kökenlerine değinmiş, Assur kralları ve Aramilerin yaptıkları savaşların yerlerini belirtmiştir. Arami­lerin yaşadıkları yerler hakkında bilgi verilerek, Nusaybin bölgesi Aramilerin­den bahsedilmiştir. Gozan Krallığı’nın konumu ve Assur krallarıyla ilişkileri ak­tarılmıştır. Yukarı Dicle Vadisi, Tur Abdin Aramileri ve Sam’al Krallığı hakkında bilgiler yer almaktadır.

Yeni Assur Dönemi Eyalet Merkezleri ve Garnizonları adlı bölüm beş ma­kale­den oluşmaktadır. Üçtepe (324-339) isimli makalede K. Köroğlu okuyu­cular için Üçtepe’nin konumu ve döneme ilişkin önemi üzerinde durmuştur. Bölgede ya­pılan arkeolojik kazılardan bahsedilmiş, Üçtepe’ye dair araştırma­ların tarihçe­sine değinilmiştir. Üçtepe höyüğünün yapı katları hakkında bilgi­ler vererek, As­surluların Üçtepe höyüğündeki ilk yerleşimlerine değinilmiştir. Assur eyalet mer­kezleri, garnizonları ve çevrelerindeki oluşumlardan bahse­dilmiştir. Tuşhan eya­let merkezi, tarihi ve coğrafyası hakkında bilgiler yer al­maktadır.

Ziyaret Tepe (340-351) isimli çalışmada T. Matney bizlere, Ziyaret Tepe’nin konumu coğrafyası hakkında bilgiler yer almakta, Ziyaret Tepe ile ilgili kazıların tarihine değinmiştir. Ziyaret Tepe’deki iskân sıralamasına deği­nilerek Tuş­han’dan bahsedilmiştir. Ziyaret Tepe’deki kamusal yapılardaki ar­keolojik kazılara değinilmiş ve Tuşhan’daki günlük yaşam hakkında bilgi veril­miştir.

Sultantepe Höyüğü: Tüm Gizemini Koruyan Assur Şehri (352-363) adlı ma­ka­lede G. Kozbe okuyucularına Sultantepe höyüğü hakkında konum ve coğ­rafi bil­giler vermiştir. Türk ve İngiliz ortaklığında Sultantepe höyüğünde yapı­lan kazılar hakkında bilgiler aktarılmıştır. Kazılarda ele geçen eserlere değini­lerek, Sultan­tepe höyüğünde yapılan intensif yüzey araştırması ve sonuçları hakkında bilgiler verilmiştir.

Yeni Assur Dönemi Tayinat (364-379) çalışmada E. Denel ve T. P. Harrison bizlere Tayinat höyüğünde yapılan arkeolojik kazılar, höyüğün konumu, coğ­rafyası ve kazılarda ele geçirilen materyaller hakkında bilgiler vermiştir. Tayi­nat Arkeoloji Projesi’nden, Suriye-Hitit Projesi’nden, Geç Hitit Sitadeli ve Yeni Assur Sitadeli’nden bahsedilmiştir. Tayinat Arkeoloji Projesi tarafından bulu­nan tapınak ve yapılan Yeni Assur dinsel ritüeli üzerinde durulmuştur.

Tille (380-401) isimli makalede S. Blaylock bizlere Tille höyüğünden, tarih­sel arka planı bulunduğu bölge, bağlı olduğu Kummuh Krallığı ve ardından gelen Assur egemenliği ele almıştır. Yapılan kazılardan bahsedilmiştir. Yerleş­menin tabakalarının tarifi güney ve kuzey yapıları üzerinde durulmuştur. Tille’deki objeler ve Assur çanak çömlekleri ele alınmıştır.

Köyler ve Kırsal Yerleşmeler isimli bölüm üç makaleden oluşmaktadır. Ka­vu­şan Höyük: Assur İmparatorluğu’nun Taşrasında Küçük ve Özgün Bir Yerle­şim (404-419) adlı makalede G. Kozbe okuyuculara Yukarı Dicle Havzası’ndaki tarı­mın öneminden bahsetmiştir. Bölgenin coğrafi yapısı anlatılmış ve Kavu­şan hö­yüğün tarihsel geçmişine değinilmiştir. Yapılan arkeolojik kazılardan ve Kavuşan höyükteki Yeni Assur Dönemi’ne değinilmiştir. Kavuşan höyüğün bölgedeki tek Yeni Assur depolama alanı olduğu belirtilmiş, Yeni Assur çanak çömleği, mühür­leri, kil ağırşakları, arkeolojik bulguları ve gömüleri üzerinde durulmuştur.

Hakemi Use: Yukarı Dicle Vadisi’nde Bir Yeni Assur Köy Yerleşimi (420-435) adlı eserde H. Tekin bizlere, Yukarı Dicle Vadisi’nin Assurlular için önemi üze­rinde durmuştur. Bu bölgede yer alan köyler arasındaki Hakemi Use hakkında bilgiler yer almaktadır. Bölgedeki arkeolojik faaliyetlerden bahsedilmiş, Ha­kemi Use’nin konumu verilmiştir. Tarla olarak kullanılması nedeniyle höyüğe verilen zarar anlatılmıştır. Yeni Assur Dönemi’nde inşa edilen Hakemi Use’nin mimari dokusu incelenmiştir. Höyükte açılan 571 mezardan bahsedilmiş, mezarlardaki bireylerin yaşları ve mezar eşyaları üzerinde durulmuştur. Hö­yükte bulunan çanak çömleklere değinilmiştir.

Dicle Vadisi’nde Yeni Assur Dönemi Mevsimlik Köyler: Kilokki Tarlası (Ki­lokki Rabiseki), Kumru Tarlası (Zeviya Tivilki), Salat Tepe (436-451) isimli ça­lışmada ise A. T. Ökse bizlere Yukarı Dicle Havzası’ndaki Assur varlığından bahsetmiş, bölge halkının geçim kaynaklarına değinmiştir. Bölgede yapılan yüzey araştırmalarına ve kazılara yer verilmiştir. Bölgede bulunan kalıcı yay­lalar ve yaylalardaki yapılar üzerinde durulmuştur. Mezarlarda bulunan alet­lerden, Yukarı Dicle Havzası’ndaki ölü gömme geleneğinden bahsedilmiştir. Bölgede kullanılan çukur evlerden, kazılarda ele geçirilen malzemelerden ve bölgedeki yerleşim yerlerinin yaşam tarzları hakkında bilgiler verilmiştir. Ki­tabın sonunda Dizin (453-463) yer almaktadır.