Stratonikeia (Eskihisar) ve Kutsal Alanları
B. SÖĞÜT
ISBN: 9786059680998
Sayfa: 335
Baskı Yılı: 2019
Baskı Yeri: İstanbul
Yayınevi: Ege Yayınları
LIBRI VI (2020) 173-175
Geliş Tarihi: 15.06.2020 | Kabul Tarihi: 25.06.2020
Elektronik Yayın Tarihi: 03.07.2020
Telif Hakkı © Libri Kitap Tanıtımı, Eleştiri ve Çeviri Dergisi, 2020
B. SÖĞÜT, Stratonikeia (Eskihisar) ve Kutsal Alanları. İstanbul 2019. Ege Yayınları, 335 sayfa (275 Resim ve 73 Çizim ile birlikte). ISBN: 9786059680998
Stratonikeia çalışmalarının beşincisi olarak karşımıza çıkan eser, kentte yapılan tüm çalışmaların en güncel hali olarak karşımıza çıkmaktadır. Antik Çağ’dan Cumhuriyet Dönemi’ne kadar ki süreçteki tüm doku anlatılmaya çalışılmıştır. Ayrıca bu alanlarda yapılan çalışmaların paralelinde, antik dönemlerden günümüze kadar ki olan yapıların kazı, konservasyon ve restorasyonu hakkında da bilgiler okuyucu sunulmuştur. Yazarın, dönem ayırt etmeden Stratonikeia ve çevresindeki tüm yapıların korunmasına-yaşatılmasına dair görüş, öneri ve çalışmaları ise takdir edilecek bir husus olarak karşımıza çıkmaktadır.
Toplam sekiz ana bölümden oluşan eser, İçindekiler (7-12) kısmıyla başlamakta, Sunuş (13) ve Önsöz (15-16) ile de girişe gelinmektedir. Kitabın ilk bölümü Giriş (17-32) kısmıdır. Bu ana bölüm de kendi içinde altı alt başlıkta incelenmiştir. Kentin Bulunduğu Yer (17), Yapılan Kazı ve Araştırmalar (17-19), Tarihsel Süreç (20-26), Verilen İsimler (26-27), Gelen Seyyahlar (27-30) ve Eskihisar Köyü’nün Taşınma Süreci (31-32) adlı alt başlıklarda; Stratonikeia’nın konumundan, coğrafyasından, tarihi sürecinden daha önce yapılan çalışmalardan, önemli ziyaretçilerden ve ileride anlatılacak konular hakkında bilgiler okuyucuya sunulmuştur.
İkinci ana bölüm Antik Dönem Yapıları’dır (33-91). Bu yapılar da on üç alt başlıkta incelenmiştir. Bu alt başlıklardan ilki Sur Duvarları’dır (33-42). Bu kısım içerisinde Arkaik Dönem’den Doğu Roma (Bizans Dönemi) Dönemi’ne kadarki süreçte kentin surları ve kapıları hakkında bilgiler verilmiştir. Kent İçindeki Kutsal Alanlar (43-49) adlı ikinci alt başlıkta, Zeus Khrysaoris Kutsal Alanı, Kutsal Alan Terası içerisinde bulunan Erken Tapınak Terası ve Augustus-İmparatorlar Tapınağı Kutsal Alanı hakkında bilgiler okuyucuya sunulmuştur. Bu kısım içerisinde yapılan çalışmaların detaylı bir şekilde anlatılması ve ayrıca anlatılanların görseller, çizimler ile 3D modeller aracılığıyla okuyucuya tanıtılması bu tapınakların anlaşılabilirliğini de arttırdığı söylenebilmektedir. Bir diğer alt başlıkta kentin Tiyatro (53-55) yapısı anlatılmış bunun devamında da Gymnasion’a (56-60) dair bilgiler verilmiştir. Söz konusu bölümün beşinci alt bölümü Bouleuterion (60-66) kısmıdır. Kentin en önemli yapılarından biri olduğuna vurgu yapan yazar, bunun nedeninin ise bu alanda tespit edilen Menippos’un Takvim Yazıtı ve Diocletianus Tavan Fiyat Listesi Yazıtı ile açıklamaktadır. Ayrıca bu alt başlık altında Bouleuterion’un Geç Antik Çağ Kullanımı ile Osmanlı Dönemi Betimleme ve Yazıtları’na da değinilmiştir. Altıncı alt başlıkta, kentte bulunan Roma Hamamları’na (67-70), Kuzey Şehir Kapısı ve Çeşme Anıtı’na (70-77), Kuzey Sütunlu Cadde ve Hierokles Anıtı’na (77-82), Batı Cadde’ye (82-85), Latrina’ya (85-87), Su Yapısı’na (87-89), Basamaklı Çıkış ve Propylan’a (89-91) ve Agora’ya (91) dair bilgileri okuyucuyla paylaşmıştır.
Üçüncü bölüm olarak yazar Geç Antik Çağ Yapıları’ndan (93-118) bahsetmektedir. Bu bölüm içinde ayrıca dört alt başlıkta incelemelerde bulunmuş, bunlardan ilki Kentsel Doku İçindeki Yerleşim ve İmar Süreci’dir (93-99). Bu kısımda, kent içine inşa edilen yapıların tarihsel olarak değerlendirmelerine yer verişmiştir. Ardından diğer bir alt başlık olan Piskoposlar (99-100) anlatılarak üçüncü alt başlık olan Yapılar (100-116) için zemin hazırlanmıştır. Üçüncü kısım içerisindeki yapılar ayrı ayrı ele alınmış ve Erikli Kilisesi (100-103) başta olmak üzere, Gymnasion Propylon Kilisesi (104-105), Kuzey Şehir Kapısı ve Çeşme Anıtı’ndaki Düzenlemeler (106-108), Tanrı ve İsa Kiliseleri (109-110), Kuzey Cadde Düzenlemesi (110-114) ve Geç Antik Çağ Evi (114-116) sırasıyla detaylı olarak okuyuculara sunulmuştur. Üçüncü bölümün son alt başlığında ise kentin Nekropol (116-118) alanları üzerine açıklamalar yapılmıştır.
Kitabın dördüncü bölümü, Beylikler Dönemi Yapıları’dır (121-124). Bu bölüm içerisinde, kentin hemen bitişiğinde bulunan Köy Meydanı (122-123) ve köyün içerisinde yer alan Selçuk Hamamı (124-126) hakkında bilgiler okuyucuya sunulmuştur.
Eserin beşinci bölümünü Osmanlı ve Cumhuriyet Dönemi Yapıları (127-179) oluşturmaktadır. Bu bölüm kendi içinde on alt başlıkta ele alınmıştır. Köy Meydanları (128-137) ile başlayan birinci alt başlık Şaban Ağa Camii (136-142) ile devam etmektedir. Sonrasında Evler (142-161), Çeşmeler (161-164) Su Kuyuları (164-167), Boya Atölyesi (167-169), Yerleşim İçi Cadde ve Sokaklar (169-174), Un Değirmenleri (175-176) ve son olarak da Etnoğrafik Eserler (177-179) ile bölüm sonlandırılmıştır. Bu bölüm içerisinde anlatılan tüm yapılar Stratonikeia’dan bağımsız olmasına karşın, yazar bu yapıların korunmasına ve yaşatılmasına büyük önem vermiş her başlığı kendi içinde ayrı ayrı değerlendirerek okuyucuya sunmuştur.
Altıncı bölüm, Stratonikeia ve çevresinde yer alan tüm Nekropol (181-198) alanlarının anlatıldığı kısımdır. Üç alt başlık altında ele alınan Nekropoller, kronolojik olarak sıralanmış ve Antik Dönem Mezarları’ndan (181-192) başlayarak Doğu Roma Dönemi Mezarları (193-194) ile Osmanlı ve Cumhuriyet Dönemi Mezarları (194-198) detaylı şekilde anlatılmıştır. Antik Dönem Mezarları alt başlığı altında genel olarak mezar tiplerine değinilmiş Anıt Mezarlar, Hipoje Mezarlar, Oygu Tekne (KChamosorionum) Mezarlar, Plaka Tekne Mezarlar, Lahitler, Mezar Stelleri ve Mezar Taşları genel hatlarıyla açıklanmıştır. Sadece Antik Dönem ile yetinmeyen yazar, kenti bir bütün olarak algılanması gerektiğini vurgulayarak ayrıca, Doğu Roma Mezarları ile birlikte Osmanlı hatta Cumhuriyet Dönemi Mezarları’nı dahi okuyuculara paylaşmıştır.
Yedinci bölüm olan Araştırmalar (199-241), Stratonikeia’da yapılan tüm çalışmaların anlatıldığı kısımdır. On üç alt başlığa ayrılan bu bölümün ilki Mimari (199-202) sonrasında Heykeltraşlık Eserleri (202-207) Seramik (207-211) buluntular ve Koroplastik (211-214) eserler genel hatları ile okuyucuya sunulmuştur. Sikkeler (214-219) alt başlığına gelindiğinde ise hem Antik Dönem sikkeleri hem de İslami Dönem sikkeleri tanıtılmıştır. Semboller ve Grafitiler (219-222) kısmında, kentteki bazı yapıların duvarlarında, döşemelerinde, kaplamalarında ve çeşitli yerlerinde tespit edilen Haçlar, Hayvan Figürleri, İnsan Figürleri, Bitkisel Motifler ile Harf ve Yazıtlar açıklanmıştır. Oyunlar ve Oyun Tablaları (222-226) kısmında ise yine farklı yapıların bölümlerinde tespit edilen Mankala, Dama (Ludus Latrunculorum), Üçtaş, Dokuztaş, 12 Nokta (Duodecim Scriptorum) ve Kirkat (Quirkat/Alquerque) gibi oyunlar anlatılmıştır. Sonrasında yine kent ve çevresinde tespit edilen Taş Ocakları (226-228), Su Yolu (229-230), İşlikler (230-234), Yazıtlar (234-236) tanıtılmıştır. Ayrıca kent ve çevresinde meydana gelen Depremler’e (237-239) de değinilmiş ve bu bölüm son olarak Flora ve Fauna (239-241) ile sonlandırılmıştır.
Sekizinci ve son bölüm ise Stratonikeia ve çevresindeki Kutsal Alanlar (243-284) tanıtılmıştır. İki alt başlıktan biri olan Lagina Hekate (243-277) tüm detayları ile açıklanmıştır. Bu kapsamda Stratonikeia Antik Kenti’nin de kutsal alanı olan Lagina Hekate tapınağının Kazı ve Araştırma tarihinden başlanarak, Seyyah ve Araştırmacıların yayınlarına, Osman Hamdi Bey, Yusuf Boysal ile Ahmet Adil Tırpan Dönemleri kazı ve araştırmalarına değinilmiş ardından Hekate Mitolojisi anlatılmıştır. Daha sonra kutsal alan içinde bulunan yapılar olan Kutsal Alan ve Duvarları, Propylonlar, Tapınak, Altar, Stoalar, Naiskoslar, Anıt Sütunlar ile Dükkanlar, Macellum ve Hayvan Pazarı tanıtılmıştır. Anlatılan yapı gruplarının devamında Çeşme, Kiliseler, Hekate Şenlikleri ile Kutsal Alan Çevresindeki Yapılar açıklanmıştır. Bölümün ikinci alt başlığı ise Zeus Panamaros Kutsal Alanı’dır (278-284). Bu kısım içerisinde, tapınağın Bulunduğu Yer ve Yapılan Çalışmalar’dan, Kutsal Alan ve Kült’ten, Bayramlar’dan ve Kutsal Yol’dan bahsedilerek bölüm sonlandırılmıştır. Sekizinci ve son bölümün devamında English Summary (285-321) ile Kısaltmalar ve Kaynaklar (323-337) kısmıyla kitap sonlandırılmıştır.
Arkeolojik olarak kazıların yapıldığı ve sonrasında kitap olarak yayınlanan çoğu eserin belli dönemler içerisinde değerlendirildiği izlenmektedir. Alışılmışın dışında bir çalışma olan Stratonikeia (Eskihisar) ve Kutsal Alanları adlı eser birçok yönden diğerlerinden ayrılmaktadır. Nitekim yazarın Stratonikeia’yı bir bütün olarak algılayarak her türlü kültür varlığının korunmasına ve yaşatılmasına yönelik çalışmaları büyük önem arz etmektedir. Ayrıca kitap içinde anlatılan tüm konuların dikkatli, titiz ve anlaşılır bir şekilde okuyucuya aktarması önemli bir özellik olarak karşımıza çıkmaktadır. Nitekim anlatılanların görsel, çizim ve 3D modellerinin paylaşılması bu anlaşılırlığı ayrıca arttırmaktadır. Sonuç olarak; Kitap’ta anlatılan Stratonikeia ve çevresi ile değinilen konular özelinde eser, hem çalışma yapacak araştırmacıların hem de meraklı okuyucuların başvuracağı kaynak niteliği taşımaktadır.
Akdeniz Üniversitesi
Akdeniz Uygarlıkları Araştırma Enstitüsü
Uğurcan ORHAN (PhD.)
orhanugurcan@gmail.com
Kalıcı bağlantı adresi: http://www.libridergi.org/2020/lbr-0247