M. S. TAKKÛŞ, Emevî Devleti Tarihi. İstanbul 2016. Hikmetevi Yayınları, 253 sayfa. ISBN: 9786053512714

Prof. Dr. Muhammed Süheyl Takkuş, Emevî Devleti Tarihi isimli eserinde Eme­vî Devleti’nin kuruluşundan yıkılışına kadarki siyasi süreci incelemiştir. Emevî Devleti üzerinde tarihçiler ve yazarlar tarafından çok durulmadığını belirten yazar, bunun sebeplerine değinmiştir. Eserinde kendisinin, Emevî Devleti tarihiyle ilgili Arap ve Müslümanların zihnindeki yanlışlıkların düzel­tilmesini amacında olduğundan bahsetmiştir. Çalışmada Emevî halifeleri yedi bölümde incelenmiş olup, eserin sekizinci bölümünde Emevî Devleti’nin yıkılış sebeplerini ele almıştır. Akabinde, Emevî Devleti’nin çatısı altında birbi­rinden farklı birçok toplumsal yapının bulunduğunu ve yönetimi belirleyen birçok siyasi, ekonomik ve toplumsal gelişmenin yaşandığı uçsuz bucaksız bir İslam devletini ortaya çıkarmış olduğunu belirtmektedir. Ayrıca, Emevî Dev­leti’nin siyasi yaşamı boyunca pek çok muhalif güç tarafından yok edilmeye çalışıldığına ve bunun başında da Şia hareketi olduğuna değinmiştir. Sonuç olarak, Emevî Devleti kuruluşundan yıkılışına kadar Şia, Hariciler, Mevali ve en sonunda da Abbasi muhalefeti ile karşı karşıya kaldığını ve bunun sonu­cun­da yıkılmış olduğunu belirtmiştir.

Birinci bölümde (21-54), Emevî Devleti’nin kuruluşunu, Muâviye b. Ebu Süfyân’ın kişiliğini ve icraatlarını içermektedir. Emevî Devleti’nin kuruluş aşa­ması ve bu aşamada yaşanan olaylar da anlatılmaktadır. Bu çerçevede Muâ­viye’nin iç siyasetine değinilmiş, Şia Hareketi ve Harici hareketlerinden bah­se­dilmiş ve idarede takip ettiği yöntem açıklanmıştır. Bu sırada dış siyaseti ve Doğu Roma ile ilişkilerine de değinilmiş ve bölüm, onun idare alanındaki ça­ba­larını anlatılarak son bulmuştur. İçeride istikrar dışarıda ise genişlemenin dü­şünülmüş olduğu vurgulanmış ve doğu bölgelerinde İslam’ı yaymanın amaçlandığı ve başarılı olunduğu belirtilmiştir. Dış siyasette ise üç cephe vur­gu­lanmış olup, bunlar Doğu, Doğu Roma ve Kuzey Afrika cepheleri olarak kate­gorize edilmiştir. Muâviye zamanında posta teşkilatının iç işlerin hızlı bir şekilde çözümlenebilmesi için ayrı bir önem kazandığı belirtilmiştir.

İkinci bölümde, Yezîd b. Muâviye, Muâviye b. Yezîd ve Mervân b. Ha­kem’in kişilikleri ve icraatları hakkında incelemeler içermektedir. İlk olarak, Yezîd b. Muâviye (55-77) zamanında iç siyaset ve Müslümanların parçalan­masına sebep olan hadiselerden olan Kerbela Olayı ve sonuçları, Hicaz halkı­nın başkaldırısı olan Harre Olayı, Abdullah b. Zübeyr Hareketi ve Medine’ye hücum edilmesi gibi vakalara değinilmiştir. Buna ek olarak dış siyasete ve diğer devletlere karşı gerçekleştirilen askeri faaliyetlere yer verilmiştir. Aka­bin­de, Muâviye b. Yezîd’in hastalığı nedeniyle kısa süren halifeliği ve bu dö­nemde İslam dünyasının yaşamış olduğu sıkıntılı süreç incelenmiştir. Sonra­sında, Müslümanların bu zor durumdan kurtulabilmek adına yeterince başarı gösterememesi sonucunda hilafetten ayrılmaları, bunun neticesinde de karşıtları tarafından sürekli sıkıştırılan Ümeyyeoğullarının zor duruma düş­mesi ve yıkılma tehlikesi yaşaması süreci incelenmiştir. Son olarak, Muâviye b. Yezîd’den sonra başa geçen Mervân b. Hakem döneminde huzuru tesis etmek üzere Cabiye’de bir kongre toplanmış ve kontrolün tekrar Ümeyyeo­ğul­larına geçmiş olduğu belirtilmiştir. Akabinde, İslam dünyasının birlikteliği için çaba harcayan, ölmeden önce bunu kısmen de olsa başaran Mervân b. Hakem’e biat edilmesi konusunda anlaşmaya varılması hususu açıklanmıştır. Bu dönemde yaşanan bir başka hadise olan (Kaysiler ile yapılan) Merc-i Râhıt Savaşı ve sonuçları hakkında da incelemeler yapılmıştır.

Üçüncü bölümde, Abdülmelik b. Mervân’ın (83-119) kişiliği hakkında bilgi verilmiş, iç ve dış siyasette gerçekleştirmiş olduğu eylemler üzerinde durul­muştur. Bu dönemde Ali taraftarlarınca Irak’ta yaşanan Şia hareketleri ve Aynu’l-Verde Savaşı’ndan bahsedilmiştir. Akabinde, Abdülmelik b. Mervân za­manında gerçekleşen iç siyasi ortamda yönetime karşı sürdürülen ayak­lanma hareketlerin (ilki Tevabbun hareketi olmakla birlikte; İbnü’z Zübeyr, Muhtar, es-Sekafi, Hariciler ve İbnu’l-Eş’as gibi muhalif hareketleri) ortadan kaldırılarak İslam dünyasında birliğin tekrar sağlandığından bahsedilmekte­dir. Dış siyasette İslam dünyasının karşısında olan güçler ve peş peşe gelen sıkıntılar Müslümanların büyük çapta fetihler yapmasına olanak vermemiştir. Yayılmacı dış politikanın, idari alanda yönetim sistemini geliştirilmesinden, idareyi ve parayı da Abdülmelik b. Mervân’ın döneminde Araplaştırıldığına dikkat çekilmektedir. Dış siyaset de Kuzey Afrika, Doğu Roma ve Doğu cephe­leri özelinde incelenmiştir. Abdülmelik’in devletin düzenini ve İslam dünyası­nın birliğini yeniden sağlama noktasında yapmış olduğu hamleler nedeniyle Muâviye b. Ebu Süfyân’dan sonra devletin ikinci kurucusu olarak kabul gör­düğü belirtilmektedir.

Dördüncü bölümde, Velîd b. Abdülmelik (121-145) zamanında gerçekle­şen büyük çaptaki fetihler üzerinde durulmakta ve onun zamanında Mave­raünnehir ve Sind Bölgesi’nin, ayrıca Kuzey Afrika ve Endülüs’ün fethedildiği anlatılmaktadır. Endülüs’ün o zamanki siyasi ve sosyal durumuna değinilmiş, söz konusu zaman diliminin fetih, rahatlık ve bolluk dönemi olarak adlandırıl­dığı belirtilmiştir.

Beşinci bölümde Süleyman b. Abdülmelik, Ömer b. Abdülazîz ve Yezîd b. Abdülmelik’in kişisel hayatlarına ve halifelik dönemlerinde yaşanan olaylara değinilmiştir. Öncelikle, Süleyman b. Abdülmelik‘in (147-155) iç ve dış siyase­tinden bahsedilmiştir. Sonrasında, Ömer b. Abdülazîz‘in (155-166) genel siya­setinden, bahsedilmektedir. Son olarak, Yezîd b. Abdülmelik (167-173) döne­min­de yaşanan Yezîd b. Mühellebi ayaklanması ve Abbasi propagandasına değinilmiştir.

Altıncı bölümde Hişâm b. Abdülmelik‘in (175-188) kişiliğinden, ayrıca dö­ne­mimdeki iç ve dış olaylardan bahsedilmiştir. Devletin birçok cephede zor durumda olduğu aktarılmış ve Yezîd b. Abdülmelik döneminde başlayan Ab­ba­si propagandasının ilerlediğine de değinilmiştir. Dönemin sonunda devlet ya­pısını zora düşüren etkenlerin görülmeye başlandığı belirtilmiştir.

Yedinci bölümde, Velîd b.Yezîd (189-192), Yezîd b. Velîd (192-195) ile Mervân b. Muhammed el-Cadi’nin (195-206) kişilikleri ve dönemlerinin genel durumu üzerine incelemelerde bulunulmuştur. Bu dönemlerde devletin par­çalanma tehlikesinin arttığı belirtilmiş olup, aile içi çatışmalar ve Arapların kabi­le çekişmelerinden kaynaklanan olumsuzluklar neticesinde devletin geri­lemeye başladığına değinilmiştir. Abbasilerin, gücüne, kuruluşundan 750’ye kadar Emevî Devleti’ne muhalif olan Şia’yı, mevaliyi ve bazı Arap kabilelerini aynı bayrakta birleştirerek Mervân b. Muhammed el-Cadi’yi öldürüşüne ve Emevî Devleti’nin yıkılmasına değinmiştir. Sekizinci bölümde (207-228), aile ve kabileler arası çekişmelerle birlikte Emevî Devleti’nin zayıflama ve yıkılma nedenleriyle birlikte Emevî Devleti’nin İslam dünyasına katmış olduklarına değinilmiştir.

Sonuç (229-236) bölümünde yazar, Emevî Devleti’nin kuruluşundan yıkılı­şına kadar geçen sürede yaşanan iç ve dış siyasal olayların yanı sıra Emevî Dev­leti’nin siyasi yapılanması ve İslam toplumlarının yönetim şeklindeki deği­şik­lik­lerden bahsederek, halifeliğin yerine saltanatın getirilmesine ve bunun sonuçlarına değinmiştir. Ekler (237-253) kısmında Emevî halifelerinin isimleri ve halifelik sürelerinin yanında, dönemin önemli siyasi olaylarını gösteren hari­talara ve bibliyografyaya yer verilmektedir.

Eserde genel olarak Emevî halifelerinin kişilikleri ve dönemleri itibariyle yaşanan siyasi olaylara değinilmiştir. Tek yönlü siyasi incelemelerde bulunul­ması eserin eksik bir yönü olmakla birlikte, siyasal olayları tetikleyen ve top­lumsal gidişatı şekillendiren zümrelerin sosyal ve kültürel açıdan da incelen­mesinin gerektiği anlaşılmaktadır. Yazar tarafsız bir tutum izlemeye çalışsa da, yaptığı yorumlarla Emevî Devleti’nin İslam tarihinde önemli bir yere sahip olduğu düşüncesini okuyucuya yansıtmaktadır.

 

M. S. TAKKÛŞ, Emevî Devleti Tarihi. İstanbul 2016. Hikmetevi Yayınları, 253 sayfa. ISBN: 9786053512714

Prof. Dr. Muhammed Süheyl Takkuş, Emevî Devleti Tarihi isimli eserinde Eme­vî Devleti’nin kuruluşundan yıkılışına kadarki siyasi süreci incelemiştir. Emevî Devleti üzerinde tarihçiler ve yazarlar tarafından çok durulmadığını belirten yazar, bunun sebeplerine değinmiştir. Eserinde kendisinin, Emevî Devleti tarihiyle ilgili Arap ve Müslümanların zihnindeki yanlışlıkların düzel­tilmesini amacında olduğundan bahsetmiştir. Çalışmada Emevî halifeleri yedi bölümde incelenmiş olup, eserin sekizinci bölümünde Emevî Devleti’nin yıkılış sebeplerini ele almıştır. Akabinde, Emevî Devleti’nin çatısı altında birbi­rinden farklı birçok toplumsal yapının bulunduğunu ve yönetimi belirleyen birçok siyasi, ekonomik ve toplumsal gelişmenin yaşandığı uçsuz bucaksız bir İslam devletini ortaya çıkarmış olduğunu belirtmektedir. Ayrıca, Emevî Dev­leti’nin siyasi yaşamı boyunca pek çok muhalif güç tarafından yok edilmeye çalışıldığına ve bunun başında da Şia hareketi olduğuna değinmiştir. Sonuç olarak, Emevî Devleti kuruluşundan yıkılışına kadar Şia, Hariciler, Mevali ve en sonunda da Abbasi muhalefeti ile karşı karşıya kaldığını ve bunun sonu­cun­da yıkılmış olduğunu belirtmiştir.

Birinci bölümde (21-54), Emevî Devleti’nin kuruluşunu, Muâviye b. Ebu Süfyân’ın kişiliğini ve icraatlarını içermektedir. Emevî Devleti’nin kuruluş aşa­ması ve bu aşamada yaşanan olaylar da anlatılmaktadır. Bu çerçevede Muâ­viye’nin iç siyasetine değinilmiş, Şia Hareketi ve Harici hareketlerinden bah­se­dilmiş ve idarede takip ettiği yöntem açıklanmıştır. Bu sırada dış siyaseti ve Doğu Roma ile ilişkilerine de değinilmiş ve bölüm, onun idare alanındaki ça­ba­larını anlatılarak son bulmuştur. İçeride istikrar dışarıda ise genişlemenin dü­şünülmüş olduğu vurgulanmış ve doğu bölgelerinde İslam’ı yaymanın amaçlandığı ve başarılı olunduğu belirtilmiştir. Dış siyasette ise üç cephe vur­gu­lanmış olup, bunlar Doğu, Doğu Roma ve Kuzey Afrika cepheleri olarak kate­gorize edilmiştir. Muâviye zamanında posta teşkilatının iç işlerin hızlı bir şekilde çözümlenebilmesi için ayrı bir önem kazandığı belirtilmiştir.

İkinci bölümde, Yezîd b. Muâviye, Muâviye b. Yezîd ve Mervân b. Ha­kem’in kişilikleri ve icraatları hakkında incelemeler içermektedir. İlk olarak, Yezîd b. Muâviye (55-77) zamanında iç siyaset ve Müslümanların parçalan­masına sebep olan hadiselerden olan Kerbela Olayı ve sonuçları, Hicaz halkı­nın başkaldırısı olan Harre Olayı, Abdullah b. Zübeyr Hareketi ve Medine’ye hücum edilmesi gibi vakalara değinilmiştir. Buna ek olarak dış siyasete ve diğer devletlere karşı gerçekleştirilen askeri faaliyetlere yer verilmiştir. Aka­bin­de, Muâviye b. Yezîd’in hastalığı nedeniyle kısa süren halifeliği ve bu dö­nemde İslam dünyasının yaşamış olduğu sıkıntılı süreç incelenmiştir. Sonra­sında, Müslümanların bu zor durumdan kurtulabilmek adına yeterince başarı gösterememesi sonucunda hilafetten ayrılmaları, bunun neticesinde de karşıtları tarafından sürekli sıkıştırılan Ümeyyeoğullarının zor duruma düş­mesi ve yıkılma tehlikesi yaşaması süreci incelenmiştir. Son olarak, Muâviye b. Yezîd’den sonra başa geçen Mervân b. Hakem döneminde huzuru tesis etmek üzere Cabiye’de bir kongre toplanmış ve kontrolün tekrar Ümeyyeo­ğul­larına geçmiş olduğu belirtilmiştir. Akabinde, İslam dünyasının birlikteliği için çaba harcayan, ölmeden önce bunu kısmen de olsa başaran Mervân b. Hakem’e biat edilmesi konusunda anlaşmaya varılması hususu açıklanmıştır. Bu dönemde yaşanan bir başka hadise olan (Kaysiler ile yapılan) Merc-i Râhıt Savaşı ve sonuçları hakkında da incelemeler yapılmıştır.

Üçüncü bölümde, Abdülmelik b. Mervân’ın (83-119) kişiliği hakkında bilgi verilmiş, iç ve dış siyasette gerçekleştirmiş olduğu eylemler üzerinde durul­muştur. Bu dönemde Ali taraftarlarınca Irak’ta yaşanan Şia hareketleri ve Aynu’l-Verde Savaşı’ndan bahsedilmiştir. Akabinde, Abdülmelik b. Mervân za­manında gerçekleşen iç siyasi ortamda yönetime karşı sürdürülen ayak­lanma hareketlerin (ilki Tevabbun hareketi olmakla birlikte; İbnü’z Zübeyr, Muhtar, es-Sekafi, Hariciler ve İbnu’l-Eş’as gibi muhalif hareketleri) ortadan kaldırılarak İslam dünyasında birliğin tekrar sağlandığından bahsedilmekte­dir. Dış siyasette İslam dünyasının karşısında olan güçler ve peş peşe gelen sıkıntılar Müslümanların büyük çapta fetihler yapmasına olanak vermemiştir. Yayılmacı dış politikanın, idari alanda yönetim sistemini geliştirilmesinden, idareyi ve parayı da Abdülmelik b. Mervân’ın döneminde Araplaştırıldığına dikkat çekilmektedir. Dış siyaset de Kuzey Afrika, Doğu Roma ve Doğu cephe­leri özelinde incelenmiştir. Abdülmelik’in devletin düzenini ve İslam dünyası­nın birliğini yeniden sağlama noktasında yapmış olduğu hamleler nedeniyle Muâviye b. Ebu Süfyân’dan sonra devletin ikinci kurucusu olarak kabul gör­düğü belirtilmektedir.

Dördüncü bölümde, Velîd b. Abdülmelik (121-145) zamanında gerçekle­şen büyük çaptaki fetihler üzerinde durulmakta ve onun zamanında Mave­raünnehir ve Sind Bölgesi’nin, ayrıca Kuzey Afrika ve Endülüs’ün fethedildiği anlatılmaktadır. Endülüs’ün o zamanki siyasi ve sosyal durumuna değinilmiş, söz konusu zaman diliminin fetih, rahatlık ve bolluk dönemi olarak adlandırıl­dığı belirtilmiştir.

Beşinci bölümde Süleyman b. Abdülmelik, Ömer b. Abdülazîz ve Yezîd b. Abdülmelik’in kişisel hayatlarına ve halifelik dönemlerinde yaşanan olaylara değinilmiştir. Öncelikle, Süleyman b. Abdülmelik‘in (147-155) iç ve dış siyase­tinden bahsedilmiştir. Sonrasında, Ömer b. Abdülazîz‘in (155-166) genel siya­setinden, bahsedilmektedir. Son olarak, Yezîd b. Abdülmelik (167-173) döne­min­de yaşanan Yezîd b. Mühellebi ayaklanması ve Abbasi propagandasına değinilmiştir.

Altıncı bölümde Hişâm b. Abdülmelik‘in (175-188) kişiliğinden, ayrıca dö­ne­mimdeki iç ve dış olaylardan bahsedilmiştir. Devletin birçok cephede zor durumda olduğu aktarılmış ve Yezîd b. Abdülmelik döneminde başlayan Ab­ba­si propagandasının ilerlediğine de değinilmiştir. Dönemin sonunda devlet ya­pısını zora düşüren etkenlerin görülmeye başlandığı belirtilmiştir.

Yedinci bölümde, Velîd b.Yezîd (189-192), Yezîd b. Velîd (192-195) ile Mervân b. Muhammed el-Cadi’nin (195-206) kişilikleri ve dönemlerinin genel durumu üzerine incelemelerde bulunulmuştur. Bu dönemlerde devletin par­çalanma tehlikesinin arttığı belirtilmiş olup, aile içi çatışmalar ve Arapların kabi­le çekişmelerinden kaynaklanan olumsuzluklar neticesinde devletin geri­lemeye başladığına değinilmiştir. Abbasilerin, gücüne, kuruluşundan 750’ye kadar Emevî Devleti’ne muhalif olan Şia’yı, mevaliyi ve bazı Arap kabilelerini aynı bayrakta birleştirerek Mervân b. Muhammed el-Cadi’yi öldürüşüne ve Emevî Devleti’nin yıkılmasına değinmiştir. Sekizinci bölümde (207-228), aile ve kabileler arası çekişmelerle birlikte Emevî Devleti’nin zayıflama ve yıkılma nedenleriyle birlikte Emevî Devleti’nin İslam dünyasına katmış olduklarına değinilmiştir.

Sonuç (229-236) bölümünde yazar, Emevî Devleti’nin kuruluşundan yıkılı­şına kadar geçen sürede yaşanan iç ve dış siyasal olayların yanı sıra Emevî Dev­leti’nin siyasi yapılanması ve İslam toplumlarının yönetim şeklindeki deği­şik­lik­lerden bahsederek, halifeliğin yerine saltanatın getirilmesine ve bunun sonuçlarına değinmiştir. Ekler (237-253) kısmında Emevî halifelerinin isimleri ve halifelik sürelerinin yanında, dönemin önemli siyasi olaylarını gösteren hari­talara ve bibliyografyaya yer verilmektedir.

Eserde genel olarak Emevî halifelerinin kişilikleri ve dönemleri itibariyle yaşanan siyasi olaylara değinilmiştir. Tek yönlü siyasi incelemelerde bulunul­ması eserin eksik bir yönü olmakla birlikte, siyasal olayları tetikleyen ve top­lumsal gidişatı şekillendiren zümrelerin sosyal ve kültürel açıdan da incelen­mesinin gerektiği anlaşılmaktadır. Yazar tarafsız bir tutum izlemeye çalışsa da, yaptığı yorumlarla Emevî Devleti’nin İslam tarihinde önemli bir yere sahip olduğu düşüncesini okuyucuya yansıtmaktadır.