M. AYDAŞ, Koranza ile Lagina. İstanbul 2018. Ege Yayınları, 155 sayfa (1 çizim, 1 harita ile birlikte). ISBN: 9786059680769

Odak noktası olarak Koranza ile Lagina yazıtları ve bu yerlerle ilgili yazıtlar alınmış olan kitapta, Giriş öncesinde; İçindekiler (5-10), Önsöz (11), Kısaltma­lar (13-15), Eski Yunanca Sözcüklerin Telaffuzu (17), Latince Sözcüklerin Te­laffuzu (18) ve Bibliyografya (19-22) okuyucuya sunulmuştur.

Giriş’te (23-27) öncelikle kitapla ilgili Açıklamalar (23-25) yer almaktadır. Burada Koranza, Lagina ve Stratonikeia üçgenine kısaca değinildikten sonra çalışmanın kapsamı ve yöntemiyle ilgili bilgiler verilmiştir. Koranza’nın Yeri ve Koranza Bölgesi (25) ile Lagina’nın Yeri (26-27) başlıkları altında Lagina’nın konumu (Koranza’nın lokasyonunun henüz bulunamadığı belirtilmiştir), yer­leşim ve kutsal alan karakteri, bağlı bulunduğu kentler ile birlikte başlıklarda belirtilmiş yerlerin yakın çevresinden, birçoğunun yeri saptanamamış olsa da varlığı yazıtlar aracılığıyla bilinen yerleşim ya da araziler tanıtılmıştır.

Stratonikeia’dan Önce (29) ana başlığı altında, belirtilen kentin birinci ve ikinci kuruluş tarihleri verildikten sonra kitabın ilk ana bölümü olan Koranza Yazıtları (31-47) (İçindekiler bölümünde Stratonikeia’dan Önce ifadesi bu başlığın yanında, parantez içinde verilmiştir) başlığı atılmıştır. Bu başlık al­tında verilen yazıtlar; bunların harf, noktalama işareti ve sayılardan oluşan kısaltmaları ile içeriğini anlatan birkaç sözcükten oluşan alt başlıklarda ince­lenmiştir. Eğer belirlenmişse yazıtların tarihi de parantez içinde, alt başlıkla­rın sonuna eklenmiştir. Yazıtlar incelenirken öncelikle yazıtın daha önce ya­yımlandığı kaynaklar belirtilmiş; ardından bulunduğu yer, eğer varsa envan­ter numarası, özgün (Eski Yunanca) metni, Türkçe çevirisi verilip yazar tara­fından gerek görülen durumlarda da yazıtla ilgili açıklayıcı bilgi ve görüşler paylaşmak yolu izlenmiştir. Bu bölümde ele alınan 15 yazıttan yalnızca 2 ta­nesinin bulunduğu yer olarak Koranza verilmiş olup diğer yazıtlar Koranza dolaylarından ya da buraya çok uzak olmayan yerlerdendir. Koranza dışından yazıtların da burada değerlendirilmesinin nedeni, bunların Koranza ya da buna benzer addaki yerlerle ilgisinden dolayı olmalıdır. Yazıtların içeriği; si­yasi, idari, dinî, toplumsal ve yapısal faaliyetlerle ilgilidir.

Stratonikeia’dan Sonra (49) ana başlığı altında da yine bu kentin birinci ve ikinci kuruluş tarihleri (bu kez atıf yapılmadan) verilmiştir. Ardından kitabın ikinci ana bölümü olan Lagina Yazıtları ve Antik Yazarlar (51-117) (İçindekiler bölümünde Stratonikeia’dan Sonra ifadesi bu başlığın yanında, parantez içinde verilmiştir.) konusuna girilmiştir. Bu bölüm kendi içerisinde beş alt başlığa ayrılmıştır. Bu beş başlık da; Koranza Yazıtları için yapılanla aynı yön­tem izlenerek hazırlanmış, çoğunlukla yazıtları okuyucuya sunan alt başlık­lara ayrılmıştır. Yazıtlarla ilgili alt başlıkların içeriğinde izlenen yöntem de ge­nel olarak Koranza Yazıtları’nda uygulanmış olanla aynıdır. Bu bölümde, ya­zıtlar dışında bazı antik yazarlara ait metinlere de dört alt başlık altında yer verilmiştir. LK. Kutsal Alan’ın Kuruluşu (51-70) başlığı altında verilen 19 yazı­tın tümü Lagina’dan olup bunlar Lagina’daki inşa faaliyetleri, mimari yapılara ilişkin ayrıntılar; Hekate heykeli, kültü ve kutsal alanı ile ilgidir. Burada, Stra­bon’un eserinde Lagina Hekate Tapınağı’nın mimarının verildiği saptanan (Bu saptama Murat Aydaş tarafından daha önce yayımlanmış bir makalede yapıl­mıştır) bölüm ve aynı eserden, MÖ I. yüzyıldaki Lagina’nın durumu üzerine bilgi alınabilen bir başka bölüm daha aktarılmıştır. Stephanos Byzantinos’tan ise Lagina’da yapılan tapınağın neden Hekate’ye adandığıyla ilişkilendirilen ve MS VI. yüzyılda Lagina ve Laginalılar ile ilgili bilgi alınabilen bölümlerin çe­virilerine yer verilmiştir. Ayrıca Hesiodos’un anlatımından yola çıkılarak Üçlü Hekate Heykelleri (54) de yorumlanmıştır. 16 yazıtın yer aldığı LHS. Hekate’ye Sunular (71-81) adlı bölümde yalnızca Hekate kültünün merkezi Lagina’dan değil, aynı zamanda Stratonikeia ve Panamara’dan da Hekate ile ilgili yazıt­lara yer verilmiştir. LKİSN. Kutsal Alan’da İlahlar, Sunaklar, Naiskos’lar (82-90) başlığı altında 22 yazıt yayımlanmıştır. Bunlardan 12’si Lagina yazıtı olup Helios, Kanebos, Tykhe, Zeus, Hekate ve Augustus kültleriyle birlikte bazı din görevlilerinin onurlandırılmasıyla ilgilidir. Bu bölümde verilen yazıtlardan ge­riye kalanlarsa yine kült yazıtlarıdır. Bunlar birbiriyle bağlantılı düşünüldü­ğünden ya da Lagina çevresinden olduğu için burada değerlendirilmiştir. LKH. Kutsal Alan’da Heykeller (91-100) bölümündeki tümü Lagina’dan 20 yazıt; Hermes, bir consul, rahip-rahibeler, anahtar taşıyıcısı kızlar, sporcular ve çe­şitli kişilerin heykelleriyle ilgilidir. LS. Stratonikeia’nın Yapıları. Mimari’de ve Toplumsal Yaşamda (101-117) başlığı altında yayımlanan dördü Panamara, diğerleri Lagina’dan olmak üzere toplamda 16 yazıt; Stratonikeia yapılarının onarım ve inşa faaliyetleri ya da Stratonikeia’ya yapılan buğday alımı, bağışlar gibi konular içermektedir.

Kitabın üçüncü ve son ana bölümü, Lagina’da, Panamara’da, Stratoni­keia’da Koraza’lılar (Stratonikeia’dan Sonra) (119-145) başlığını taşımakta­dır. Bu bölümdeki ilk alt başlık Lagina (119-124) ya da İçindekiler’de belirti­lene göre LKZ. Lagina’da Koraza’lılardır. Burada verilen Lagina’dan 15, Ka­faca-Akçehisar’dan 1 yazıt; Koranzalılardan (Korazalılar) söz etmektedir. Ar­dından da yine Koranzalılardan söz edilen Panamara’dan (125-138) (İçinde­kiler bölümünde başlık: PKZ. Panamara’da Koraza’lılar) 19, Stratonikeia’dan (139-145) (İçindekiler bölümünde başlık: SKZ. Stratonikeia’da Koraza’lılar) 14 [biri sur dışından (Börükçü)] yazıt yayımlanmıştır.

Sonuç (147-148) bölümünde öncelikle çalışmanın kapsamı üzerine kısaca bilgi veren yazar; Koranza, Lagina ve Stratonikeia üçgeni üzerine değerlen­dirmelerini dile getirmiştir. Ardından Stratonikeia, Lagina, Panamara ve Ko­ranza (?) ile birlikte bunların dolaylarında bulunan yerleri (Türk dönemi ad­landırmalarıyla) gösteren harita verilmiştir. Haritanın ölçeği, bunların böl­gede nerede olduğunu göstermekten çok birbirlerine olan uzaklığını göste­recek düzeydedir. Ancak ölçek belirtilmemiş olduğundan bu uzaklıkların da bölgeyi bilmeyenlerce anlaşılması olanaksızdır. İndeks (151-155) bölümüyle kitap sona ermektedir.

Toplamda 157 yazıtın yayımlandığı bu çalışmada daha önce yayımlanma­mış bir yazıt bulunmamaktadır. Kitap, tüm ve yalnızca Koranza ile Lagina ya­zıtlarının toplandığı bir katalog çalışması da değildir. Koranza ve Lagina do­laylarındaki yerlerden yazıtlara da gerekli görüldüğü durumlarda yer verilen kitapta, Lagina’dan gerekli görülmeyen bazı yazıtlara yer verilmemiştir. Ya­zıtlardan tartışmaya açık olan, facsimile’si eklenmiş birinin görseli verilmiş; bunun dışında yazıtlarla ilgili herhangi bir görsel yayımlanmamıştır. Yazıtlar kronolojik bir sırayla verilmemiştir. Bununla birlikte Stratonikeia’nın kurulu­şundan önce ve sonraya tarihlenenler arasında ayrım yapılmıştır. Yayımlanan Koranza Yazıtları başlıkta belirtildiği üzere -genellikle- Stratonikeia’dan ön­ceye tarihlenmekteyken bu yazıtlardan ikisi istisnai olarak Stratonikeia’nın kuruluşundan sonraya tarihlenmektedir. Açıklamalar’da bazı yazıtların yeni­den makul ve bilimsel olarak tarihlendirildiği belirtilmiştir. Ancak tarihlendir­melerin makul ve bilimsel nedenleri, metin içerisinde okuyucuya açıklanma­mıştır. Yazar tarafından da nedenleriyle belirtildiği üzere bazı yazıtlar satır numaralı bazıları bunlardan yoksun verilmiştir. Kimi çevirilerde Eski Yunanca sözcük ile sözcüğün Türkçe karşılığı aynı anda yer almaktadır. Bu durum her ne kadar yazar tarafından belirtilmiş olsa da Eski Yunanca bilmeyen okuyucu için yanlış anlamalara neden olabilir. Bazı durumlarda ise -yöntem açısından tutarsızlık yaratmak pahasına- Türkçe karşılıklar dipnot ile verilerek bu karı­şıklığın önüne geçilmiştir. Kitaba özellikle Koranza, Lagina ve Stratonikeia üzerine çalışan kişilerce başvurulabilir.

 

M. AYDAŞ, Koranza ile Lagina. İstanbul 2018. Ege Yayınları, 155 sayfa (1 çizim, 1 harita ile birlikte). ISBN: 9786059680769

Odak noktası olarak Koranza ile Lagina yazıtları ve bu yerlerle ilgili yazıtlar alınmış olan kitapta, Giriş öncesinde; İçindekiler (5-10), Önsöz (11), Kısaltma­lar (13-15), Eski Yunanca Sözcüklerin Telaffuzu (17), Latince Sözcüklerin Te­laffuzu (18) ve Bibliyografya (19-22) okuyucuya sunulmuştur.

Giriş’te (23-27) öncelikle kitapla ilgili Açıklamalar (23-25) yer almaktadır. Burada Koranza, Lagina ve Stratonikeia üçgenine kısaca değinildikten sonra çalışmanın kapsamı ve yöntemiyle ilgili bilgiler verilmiştir. Koranza’nın Yeri ve Koranza Bölgesi (25) ile Lagina’nın Yeri (26-27) başlıkları altında Lagina’nın konumu (Koranza’nın lokasyonunun henüz bulunamadığı belirtilmiştir), yer­leşim ve kutsal alan karakteri, bağlı bulunduğu kentler ile birlikte başlıklarda belirtilmiş yerlerin yakın çevresinden, birçoğunun yeri saptanamamış olsa da varlığı yazıtlar aracılığıyla bilinen yerleşim ya da araziler tanıtılmıştır.

Stratonikeia’dan Önce (29) ana başlığı altında, belirtilen kentin birinci ve ikinci kuruluş tarihleri verildikten sonra kitabın ilk ana bölümü olan Koranza Yazıtları (31-47) (İçindekiler bölümünde Stratonikeia’dan Önce ifadesi bu başlığın yanında, parantez içinde verilmiştir) başlığı atılmıştır. Bu başlık al­tında verilen yazıtlar; bunların harf, noktalama işareti ve sayılardan oluşan kısaltmaları ile içeriğini anlatan birkaç sözcükten oluşan alt başlıklarda ince­lenmiştir. Eğer belirlenmişse yazıtların tarihi de parantez içinde, alt başlıkla­rın sonuna eklenmiştir. Yazıtlar incelenirken öncelikle yazıtın daha önce ya­yımlandığı kaynaklar belirtilmiş; ardından bulunduğu yer, eğer varsa envan­ter numarası, özgün (Eski Yunanca) metni, Türkçe çevirisi verilip yazar tara­fından gerek görülen durumlarda da yazıtla ilgili açıklayıcı bilgi ve görüşler paylaşmak yolu izlenmiştir. Bu bölümde ele alınan 15 yazıttan yalnızca 2 ta­nesinin bulunduğu yer olarak Koranza verilmiş olup diğer yazıtlar Koranza dolaylarından ya da buraya çok uzak olmayan yerlerdendir. Koranza dışından yazıtların da burada değerlendirilmesinin nedeni, bunların Koranza ya da buna benzer addaki yerlerle ilgisinden dolayı olmalıdır. Yazıtların içeriği; si­yasi, idari, dinî, toplumsal ve yapısal faaliyetlerle ilgilidir.

Stratonikeia’dan Sonra (49) ana başlığı altında da yine bu kentin birinci ve ikinci kuruluş tarihleri (bu kez atıf yapılmadan) verilmiştir. Ardından kitabın ikinci ana bölümü olan Lagina Yazıtları ve Antik Yazarlar (51-117) (İçindekiler bölümünde Stratonikeia’dan Sonra ifadesi bu başlığın yanında, parantez içinde verilmiştir.) konusuna girilmiştir. Bu bölüm kendi içerisinde beş alt başlığa ayrılmıştır. Bu beş başlık da; Koranza Yazıtları için yapılanla aynı yön­tem izlenerek hazırlanmış, çoğunlukla yazıtları okuyucuya sunan alt başlık­lara ayrılmıştır. Yazıtlarla ilgili alt başlıkların içeriğinde izlenen yöntem de ge­nel olarak Koranza Yazıtları’nda uygulanmış olanla aynıdır. Bu bölümde, ya­zıtlar dışında bazı antik yazarlara ait metinlere de dört alt başlık altında yer verilmiştir. LK. Kutsal Alan’ın Kuruluşu (51-70) başlığı altında verilen 19 yazı­tın tümü Lagina’dan olup bunlar Lagina’daki inşa faaliyetleri, mimari yapılara ilişkin ayrıntılar; Hekate heykeli, kültü ve kutsal alanı ile ilgidir. Burada, Stra­bon’un eserinde Lagina Hekate Tapınağı’nın mimarının verildiği saptanan (Bu saptama Murat Aydaş tarafından daha önce yayımlanmış bir makalede yapıl­mıştır) bölüm ve aynı eserden, MÖ I. yüzyıldaki Lagina’nın durumu üzerine bilgi alınabilen bir başka bölüm daha aktarılmıştır. Stephanos Byzantinos’tan ise Lagina’da yapılan tapınağın neden Hekate’ye adandığıyla ilişkilendirilen ve MS VI. yüzyılda Lagina ve Laginalılar ile ilgili bilgi alınabilen bölümlerin çe­virilerine yer verilmiştir. Ayrıca Hesiodos’un anlatımından yola çıkılarak Üçlü Hekate Heykelleri (54) de yorumlanmıştır. 16 yazıtın yer aldığı LHS. Hekate’ye Sunular (71-81) adlı bölümde yalnızca Hekate kültünün merkezi Lagina’dan değil, aynı zamanda Stratonikeia ve Panamara’dan da Hekate ile ilgili yazıt­lara yer verilmiştir. LKİSN. Kutsal Alan’da İlahlar, Sunaklar, Naiskos’lar (82-90) başlığı altında 22 yazıt yayımlanmıştır. Bunlardan 12’si Lagina yazıtı olup Helios, Kanebos, Tykhe, Zeus, Hekate ve Augustus kültleriyle birlikte bazı din görevlilerinin onurlandırılmasıyla ilgilidir. Bu bölümde verilen yazıtlardan ge­riye kalanlarsa yine kült yazıtlarıdır. Bunlar birbiriyle bağlantılı düşünüldü­ğünden ya da Lagina çevresinden olduğu için burada değerlendirilmiştir. LKH. Kutsal Alan’da Heykeller (91-100) bölümündeki tümü Lagina’dan 20 yazıt; Hermes, bir consul, rahip-rahibeler, anahtar taşıyıcısı kızlar, sporcular ve çe­şitli kişilerin heykelleriyle ilgilidir. LS. Stratonikeia’nın Yapıları. Mimari’de ve Toplumsal Yaşamda (101-117) başlığı altında yayımlanan dördü Panamara, diğerleri Lagina’dan olmak üzere toplamda 16 yazıt; Stratonikeia yapılarının onarım ve inşa faaliyetleri ya da Stratonikeia’ya yapılan buğday alımı, bağışlar gibi konular içermektedir.

Kitabın üçüncü ve son ana bölümü, Lagina’da, Panamara’da, Stratoni­keia’da Koraza’lılar (Stratonikeia’dan Sonra) (119-145) başlığını taşımakta­dır. Bu bölümdeki ilk alt başlık Lagina (119-124) ya da İçindekiler’de belirti­lene göre LKZ. Lagina’da Koraza’lılardır. Burada verilen Lagina’dan 15, Ka­faca-Akçehisar’dan 1 yazıt; Koranzalılardan (Korazalılar) söz etmektedir. Ar­dından da yine Koranzalılardan söz edilen Panamara’dan (125-138) (İçinde­kiler bölümünde başlık: PKZ. Panamara’da Koraza’lılar) 19, Stratonikeia’dan (139-145) (İçindekiler bölümünde başlık: SKZ. Stratonikeia’da Koraza’lılar) 14 [biri sur dışından (Börükçü)] yazıt yayımlanmıştır.

Sonuç (147-148) bölümünde öncelikle çalışmanın kapsamı üzerine kısaca bilgi veren yazar; Koranza, Lagina ve Stratonikeia üçgeni üzerine değerlen­dirmelerini dile getirmiştir. Ardından Stratonikeia, Lagina, Panamara ve Ko­ranza (?) ile birlikte bunların dolaylarında bulunan yerleri (Türk dönemi ad­landırmalarıyla) gösteren harita verilmiştir. Haritanın ölçeği, bunların böl­gede nerede olduğunu göstermekten çok birbirlerine olan uzaklığını göste­recek düzeydedir. Ancak ölçek belirtilmemiş olduğundan bu uzaklıkların da bölgeyi bilmeyenlerce anlaşılması olanaksızdır. İndeks (151-155) bölümüyle kitap sona ermektedir.

Toplamda 157 yazıtın yayımlandığı bu çalışmada daha önce yayımlanma­mış bir yazıt bulunmamaktadır. Kitap, tüm ve yalnızca Koranza ile Lagina ya­zıtlarının toplandığı bir katalog çalışması da değildir. Koranza ve Lagina do­laylarındaki yerlerden yazıtlara da gerekli görüldüğü durumlarda yer verilen kitapta, Lagina’dan gerekli görülmeyen bazı yazıtlara yer verilmemiştir. Ya­zıtlardan tartışmaya açık olan, facsimile’si eklenmiş birinin görseli verilmiş; bunun dışında yazıtlarla ilgili herhangi bir görsel yayımlanmamıştır. Yazıtlar kronolojik bir sırayla verilmemiştir. Bununla birlikte Stratonikeia’nın kurulu­şundan önce ve sonraya tarihlenenler arasında ayrım yapılmıştır. Yayımlanan Koranza Yazıtları başlıkta belirtildiği üzere -genellikle- Stratonikeia’dan ön­ceye tarihlenmekteyken bu yazıtlardan ikisi istisnai olarak Stratonikeia’nın kuruluşundan sonraya tarihlenmektedir. Açıklamalar’da bazı yazıtların yeni­den makul ve bilimsel olarak tarihlendirildiği belirtilmiştir. Ancak tarihlendir­melerin makul ve bilimsel nedenleri, metin içerisinde okuyucuya açıklanma­mıştır. Yazar tarafından da nedenleriyle belirtildiği üzere bazı yazıtlar satır numaralı bazıları bunlardan yoksun verilmiştir. Kimi çevirilerde Eski Yunanca sözcük ile sözcüğün Türkçe karşılığı aynı anda yer almaktadır. Bu durum her ne kadar yazar tarafından belirtilmiş olsa da Eski Yunanca bilmeyen okuyucu için yanlış anlamalara neden olabilir. Bazı durumlarda ise -yöntem açısından tutarsızlık yaratmak pahasına- Türkçe karşılıklar dipnot ile verilerek bu karı­şıklığın önüne geçilmiştir. Kitaba özellikle Koranza, Lagina ve Stratonikeia üzerine çalışan kişilerce başvurulabilir.