Çok Arkadaşa Sahip Olmak Hakkında

I. Sokrates, söz sanatında iyi eğitildiğini (yeterince tecrübe kazandığını) ve dahası Empedokles ta­rafından söylenen cümleye (atfederek)

Bilgeliğin en yüksek noktalarına ulaştığını düşünen

Menon’a, erdemin ne olduğunu sordu. O ise düşünmeden ve derhal bir çocuğa, bir yaşlıya, bir erkeğe ve kadına, bir yöneticiye, sıradan bir yurttaşa, bir efendiye ve bir hizmetkara uygun bir erdem olduğu cevabını verince, Sokrates, kötü bir şekilde değil, bu adamın hiçbir erdemi bilmediği için pek çok isim verdiğine karar vererek, “sana tek bir erdem sorulduğunda erdemler kovanına çomak soktuğun için, aferin” dedi. [2] Herhangi biri, henüz daimi olarak tek bir dost dahi edine­memişken fark etmeden çok sayıda dostun arasına düşmekten korktuğumuz için bizimle gerçek­ten alay edebilir mi? [3] Çünkü yüz kollu Briareus ya da her şeyi gören Argos’a dönüşmekten kor­kan, sakat ve kör bir adamdan pek farklı değiliz. [4] Yine de, Menandros’taki (oyunundaki) deli­kanlıyı, her bir iyi adamı, “eğer bir arkadaşın gölgesine sahipse”, son derece hayran olunası biri olarak addettiğini söylediği için fazlasıyla överiz.

II. Pek çok diğerleri arasında pek az dostluk kurmamızın karşısındaki bir engel de çok dosta sahip olma isteğidir, tıpkı sık sık pek çoklarına daha öncekiler üzerinde üstünlük sağlamaya muktedir olamadıkları için sarılmayı önemsemeyen ve (onlardan) uzaklaşan arsız kadınlar gibi;

Ya da dahası tıpkı çimenliğe oturup birinin üstüne diğerini kopardığı için hoşnut olan bir ruhta açgözlü bir çocuğa sahip olarak çiçeklerden ganimet toplayan Hypsipyle’nin yetiştirdiği (öğrencisi) gibi,

Bu yüzden her zaman taze ve çiçek açan (gençliğinin zirvesinde olan) biri, yeniliğe düşkünlüğü ve titizliğinden dolayı her birimizi cezbeder ve de pek çok ve aynı zamanda sonsuz başlangıçları dost­luk ve samimiyet olarak sürdürenleri, tutkuyla takip edilince ele geçirilen şeyin tarafına geçenlere dönüştürür. [2] O halde ilk olarak, en başından sağlam dostluklar üzerine bize bıraktığı söylence­den başlayarak, düşüncesiyle birlikte kadim ve eski zamanların şahidi ve danışman olarak alalım ki onun içinde dostluğun çift eşliliğine uygun (dost çiftler) olarak, Theseus ve Peirithous, Akhilleus ve Patroklos, Orestes ve Pylades, Phintias ve Damon, Epameinondas ve Pelopidas anılır. [3] Çünkü dostluk yoldaş (arayan) bir varlıktır; ne sürüler halinde hareket eden (karga) ne de birlikte güdülen (sığır) gibidir. Arkadaşını (kendisinin) diğer benliği olarak görmek ve dostunu diğer yarısı olarak adlandırmak bir anlam ifade etmez, ya da dostları çift olarak edinenlerin ölçüsüyle de (ilgili değil­dir). [4] Çünkü az bir bedelle ne çok köle ne de çok arkadaş elde etmek mümkündür. [5] O zaman arkadaşlığın bedeli nedir? [6] İyi niyet ve erdemle birlikte minnet, öyle ki doğada bunlardan daha ender rastlanan bir şey yoktur. [7] Bu sebepten çok sevmek ve pek çoklarıyla arkadaşlık etmek mümkün değildir. Bilakis tıpkı pek çok dallara ve kanallara bölündükleri için zayıf ve ince akan ne­hirler gibi, böylece ruhunda (özünde) çok sevmek, pek çok kişiye bölünürse tamamen zayıf düşer. [8] Canlılardan tek çocuğa sahip olanlar arasında çocuk sevgisinin daha güçlü olmasının sebebi de budur. Homeros da sevilen bir oğlu “biricik gözbebeği” olarak adlandırır; bu durum, başka bir çocuğu olmayan ya da olmayacak ebeveynler için de söylenebilir.

III. Arkadaşın “biricik” olmasını da doğru bulamayız, diğerleri yanında “biricik çocuk” ve “geç do­ğan” zaman içinde sürekli bahsi geçen şu bir medimnos tuzu birlikte yemiş olmalı; şimdilerde sadece bir kere içki içip ya da top oynayıp, birlikte zar attıkları ya da geceyi birlikte geçirdikleri için arkadaş diye anılan pek çoklarının bir handan, gymnasion’dan ya da agoradan arkadaş topladıkları gibi değildir. [2] Zenginlerin ve yöneticilerin evlerinde, selamlarını sunanların ve el sıkışanların ve muhafız olarak katılanların büyük kalabalığını ve gürültüsünü görenler çok arkadaşa sahip olanları mutlu olarak ka­bul ederler. [3] Aslında onların mutfaklarında çok daha fazla sinek görebilirler. Fa­kat ne güzel ye­mekler bitince onlar (sinekler) ne de menfaat bitince o kişiler yanlarında kalırlar. [4] Fakat gerçek arkadaşlık en çok (şu) üç şeyi arar: iyi bir şey olarak erdemi, hoş bir şey olarak samimiyeti, gerekli bir şey olarak ise menfaati (çünkü muhakeme ettikten sonra kabul etmeli, bir­likte olduğunda memnun olmalı, ihtiyacı olduğunda da (ondan) yararlanmalı; tüm bunlar çok ar­kadaşa sahip olmaya mani olan şeylerdir, fakat bilhassa muhakeme (çok arkadaşa sahip olma ko­nusunda) en önemli şeydir); bu du­rumda ilk etapta birlikte dans edecek olan dansçıları, birlikte kürek çekecek olan kürekçileri, mülkle­rin koruyucuları ya da çocukların eğitmeni olacak hizmet­karları kısa zamanda test etmenin mümkün olup olamayacağı düşünülmelidir, her türlü mevki uğ­runa yapılacak yarışma için soyunacak olan pek çok dostu da ayrıca (değerlendirmeli),

ki onlardan her biri iyi bir iş yapınca kendisini ortaya koyar
hem de talihsizliğe uğradığında dahi sızlanmaz.

[5] Zira ne bir gemi böylesi büyük fırtınalar karşısında denize indirilir ne de kaleleri için duvarlar, liman­ları için de bentler ve hendekler yapanlar böylesi büyük ve dehşetengiz tehlikeleri üstlenirler, dostluk ise doğru ve kesin bir şekilde denenmiş olduğundan böylesi şeylerden kaçacak bir sığınak ve yardım vaat eder. Bazıları denenmemelerine aldırmadıkları için sonrasında değersiz bozuk para gibi (oldukla­rını) tecrübe ederken;

(Böylesi dostluklardan) yoksun olanlar bayram ederler,
Sahip olanlar ise kaçıp kurtulmak için dua ederler.

[6] Bu zor bir iştir, kaçmak ya da hoşa gitmeyen arkadaşlığı bir kenara bırakmak da kolay değildir. [7] Fakat böylesi bir şey tıpkı zararlı ve rahatsız edici bir yemek gibi ne sıkıntı ve zarar vermeden tutulabilir ne de alındığı şekilde atılabilir; bilakis karışarak iğrenç görünümlü ve tuhaf bir şekilde çıkartılır. Bu yüzden ahlaksız bir arkadaş ya acı ve zarar vermeye neden olur ya da o kişi nefret ve düşmanlıkla safra gibi zorla dışarı atılır.

IV. Bu sebepten ne kolayca kabul etmek ne karşılaşılan kişilere yapışmak ne de hemen peşimizden koşanları arkadaş edinmek gerekir; bilakis arkadaşlığa layık olanların peşinden gitmek gerekir. [2] Çünkü her şekilde kolay elde edilen bir şey tercih edilmemelidir. Zira yalnızca bizi yakalayan dikenli dal ve böğürtlen çalısını püskürtüp üzerinden geçtikten sonra zeytin ağacı ve asmaya doğru yürü­yüp gide­biliriz. [3] Bundan dolayı her zaman kayıtsızca kucak açan kişinin yakın dost yapılma­ması; daha ziyade bizlerin (haklarında) tahkikat yaptıktan sonra çabalarımıza değecek ve yararlı olanlarıyla kucaklaşma­mız gerekir.

V. Tıpkı birileri onu yavaş resim yapmakla suçladığında, Zeuksis’in[v] “uzun zamanda çizdiğimi kabul edi­yorum, zira uzun sürüyor” dediği gibi, dostluğu ve samimiyeti uzun süre değerlendirdikten sonra be­nimseyip korumak gerekir. [2] Çok sayıda arkadaşı tartmak kolay değilken, aynı zamanda pek çok kişiyle birlikte olmak ise kolay mıdır ya da bu imkansız mıdır? [3] Gerçekten dostluğun samimiyeti memnunluk vericidir ve en hoş kısmı da birlikte olmakta ve günü birlikte geçirmekte­dir;

Hayattaykenki gibi bir daha sevgili dostlardan uzakta
oturup danışmayacağız (birbirimize).

[4] Menelaos’un Odysseus hakkında (söylediği gibi);

Bizi ayıracak başka hiçbir şey yoktu hem birbirimizi sevip hem de karşılıklı eğlenirken ta ki ölümün kara bulutu bizi sarana kadar.

[5] Artık çok arkadaşa sahip olmak diye anılan şeyin tersi anlama geldiği görünüyor. [6] Çünkü (dostluk), tıpkı incir suyunun beyaz sütü bağladığı ve sardığı gibi, birliktelikle ve iyi niyetle yoğun­laştırarak, (onları) bir araya getirir, birlikte tutar ve korur (sürdürür). Empedokles’e göre; (çünkü dostluk böyle bir birliktelik ve çerçeve kurmayı ister) çok arkadaşa sahip olmak ise bir yandan birini çağırıp diğer yandan diğerini göndermeyle, biçimlendirilmiş ve kalıcı bir form alan samimiyetin içerisindeki iyi niyetlerin karışmasına ve yakınlaşmasına izin vermeyerek ayırır, koparır ve uzaklaş­tırır. [7] Bu ise hemen yardımlar hakkındaki düzensizliği ve mahcubiyeti ortaya atar. Çünkü dost­luğun faydaları çok arkadaşa sahip olmak yüzünden elverişsiz hale geliyor.

[8] “Çünkü diğer erkeklerin özeni, başka davranışları uyandırır”.

Çünkü ne bizim doğamız aynı yolculuklara eğilim gösterir ne de biz her zaman aynı kaderi yaşarız. Hem de talihin koşulları, rüzgarlar gibi, birilerine yardım ederken, diğerlerine engel koyar.

VI. Doğrusu tüm arkadaşlarımız aynı zamanda aynı şeyleri isteseler bile, hem tavsiye isteyenleri hem devlet yönetimine katılanları hem onura kavuşmaya çalışanları hem de misafir olarak karşı­lanmak isteyenlerin hepsini memnun etmek zor olurdu. [2] Aynı anda farklı etkinlikler ve dene­yimlerle meşgul olurlarsa ve aynı zamanda gemi yolculuğuna çıkan kişi birlikte yolculuk yapmak için, yargılanan kişi davayı savunmasına yardım etmek için, yargılayan kişi ise birlikte hüküm ver­mek için, bir şey alan ya da satan kişi ise birlikte yönetmek için, evlenen kişi ise birlikte kurban sunmak için, (bir yakınını) gömen kişi ise üzüntüsünü paylaşmak için çağırırsa,

Kent (neredeyse) tütsülerle dolarken,
Aynı zamanda çok arkadaşa sahip olma da ilahiler ve de figanlarla.

[3] Herkesle birlikte olmak imkansız bir şeyken, hiç biriyle (birlikte olmamak) ise saçma, bir kişiye yardım ederken pek çoklarıyla anlaşmazlık yaşamak ise can sıkıcı bir şeydir.

Çünkü kendisini seven hiç kimse bile isteyerek kendini ihmal etmez[v].

[4] Yine de (insanlar) arkadaşlarının ihmallerini ve ilgisizliklerini gerçekten daha ılımlı bir şekilde kaldırırlar ve yanındakilerin “unuttum” ve “bilmiyordum” tarzındaki özürlerini kızmadan kabul ederler. [5] “Senin davan görülürken yanında yer almadım, çünkü bir arkadaşımın yanındaydım.” ve “Ateşlendiğinde seni görmeye gelmedim, çünkü arkadaşlarına ziyafet veren filanca kişiyle meş­guldüm.” diyen biri ise ihmalin sebebi olarak diğerlerinin itinasını göstererek suçunu açıklayamaz, aksine üzerine kıskançlığı ekler. [6] Pek çokları görüldüğü üzere çok dosta sahip olanların sadece mümkün olduğu kadarını sunduklarına dikkat ederken, talep ettiklerini göz ardı eder ve ihtiyaç duydukları şeyler için pek çok şeyi kullanan kişinin talep edilen pek çok şeye de karşılık vermesinin gerekli olduğunu hatırlamazlar. [7] Tıpkı yüz kolla elli mideyi doyuran Briareus’in, iki koldan tek mideyi idare eden bizlerden daha fazla hiçbir şeye sahip olmadığı gibi, bu şekilde pek çok arkadaş­tan faydalanmanın özünde pek çoğu için servetini harcamak, el birliğiyle çalışmak ve işleriyle bir­likte meşgul olmak ve de yardım etmek vardır. [8] Euripides[vi] tarafından itibar edilmeyen bir şey söylenir;

Ölümlülerin birbirlerine karşı ölçülü
bir dostluk edinmeleri gerekir,
Ve de ruhun en derin kısmına doğru yönelmemeleri
kalplerinin de kırılgan bir büyüsünün olması gerekir
(Onları) bir yandan itmek bir yandan da çekmek için
Tıpkı bir geminin yelkeni gibi dostluğu bahşeder, faydaları için de sürdürür.

[9] Fakat Euripides’ciğim, düşmanların peşine düşelim ve de anlaşmazlıkların “ılımlı” yapılmasını, nefret, öfke, kusur bulma ve şüphelerin ise “ruhun en derin kısmına yönelmemesini” ve “kolayca çözülebilmesini” teşvik edelim. Onun yerine bize daha çok Pythagoras’ın “Pek çoklarıyla el sıkış­mamak (gerekir)” sözünü öğütle. Bu söz ne pek çok kişiyi arkadaş yapmak ne de geniş kapsamlı ve tüm toplum için ortak olan arkadaşlığı kucaklamak anlamına gelir; pek çok sıkıntıyla birlikte tek bir kişiye gelen bir (dostluk da) olabilir bu, ki bu (sıkıntılar) arasında özgür ve soylu erkekler için ta­hammül edilemez şeyler olan kaygıyı paylaşmamak ve birlikte öfkelenmemek, birlikte zahmet çek­memek, birlikte tehlikeye atılmamak bulunur. [10] Hiç düşmanı olmadığını söyleyen birine “muh­temelen arkadaşın da yoktur” diyen bilgin Khilon’un sözü doğrudur. [11] Zira bir arkadaşın ne birlikte yanlışlarını paylaşması (hatayı ve zararı paylaşması) ne de birlikte düşman olması mümkün olmadığı için, düşmanlar arkadaşlıkları yakından takip ederler ve samimi olurlar.

VII. Öyle ki düşmanlar hemencecik arkadaşından şüphe eder ve de (ondan) nefret ederler; arka­daşlar ise sık sık ona özenir ve onu kıskanır ve de oyalarlar. [2] Timesias’a kolonisi hakkında verilen kehanetin haber verdiği gibi;

Bal arısı sürüleriniz çabucak yaban arılarına dönüşecekler

Bu şekilde arkadaş sürüleri arayanlar tesadüfen düşmanların yaban arısı yuvalarıyla karşılaştıkla­rını unutacaklar (unuttular). [3] Düşmanın kini ve dostun minneti bile eşit ağırlığı taşımaz (aynı dengede değillerdir). [4] Philotas ve Parmenion’un arkadaşları ve ailelerine bak, Aleksandros’un dağıttığı; diğer taraftan işkence edip öldürürlerken Dionysios’un Dion’unkilere, Nero’nun Plau­tos’unkilere ve de Tiberius’un Seianus’unkilere[v] yaptıklarına. [5] Bu yüzden bazıları, tıpkı ateşin aniden alevlendiği sırada onun (kızına) doğru yönelip onu sarmalamasının ardından (kızıyla) bir­likte onu da tamamen yakarak yok ederken ne kızının altın tacının ne de peplos’unun Kreon’a[vi] yardım etmemesi gibi, bolluk içinde olan arkadaşlarının hiçbir şeyinden istifade etmeden, bahtsız olanlarla birlikte yok olurlar. [6] Bu duruma özellikle filozoflar ve zarif (mükemmel) erkekler katla­nırlar, tıpkı Theseus’un, cezalandırılan ve tutuklanan Peirithous ile birlikte,

Utancın demirden dövülmemiş prangalarıyla bağlandığı gibi,

Thoukydides de, veba sırasında erdeme en çok sahip çıkanların hasta olan arkadaşlarıyla birlikte yok olduklarını iddia eder. Çünkü kendilerini arkadaşlarının yanına gitmekten alıkoyamadılar.

VIII. Bundan dolayı, onu şimdi biriyle birleştirip başka zamanda başka biriyle bağlayanların erdemi ihmal etmesi yakışır bir şey değildir, daha ziyade layık olanlarla, yani benzer şekilde sevmeye ve paylaşmaya muktedir olanlarla aynı ilişkiyi sürdürmeleri (uygundur). [2] Zira tümü arasında (hep­sinin içinde), çok arkadaşa sahip olmanın karşısındaki en büyük engel arkadaşlığın doğası gereği benzerlikten ileri gelmesidir. [3] Zira hayvanlar bile bazı durumlarda farklı cinslere karşı mecbur edilince (zorla) birlikte olur ve çömelir ve de birbirlerinden kaçarken isteksizleşir, aynı ırktan olan­larla ve kendi cinsleri ile ise birleşmeye yatkınlık gösterirler ve sakin bir şekilde ve de memnuni­yetle ilişkiyi kabul ederler. O halde dostluğun farklı karakterler, birbirine benzemeyen duygular ve başka ilkelere bağlı hayatlarda oluşmasını nasıl beklerler? [4] Hızlı ve ağır notalardan bir şekilde benzerlik ortaya çıktığı için arp ve lyrlere dair harmoni denk­likleri dolayısıyla müzikal ahenge sahiptir, dostluğun ahengi ve uyumunun ise benzer olmayan, anormal olan ve de eşit olmayan hiçbir kısmının olmaması gerekir, bilakis tıpkı birden daha fazla beden arasında paylaştırılmış bir ruh gibi, benzer şekilde sahip olunan her şeyin dışında aynı fikirde olmak, fikir alışverişinde bulunmak, aynı düşüncede birleşmek ve aynı duyguyu paylaşmak (gere­kir).

IX. Şu halde, kendini pek çoklarına benzetip uyduracak ve “kayaya tıpkı (ona) benzer şekilde görü­necek denli tam bir temasta bulunan çok ayaklı çok renkli bir balığın düşünce biçimini sürdür” diye öğüt veren Theognis’i alaya almayacak kadar yorulmak bilmeyen, değişken ve evrensel bir insan var mıdır? [2] Çok ayaklı (balığın) değişimleri derinliğe sahip olmamasına rağmen, dokusunun yo­ğunluğu ve gevşekliği ile kendisine yaklaşanların salgılarını alarak çevresindeki (şeylerin) görüntü­süne bürünür. Arkadaşlıklar ise karakterleri, duyguları, sözleri, alışkanlıkları ve de planları (birbi­rine) benzetmeye çalışırlar. [3] Bu tamamen, büyücülükle kendisini bir kılıktan başka bir kılığa so­kan, edebiyatla ilgilenenlerle okuyan, güreşçilerle tozda yuvarlanan, av düşkünleriyle avlanan, içki içmeyi sevenlerle sarhoş olan, devlet adamlarıyla birlikte oy toplayan ve kendi şahsına has bir ka­rakter sahibi olmayan, ne şanslı ne de tamamen özenli biri olan Proteus’un işidir. [4] Doğa filo­zoflarının, (her şeyin) temelinde yatan ve kendi kendine şekil değiştiren, şu anda yanma durumun­dayken, şimdi ise sıvı hale gelen, başka bir zaman gaz haline gelen, sonra tekrar katı hale gelen, formsuz ve renksiz bir varlık ve materyalin olduğunu söyledikleri gibi, o halde çok arkadaşa sahip olmanın temelinde kolay etkilenen, çok yönlü, kolay şekil verilebilir ve kolayca değiştirilebilir bir ruhun yatması gerekecektir. [5] Fakat dostluk sabit bir şey ve bir yerde ve bir samimiyet içinde sürekli olan güvenilir bir karakter ister. Bu yüzden kalıcı arkadaş ender ve zor bulunan bir şeydir.