The Ancient Mariners: Seafarers and Sea Fighters of the Mediterranean in Ancient Times

 

L . CASSON, The Ancient Mariners: Seafarers and Sea Fighters of the Mediterranean in Ancient Times. New Jersey 1991. Prin­ceton University Press, 246 sayfa (4 harita, 7 figür, 54 resim ile birlikte). ISBN: 9780691014777

Akdeniz Dünyası incelenirken şüphesiz ki coğrafyanın en önemli sacayağı olan denizcilik faaliyetlerine de hâkim olunmalıdır. Akdeniz’in denizcilik tarihi ilk ilkel gemilerden sofistike gemilere, uluslararası ticarete, ticaret rotalarına, deniz savaşlarına, keşiflere, korsanlık faaliyetlerine kadar çok geniş bir bilgi skalası oluşturmaktadır. Antikçağda denizcilik ve gemiler hakkında tanınmış bir otorite olan Lionnel CASSON bu anlamda bize doyurucu eserler bırakmış­tır. Elimizdeki “The Ancient Mariners: Seafarers and Sea Fighters of the Me­diterranean in Ancient Times ” kitabı da Akdeniz’in denizcilik tarihi konu­sunda en önemli eserlerdendir.

Kitabın kapsamı Contents (İçindekiler) kısmında verilmiştir. Contents bö­lümünden sonra Illustrations (Maps – Figures – Plates) başlığı altında kitap­taki haritalar, şekiller ve fotoğraflar liste halinde, kaynaklar belirtilerek veril­miştir. Preface to the Second Edition bölümünde yazar kitabın ikinci basımına yeni kanıtların ve çalışmaların sonucunda tamamen yeni bölümlerin eklendi­ğini ve bazı bölümlerin de köklü bir şekilde değiştirildiğini belirtmiştir. İkinci basıma eklenen fotoğraflar için önemli su altı arkeologları George Bass’a, Michael Katzev’e ve John Coates’e teşekkür etmiştir. Preface bölümünde ise kitabı yazmasının asıl amacını antik dönem denizciliği ile ilgili kaynakların yok denecek kadar az olması olarak belirtmiştir. Ayrıca kitabın yazımı sırasında destek verenlere yaptığı teşekkürle bu bölümü bitirmiştir.

Kitap, Down to the Sea in Ships, International Trade Begins, Excavating Under Water, War on the Sea, Raiders and Traders, The Dawn of Maritime Exploration, Westward Ho!, The Wooden Walls, The Merchants of Athens, Beyon the Pillars of Hercules, The Age of Titans, Landlubbers to Sea Lords, East Meets West, New Light on Ancient Ships and Shipping, The Pirates of Cilicia, Rome Rules the Waves, All Routes Lead to Rome, An End and a Begin­ning isimli on sekiz bölümden oluşmaktadır.

Eserin I. Bölümü olan Down to the Sea in Ships kısmında insanların kullan­dığı ilk primitif yüzen cisimlere ve yapılma şekillerine, ilk denizcilerin rüzgârı kullanmayı öğrenmelerine, ilk deniz yolculuklarına, prehistorik dönemde Mı­sır ve Mezopotamya’daki gemi yapımı zanaatına değinilmiştir. International Trade Begins bölümünde uluslararası ilk ticari kayıtların Mısır’da olduğu be­lirtilmiştir. Mezopotamya, Doğu Akdeniz kıyıları, Girit ve Hellas’daki ticari fa­aliyetlere ayrıntılı olarak değinilmiştir. Excavating Under Water bölümünde deniz arkeolojisinin nasıl başlayıp geliştiği anlatılmıştır. Bu bağlamda George Bass’a, Gelidonya ve Uluburun Batıkları’na ayrıntılı olarak değinilmiş ve şekil­ler eşliğinde ahşap gemilerin nasıl yapıldığı anlatılmıştır. War on the Sea bö­lümünde ilk olarak Mısır’da firavunlar Sahure ve Thutmose III dönemlerinde ordunun deniz yoluyla taşınmasına değinilmiş; Fenike, Minos, Myken Uygar­lıklarının ve deniz kavimlerinin donanmalarına ayrıntılı olarak yer verilmiştir. Ayrıca Homeros’un İlyada ve Odysseia adlı eserleri baz alınarak dönemin de­nizcilik özelliklerine ve gemi yapım tekniklerine ayrıntılı olarak değinilmiştir. Raiders and Traders bölümünde Odysseus ve Wenamon’un yolculukları eşli­ğinde tacirler ve korsanlarla yaşadıkları zorluklar anlatılmıştır. Wenamon’un yaklaşık MÖ 1100 yıllarında Byblos’a yaptığı yolculuğa ayrıntılı olarak değinil­miş ve bu yolculuğun o dönemdeki tacirlerin neler yaşadıklarına dair önemli ipuçları yansıttığı anlatılmıştır. The Dawn of Maritime Exploration bölümü ta­mamen Iason ve Argonautlar’a ayrılmış ve keşif rotasına değinilmiştir. Ia­son’un keşif seyahatinin yeni yerleri keşfetme konusunda bildiğimiz ilk seya­hat olduğu belirtilmiştir.

Eserin Westward HO! bölümünde denizcilerin bildikleri ve hâkim oldukları denizleri arkalarında bırakıp pruvalarını meçhul sulara açmalarının başladığı döneme vurgu yapılmıştır. Bu bağlamda Eski Yunan ve Fenike keşif ve koloni hareketlerine değinilmiştir. Yazar bu dönemdeki keşif hareketleri ile XV.-XVI. yüzyıllardaki keşifler arasındaki benzerliklere de vurgu yapmıştır. Bu dö­nemde yaşanan coğrafya ve kartografya alanlarındaki gelişmelere de değinil­miştir. Yine bu bölümde dönemin gemileri, gemi yapım teknikleri, ticari re­kabet ve donanma güçleri ayrıntılı olarak açıklanmıştır. The Wooden Walls bölümünde MÖ V. yüzyılın ilk çeyreğinde başlayan Pers-Hellen Savaşları ve Peloponnessos Savaşı ekseninde gemilerin özelliklerine, geçirdikleri değişim­lere, mürettebat sayılarına ve donanmaların savaş taktiklerine değinilmiştir. The Merchants of Athens bölümünde kölelikten büyük bir iş adamına evrilen Pasion’un ve yatırımcı Demosthenes’in hikâyeleri ekseninde dönemin Atinası tacirler ve deniz ticareti perspektifinde ayrıntılı olarak açıklanmıştır. Bu hikâyeler anlatılırken taraflar arası kontratlar, gemi envanteri, rotalar da be­lirtilmiştir. Beyon the Pillars of Hercules bölümü’nde Iason’un Karadeniz’e ve Fenikelilerin İspanya’ya gidişlerinden sonra keşif hareketlerinin bir süre dur­duğu belirtilmiştir. Firavun Necho’nun Fenikeli Denizcilere yaptırdığı sefer ile Satapes’in ve Hanno’nun Herakles Sütunları’nın ötesine yaptıkları geziler tüm ayrıntılarıyla açıklanmıştır. Pytheas’ın yaptığı keşiflerin ise (7000-7500 Mil) Vasco de Gama ve Christophe Colomb dönemlerine kadar yapılan en büyük ve en önemli keşifler olduğu belirtilmiştir. Fakat onun adımlarının iz­lenmediği, Kartacalıların Gibraltar’ın kapılarını Atlas Okyanusu’ndaki yeni ke­şiflere yol açmayacak şekilde kapattığı belirtilmiştir. The Age of Titans bö­lümü Büyük İskender ve Hellenistik Dönem denizciliği ile ilgilidir. Bu bölümde gemi sayıları, gemi mürettebatı ve görevleri, dönemin gemi yapım teknikleri verilmiştir. Parlak bir stratejist olmasının yanında çok yetenekli bir gemi ta­sarımcısı olan Demetrius’un gemi yapımına katkılarına değinilmiştir. Büyük İskender sonrası Hellenistik Dönem krallıklarının donanma güçleri açıklan­mıştır. Denizcilikten uzak Romalıların denizlerin hâkimi konumuna gelme sü­reci Landlubbers to Sea Lords bölümünde anlatılmıştır. İlk başlarda denizleri Etrüsklere, Hellenlere ve korsanlara bırakan Romalıların MÖ 311 yılından iti­baren deniz gücünün önemini fark ederek bu anlamda gelişmeye başladıkları açıklanmıştır. Rodos ile ilişkiler ve Kartaca Savaşları ekseninde Roma donan­masının ve denizciliğinin gelişimi mercek altına alınmıştır.

East Meets West bölümünde özellikle papirüs dokümanları baz alınarak Hellenistik Dönem ticaretinin karakteristik özellikleri açıklanmıştır. Bu dö­nemde komplike hale gelen ve oldukça gelişmiş bir boyuta ulaşan deniz tica­reti -limanlar, gemiler ve özellikleri, rotalar, taşınan mallar- ayrıntılarıyla ele alınmıştır. New Light on Ancient Ships and Shipping bölümünde dalış tekno­lojisindeki gelişmelerin denizcilik tarihi konusunda yepyeni bilgiler edinme­mizi sağladığı ifade edilmiştir. Amphoralarla ilgili ayrıntılı bilgiler verilmiş ve amphora stillerinin tarih-yer konularında çok önemli ipuçları verdikleri belir­tilmiştir. Batıkların denizcilik tarihine ilişkin hayati bilgilere sahip olmamıza neden oldukları iddia edilmiş, ancak arkeologların bu alanda yağmacılardan hızlı davranmak için de çaba gösterdikleri açıklanmıştır. The Pirates of Cilicia bölümünde önce Homeros’un Odysseia adlı eserinden alıntıyla korsanlık al­gısı üzerinde durulmuş ve korsanlık algısının zaman içinde değişse de korsan­lık faaliyetlerinin hep devam ettiği açıklanmıştır. Akdeniz’de en yıkıcı ve kor­kunç korsanlık faaliyetlerinin ise Kilikia korsanları tarafından yapıldığı belirtil­miştir. MÖ 70 yılından kısa bir süre önce en şiddetli boyutuna ulaşan korsan­lık faaliyetleri ve Roma’nın korsanlarla olan mücadelesi anlatılmıştır. Rome Rules the Waves bölümünde MÖ I. yüzyılda Roma’nın Akdeniz’deki tam hâki­miyeti ve Actium Savaşı anlatılmıştır. Yine bu bölümde Roma İmparator­luğu’nun gemi yapım teknikleri resimler eşliğinde verilmiş; donanma gücü, gemi çeşitleri ve sayıları, deniz ticareti ve malları ayrıntılı olarak açıklanmıştır. All Routes Lead to Rome bölümünde Petronius’un “Satyricon” adlı eserinden alıntıyla MS I. yüzyılda Roma’da deniz ticaretinin zenginlik açısından ne kadar önemli olduğu vurgulanmıştır. Kuzey Afrika’dan, Mısır’dan, Gibraltar’dan, İs­panya’dan, Fransa’dan, Asia Minor’dan, Çin’den, Ege Adaları’ndan, Arap Ya­rımadası’ndan, Hindistan’dan, Yunanistan’dan, Sicilya’dan, Suriye’den gelen tahıl, balık, zeytinyağı, şarap, çanak-tava, yün, değerli taşlar-inciler, kokular, baharat, bal, mermer gibi birçok ürünün başkente deniz ticareti yoluyla aktığı ve Batı dünyasının sosyal-politik-ekonomik yöneticilerini tatmin ettiği belir­tilmiştir. Bu dönemde önem kazanan limanlara ayrıntılı olarak değinilmiştir. MS 330 yılında imparator Constantinus’un İstanbul’u başkent yapmasıyla bu şehrin ticaret gemilerinin en önemli rotalarından biri olmasını sağladığı be­lirtilmiştir. An End and a Beginning bölümünde önce MS 395 yılında Roma İmparatorluğu’nun ikiye ayrılışının ve MS 476 yılında Batı Roma İmparator­luğu’nun yıkılışının Akdeniz’deki etkileri açıklanmıştır. Arapların Suriye, Mısır ve tüm Kuzey Afrika’yı ele geçirmelerinin deniz ticaretine etkileri açıklanmış­tır. Özellikle Mısır’ın Araplar tarafından fethinin Nil’in ürünlerinin Akdeniz üzerinden Avrupa yerine Mekke ve Medine’ye gitmesine neden olduğu be­lirtilmiştir. Pusula, gelişmiş dümenler, alev makineleri gibi birçok yeniliğin de­nizcilik teknolojisinde kullanımı ile antikçağ denizciliğinin sona erdiği ifade edilmiştir.

Kitap denizcilikle ilgili önemli olayların kronolojik olarak verildiği Table of Dates, başvurulan kaynakların yer adlığı Notes ve kişi ile yer adlarının yer al­dığı Index bölümleri ile sona ermektedir.

Eser Antikçağdenizciliği ile ilgili akademik çalışmalar yapanlar kadar bu alana ilgi duyan meraklı okuyucu için de önemli bir başvuru kaynağıdır. L. Casson en erken dönemden başlayarak Roma İmparatorluğu’nun sona erdiği tarihe kadar antikçağda denizlerde yaşanmış gelişmelere dair çok önemli bil­giler vermektedir. Ticaret gemilerinin basit botlardan nasıl binlerce ton yük taşıyan devasa gemilere dönüştüklerini, savaş gemilerinin nasıl yüzlerce de­nizci ve ağır silahlar taşıyan komplike gemilere dönüştüklerini ve deniz tica­retinin kısa mesafelerden nasıl İspanya’dan Hindistan’a ulaşan işlek bir ağa dönüştüğünü resimler ve haritalar eşliğinde açıklamıştır.